Ο συσχετισμός της Μεταπολίτευσης με συμβολικά αντικείμενα και προϊόντα (που είναι κυρίως αντικείμενα κατανάλωσης ως τεκμήρια ευημερίας) αλλά και χαρακτηριστικά μιας ολόκληρης εποχής –τοπόσημα, στέκια, τίτλους και brands– μοιάζει οριακά βέβηλος. Η συλλογική φαντασίωση ορίζει τη Μεταπολίτευση μέχρι και σήμερα ως μια διαχρονική κιβωτό ιδεών και αξιών που στεφάνωσε τη λεωφόρο της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας στον δρόμο για διαδοχικές κατακτήσεις, από την πρόσδεση στο ευρωπαϊκό όραμα και τις αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο μέχρι την εμβάθυνση των δημοκρατικών θεσμών και το κοινό νόμισμα.
Αλλά η Μεταπολίτευση, παρά τις ιδεολογικές και τις συναισθηματικές εξάρσεις των πρώτων της χρόνων, ενσαρκώνει ταυτόχρονα ένα κατά βάση υλιστικό αίτημα που είναι το τέλος της προδικτατορικής φτώχειας και ο συντονισμός με τις καταναλωτικές τάσεις στον προηγμένο δυτικό κόσμο. Ηταν μια διαδικασία που είχε ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’60, αλλά έχασε την ορμή της τόσο λόγω της αναχρονιστικής πολιτικής κατάστασης όσο και εξαιτίας των πετρελαϊκών κρίσεων της δεκαετίας του ’70.
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας γεννά και το αίτημα για συντονισμό με τις καταναλωτικές τάσεις στον προηγμένο δυτικό κόσμο.
Η περίοδος των πατριαρχών
Σήμερα παρουσιάζουμε είκοσι σύμβολα που αντανακλούν αξίες και μαζικά γούστα της εποχής, ενώ ταυτόχρονα σηματοδοτούν διαφορετικές όψεις της μεταπολιτευτικής διαδρομής που δεν ήταν τόσο αδιατάρακτη όσο θέλουμε μερικές φορές να πιστεύουμε. Εστιάζουμε κυρίως στις πρώτες δύο δεκαετίες του ιστορικού κύκλου τοποθετώντας με αρκετή δόση δημοσιογραφικής αυθαιρεσίας το συμβολικό της τέλος στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’90, όταν φεύγουν από τη ζωή οι δύο βασικοί πρωταγωνιστές (και θεμελιωτές) της, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Οσο κι αν το τέλος της Μεταπολίτευσης έχει αποκτήσει στα καθ’ ημάς το μεταφυσικό βάρος του αντίστοιχου «Τέλους της Ιστορίας» του Φουκουγιάμα, όλες οι έρευνες αλλά και η εμπειρική παρατήρηση κατατείνουν στην εμπέδωση της παραπάνω αυθαιρεσίας. Το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα του Κώστα Σημίτη, η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων και πολύ περισσότερο η οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010, μας απομακρύνουν χρονικά από τα βασικά μεταπολιτευτικά διακυβεύματα, αλλά κυρίως μας απομακρύνουν ψυχικά από την αίσθηση μιας κοσμογονίας που άλλαζε το δέρμα της χώρας.
Ολα όσα σας παρουσιάζουμε σήμερα επιχειρούν ακριβώς να αναδείξουν το μέγεθος της φιλοδοξίας αυτής της βελούδινης αλλά συναρπαστικής μετάβασης από τον παλιό στον νέο κόσμο που ξεπρόβαλε με την πτώση της χούντας στον απόηχο τεκτονικών αλλαγών σε όλες τις δυτικές κοινωνίες της εποχής. Η επιλογή είναι προφανώς ενδεικτική. Θα μπορούσαν να είναι αυτά και άλλα τόσα, όμως με δεδομένους τους περιορισμούς που διέπουν την έντυπη δημοσιογραφική παραγωγή προτιμήσαμε να σταματήσουμε στον αριθμό 20, ως άτυπο φόρο τιμής στα ισάριθμα χρόνια της πρώτης βασικής και ιδιαίτερα πυκνής μεταπολιτευτικής περιόδου.
1. Τα εικονοστάσια στις άκρες των δρόμων
Πριν αξιωθούμε τους αυτοκινητοδρόμους των πακέτων Ντελόρ, τα εικονοστάσια στις άκρες των επαρχιακών δρόμων ήταν (και παραμένουν, εν μέρει) αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής οδηγικής εμπειρίας. Κάποτε σεμνά και σπαρακτικά στην τσακισμένη από τον ήλιο ή τον αέρα μεταλλική τους επένδυση, με το αβέβαιο καντηλάκι πίσω από το θολό τζάμι, την εικόνα του αγίου και την κιτρινισμένη φωτογραφία του (συνήθως νέου) ανθρώπου που είχε χάσει τη ζωή του σε κάποια ακόμα επικίνδυνη στροφή ενός πρωτόλειου οδικού δικτύου, πλήθυναν και μεγάλωσαν στο πέρασμα του χρόνου που επιτέλεσαν μια παράλληλη αποστολή: έγιναν οι σιωπηλοί μάρτυρες του περίφημου ακήρυχτου πολέμου στην ελληνική άσφαλτο.
2. Το τζελ για τα μαλλιά
Ηταν ένα παχύρρευστο, κολλώδες, εμφανώς ανθυγιεινό προϊόν για τα μαλλιά σου, κλεισμένο σε μία στρογγυλή, πλαστική συσκευασία αμφιβόλου ποιότητος. Ηταν πάμφθηνο, σε μια απόχρωση ξεθωριασμένου κόκκινου και μπορούσες να το βρεις ακόμα και στο ψιλικατζίδικο της γειτονιάς σου. Η διαφήμιση, οι ταινίες, η τηλεόραση, η μουσική είχαν κάνει τα μαλλιά τη δεκαετία του ‘80 υπερβολικά σημαντικά. Ποιος ενδιαφερόταν για το ίδιο το τζελ (φτιαγμένο σε κάποια τυχαία βιοτεχνία του Μοσχάτου) όταν το βασικό ζητούμενο ήταν να θυμίζεις κάπως τον Κιάνου Ριβς ή έστω τον «Μπράντον» του Μπέβερλι Χιλς;
3. Τα βιντεοκλάμπ
Το 1985 οι Ελληνες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε όσους διαθέτουν συσκευή βίντεο και σε όσους δεν έχουν. Το νέο αντικείμενο του πόθου (μετά την έγχρωμη τηλεόραση) επιβεβαιώνει τον καταναλωτικό οίστρο της σοσιαλιστικής Ελλάδας αλλά και το νέο παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Ο πρωτογενής τομέας συρρικνώνεται, τα βιντεοκλάμπ ανθούν. Η νέα κουλτούρα μιας πιο ιδιωτικής ψυχαγωγίας χρεώνεται το μαζικό κλείσιμο εκατοντάδων κινηματογραφικών αιθουσών στην Αθήνα και σε όλη τη χώρα. Το σινεμά είναι ξαφνικά ντεμοντέ. Ομως, τα βιντεοκλάμπ όσο γρήγορα επέβαλαν την παρουσία τους στις γειτονιές των ελληνικών πόλεων, άλλο τόσο γρήγορα αποσύρθηκαν από προσώπου Γης εξαιτίας της επανάστασης του Διαδικτύου.
4. Το περιοδικό «ΚΛΙΚ»
Αν θέλαμε να αντιγράψουμε λίγη από την «ασέβεια» που επέδειξε ο Πέτρος Κωστόπουλος απέναντι σε όλα τα τοτέμ της Μεταπολίτευσης (πλην του Ανδρέα Παπανδρέου) θα λέγαμε ότι η κυκλοφορία του περιοδικού «ΚΛΙΚ» τον Απρίλιο του 1987 σηματοδοτεί με τον τρόπο της το περιώνυμο «τέλος της Μεταπολίτευσης». Το «ΚΛΙΚ» δεν φέρνει στην Ελλάδα μόνο μια νέου τύπου δημοσιογραφική γλώσσα, προβοκατόρικη για την εποχή της, αλλά στην πραγματικότητα πανηγυρίζει την πίστη στην ατομικότητα, στην προσωπική καλοπέραση και πρωταγωνιστεί στο θάψιμο όλων των μεταπολιτευτικών κλισέ που στηρίχθηκαν στο «ανώτερο» ιδεώδες της πολιτικής στράτευσης. Στη θέση τους αναδύονται νέες προτεραιότητες με επίκεντρο την επιδεικτική κατανάλωση και την αβαθή σεξουαλικότητα.
5. Τα αθλητικά All Star
Αφού ξεθυμάνει κάπως ο πυκνός πολιτικός οίστρος της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου, το ντεπόζιτο του νεανικού ριζοσπαστισμού διοχετεύεται από τα αμφιθέατρα στους ενδυματολογικούς κώδικες των μαθητών (που, σημειωτέον, έχουν μόλις απελευθερωθεί από τον καταναγκασμό της ποδιάς) και των φοιτητών της δεκαετίας του ‘80. Τα «σταράκια», τα χαρακτηριστικά, μπασκετικά All Star της Converse, μαζί με άλλα αξεσουάρ της εποχής γίνονται η επιτομή του αντισυμβατικού νεανικού dress code που σύντομα θα πάρει την ευλογία και της grunge σκηνής με σύμβολο τους Nirvana και τον Κερτ Κομπέιν.
6. Τα κλιματιστικά στις πολυκατοικίες
Πριν από τον ιστορικό καύσωνα του 1987 ο κλιματισμός ήταν άγνωστη λέξη για τη συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών νοικοκυριών. Το πρόβλημα ήταν ότι ήταν άγνωστη λέξη και για πολλά ελληνικά νοσοκομεία, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 3.500 θάνατοι να αποδοθούν στην ανυπόφορη ζέστη. Μέσα σε λίγες ημέρες η αγορά των κλιματιστικών απογειώθηκε. Στην αρχή αποκτήθηκαν για την προστασία των ηλικιωμένων· όπως τα κινητά τηλέφωνα θα ήταν χρήσιμα μόνο για τους γιατρούς… Κι εκεί που η Αθήνα αγκομαχούσε να απαλλαγεί από το άγος της τηλεοπτικής κεραίας απέκτησε μια επιπλέον ανορθογραφία σε μπαλκόνια και προσόψεις, αυτή τη φορά.
7. Ο φραπέ(ς)
Παρά τη γενική αίσθηση ότι ο καφές φραπέ είναι ένα ακόμα πολιτισμικό φετίχ που μας κληροδότησαν τα χρόνια της πασοκικής παντοδυναμίας, η καλοκαιρινή εκδοχή του στιγμιαίου καφέ είναι μια πολύ παλιότερη ιστορία που ξεκινάει με την εισαγωγή του Νεσκαφέ από τη Νεστλέ στην Ελλάδα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘50. Καταχωρίσεις σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής τον διαφημίζουν πυρετωδώς τοποθετώντας τον στο κάδρο του μοντέρνου αστικού βίου της εποχής. Δεν λέγεται ανοιχτά αλλά υπονοείται ότι ο τούρκικος καφές συνιστά καταναλωτικό και αισθητικό αναχρονισμό. Είναι όμως στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και κυρίως στη δεκαετία του ’80 που εξαιτίας της ραγδαίας εξάπλωσης των δικτύων των σούπερ μάρκετ και μιας πολύ επιτυχημένης τηλεοπτικής διαφήμισης ο φραπέ(ς) γίνεται το εθνικό μας ποτό. Αν όμως ο φραπέ εκτόπισε τον παραδοσιακό τούρκικο καφέ (και επαναπατρισθέντα μετά την κυπριακή τραγωδία ως «ελληνικό»), έτσι και ο φραπέ βρήκε τον δάσκαλό του από τον ιταλικό φρέντο.
8. Το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας
Το ΣΕΦ, όπως μάθαμε με τα χρόνια να το αποκαλούμε, εγκαινιάστηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου στις 16 Φεβρουαρίου του 1985 με σκοπό να φιλοξενήσει το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα κλειστού στίβου. Εμεινε στην ιστορία όχι, φυσικά, για το πρωτάθλημα στίβου, αλλά για την κατάκτηση του Ευρωμπάσκετ δύο χρόνια μετά. Η ονοματοδοσία του Σταδίου αποπνέει όλη την πασοκική ρητορική της εποχής για την «παγκόσμια ειρήνη» και τη «φιλία των λαών» που δεν διέφερε πολύ από την αντίστοιχη σοσιαλιστική «καθομιλουμένη» των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης.
9. Τα γιαπιά
Λίγα πράγματα «μυρίζουν» τόσο πολύ Μεταπολίτευση όσο οι διάσπαρτοι σκελετοί ημιτελών οικοδομών στις πόλεις μας, ζωντανά πειστήρια της ιδιάζουσας αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής μας συνθήκης. Ποτέ δεν θα μάθουμε γιατί δεν ολοκληρώθηκαν. Οικονομικές δυσκολίες του εργολάβου; Μια μουντζούρα στο success story της αντιπαροχής; Θύμα μιας ακόμα αναθεώρησης του οικοδομικού κανονισμού; Μπορούμε, ωστόσο, να μαντέψουμε γιατί θα παραμείνουν ακλόνητα στη θέση τους. Το μεταπολιτευτικό μας κράτος δεν έφτιαξε τόσο ισχυρούς θεσμούς που να τα βάζει με την ιδιοκτησία, την ακλόνητη ιερή αγελάδα της μεταπολεμικής μας ανασυγκρότησης.
10. Οι βάτες
Ηταν περίπου αναμενόμενο μετά τα έντονα, ριζοσπαστικά και νευρικά ’70s, ο κόσμος να αναζητήσει νόημα σε πιο ανάλαφρες φόρμες όπως ήταν η μόδα, η ποπ μουσική και η ματαιοδοξία. Στα ’80s οι προβολείς φεύγουν από το «εμείς» και πάνε στο «εγώ». Ο εαυτός γίνεται ένα είδος αέναου πειραματόζωου: η άσκηση και το ευ ζην κερδίζουν πόντους, η ψυχανάλυση παύει να είναι ταμπού, οι πνευματικές αναζητήσεις κανονικοποιούνται, η διασκέδαση απενοχοποιείται και η μόδα γίνεται πιο υπερβολική από ποτέ. Ολα είναι τεράστια: μεγάλα μαλλιά (το σύνδρομο της Μπόνι Τάιλερ), μεγάλα σκουλαρίκια, μεγάλα σακάκια με βάτες, μακριές φούστες και παντελόνια με πιέτες και υπερμεγέθη τζιν μπουφάν.
11. Τα γουόκμαν
Οταν κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά (το 1979) τα γουόκμαν ήταν στην πραγματικότητα η πρώτη κινητή συσκευή ατομικής ψυχαγωγίας. Δεν είχε υπάρξει προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία να ακούς τη μουσική που σου αρέσει στον δρόμο ή στο σπίτι, αθόρυβα, χωρίς να ενοχλείς ή να ενοχλείσαι, βυθισμένος στον εαυτό σου και στις σκέψεις σου. Το δικαίωμα σε μια εντελώς προσωπική εκδοχή ψυχαγωγίας ήταν φυσικό να δαιμονοποιηθεί από την παραδοσιακά τεχνοφοβική ελληνική κοινωνία ως δηλωτικό μιας νέας εποχής που ευνοούσε, υποτίθεται, την απομόνωση και την αποξένωση.
12. Η αστακομακαρονάδα
Πριν από το 2000 η αστακομακαρονάδα ήταν απλώς ένα από τα πιο νόστιμα θαλασσινά πιάτα με ζυμαρικά· απλησίαστο για τους πολλούς εξαιτίας της τιμής του αστακού. Σταδιακά παρατηρείται αυξημένη ζήτηση και πολλά εστιατόρια το εντάσσουν στο μενού τους. Αυτό ήταν. Η αστακομακαρονάδα αναγορεύεται σε status symbol· μαζί με το κουβανέζικο πούρο και το θηριώδες SUV παρκαρισμένο στην αυλή με χαλίκι της αιγαιοπελαγίτικης ταβέρνας.
13. Το περίπτερο – μίνι μάρκετ
Το ελληνικό περίπτερο υπήρξε ένα από τα πιο ζωντανά στοιχεία της ελληνικής ταυτότητας. Αυτός ο αξεπέραστος τύπος αρχιτεκτονικής οργάνωσης ενός μικροσκοπικού σημείου πώλησης εφημερίδων, περιοδικών και χρηστικών αντικειμένων άρχισε να μεταλλάσσεται σε αυτό που είναι σήμερα (μικρά καταστήματα στη μέση ή στην άκρη μιας πλατείας) από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν σταδιακά γίνεται σαφές ότι ο καταναλωτικός πυρετός των μεταπολιτευτικών γενεών δεν θα έβρισκε ιδιαίτερες αντιστάσεις. Αλλά η παρακμή του ελληνικού περιπτέρου δεν μπορεί να εξηγηθεί χωρίς να βάλουμε στην εξίσωση τη συντριπτική οπισθοχώρηση του έντυπου Τύπου.
14. Το Θέατρο του Λυκαβηττού
Αν και τέκνο της προδικτατορικής Ελλάδας, το Θέατρο του Λυκαβηττού απέκτησε τον σημερινό του συμβολισμό στα χρόνια της Μεταπολίτευσης ως κατά βάση συναυλιακός χώρος. Η Αθήνα δεν διέθετε χώρο για ροκ συναυλίες οπότε το Θέατρο του Λυκαβηττού μετατράπηκε σταδιακά σε αυτονόητη στέγη όλων των νέων μουσικών ρευμάτων που συγκινούσαν τους νέους της εποχής. Στη μυθολογία του θεάτρου συνέβαλε η θέση του με την ανυπέρβλητη θέα στην πόλη, οι ακροβολισμένοι στα λαξευμένα βράχια «τσαμπατζήδες», το ατελείωτο μποτιλιάρισμα των Ι.Χ. ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας τον λόφο και φυσικά ο αχτύπητος συνδυασμός καυτού θέρους, μουσικής εκτόνωσης και νεανικής αδρεναλίνης.
15. Τα ιπτάμενα δελφίνια
Η Μεταπολίτευση, εκτός των άλλων, μαζικοποιεί και εκδημοκρατίζει το δικαίωμα στις διακοπές. Στις ελληνικές θάλασσες κυκλοφορούν συμβατικά πλοία περιορισμένων ανέσεων και το ταξίδι ακόμα και σε κοντινούς προορισμούς είναι μια υπόθεση πολλών ωρών. Η εμφάνιση (το 1976) των «ιπτάμενων δελφινιών» στα δρομολόγια του Αργοσαρωνικού αλλάζει τα δεδομένα· χάρη στον αεροδυναμικό τους σχεδιασμό και στην προηγμένη τεχνολογία τους μπορούν να αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα δίνοντας την εντύπωση ότι πετάνε πάνω από τα κύματα. Τα αρχικά δύο υδροπτέρυγα γίνονται 30, το δίκτυο μεγαλώνει και επεκτείνεται στις Σποράδες, στα λιμάνια της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου αλλά και στις Κυκλάδες. Στην εποχή των καταμαράν παραμένουν κυρίως ως υπόμνηση μιας πρώτης απόπειρας να εξευγενίσουμε την περιπέτεια της καλοκαιρινής απόδρασης.
16. Τα γαρίφαλα στα μπουζούκια
Η απαγόρευση του σπασίματος πιάτων στις μεγάλες πίστες έφερε τα πανέρια με τα γαρίφαλα που αδειάζονται με επιδεξιότητα στον ευγνώμονα καλλιτέχνη όπως κάποτε, πριν από τον πόλεμο, τα… ιπτάμενα μαχαίρια στα καπηλειά και στις ταβέρνες έκαναν μόδα το σπάσιμο των πιάτων ως μια πιο πολιτισμένη έκφραση λατρείας προς το πρόσωπο του λαϊκού τραγουδιστή. Αν και τα λουλούδια αρχικά θεωρήθηκαν από τους σκληροπυρηνικούς θαμώνες των μαγαζιών ως έσχατη παραχώρηση, γρήγορα εξελίχθηκαν σε έναν από τους πιο δημοφιλείς «θεσμούς» επίδειξης πλούτου.
17. Η «Αυτοκίνηση»
Με την πτώση της χούντας, η νεολαία της Αθήνας, δημογραφικά πολύ πιο ισχυρή σε σχέση με σήμερα, δεν βλέπει την ώρα να χορέψει, να φλερτάρει, να ζήσει με καθυστέρηση τη σεξουαλική απελευθέρωση που «έχασε» λόγω επταετίας. Το άνοιγμα της αχανούς «Αυτοκίνησης» του Μάκη Σαλιάρη ήταν το απόλυτο γεγονός εκεί στην ανατολή των ‘80s. Νέα κλαμπ ανοίγουν παντού και γρήγορα θεσμοθετείται η θερινή τους μεταφορά σε μαγαζιά-υπερπαραγωγές στην παραλιακή λεωφόρο που γίνεται με τη σειρά της σύμβολο μιας εποχής ξενοιασιάς και αισιοδοξίας.
18. Τα malls
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ο όρος «εμπορικό κέντρο» είναι άγνωστος στην Ελλάδα. Είμαστε περήφανοι που δεν έχουμε ανάγκη (λόγω καιρού, λόγω ιδιοσυγκρασίας) να κλειστούμε σε αυτούς τους απωθητικούς ναούς της ψυχαναγκαστικής κατανάλωσης που βλέπουμε στις αμερικανικές ταινίες. Ή έτσι νομίζουμε. Οι πρώτες δειλές απόπειρες μικρής κλίμακας σε Γλυφάδα και λεωφόρο Κηφισίας στέφονται από επιτυχία αλλά το «μπαμ» θα γίνει πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες με τη λειτουργία του πρώτου πραγματικού mall στο Μαρούσι. Ο νέος μητροπολιτικός χαρακτήρας της πόλης όχι μόνο διευκολύνει τη διάδοση του είδους αλλά είναι συστατικό στοιχείο της νέας αθηναϊκής ταυτότητας. Μέχρι σήμερα.
19. Το «παπάκι»
«Καλύτερα παπάκι παρά τον Μητσοτάκη». Θα αρκούσε το πασοκικό σύνθημα των εκλογών του 1985 (χαριτωμένη αντίπραξη στην υπόσχεση του πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού για φθηνότερα Ι.Χ.) για να εξασφάλιζε στο ταπεινότερο δίτροχο όλων των εποχών μια θέση στο ποπ κάδρο της Μεταπολίτευσης. Ομως το καλόβολο, προσιτό, οικονομικό, ευέλικτο, ανθεκτικό μηχανάκι της Honda αναδείχθηκε σε βασιλιά των αθηναϊκών δρόμων σε μια εποχή που η πρωτεύουσα πνιγόταν στο νέφος, δεν είχε μετρό και πλούσιοι και φτωχοί αναζητούσαν απλά ένα βολικό μέσο για να κάνουν τη δουλειά τους. Η ευημερία του 2000 μπορεί να μετρίασε τη δημοτικότητά του, αλλά στον χαρακτηριστικό ήχο της εξάτμισής του πάντα κάτι θα σκιρτάει μέσα μας.
20. Τα θερινά σινεμά
Θερινοί κινηματογράφοι υπήρχαν και πριν από την πτώση της δικτατορίας, αλλά ήταν στη Μεταπολίτευση που χτίστηκε ο μύθος τους. Η επανεκτίμηση του θερινού σινεμά έρχεται με τη συνειδητοποίηση της καθολικής μεταμόρφωσης που έχει υποστεί τα προηγούμενα χρόνια η Αθήνα και εντάσσεται σε μια νέα οπτική πάνω στην πόλη που συνδυάζει τη συμφιλίωση με τη νέα πραγματικότητα και τη νοσταλγία για αυτό που χάθηκε. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν το 1978 ο Λουκιανός Κηλαηδόνης γράφει τα «Θερινά σινεμά» (τραγουδισμένα τότε από τη Βίκυ Μοσχολιού) δεν γίνονται η μεγάλη επιτυχία που θα γίνουν τέσσερα χρόνια αργότερα, μια εποχή που η νοσταλγία αρχίζει και κερδίζει έδαφος έναντι της συμφιλίωσης. Πάνω στο θερινό σινεμά θα χτιστεί όλη η μυθολογία του αθηναϊκού καλοκαιριού ανοίγοντας τον δρόμο και για τη θεσμική τους προστασία.
