Στην αρχή οι υποστηρικτές της ισότητας στον γάμο φάνηκε να επιβεβαιώνονται. Η συζήτηση είχε ανάψει, χωρίς όμως κοινωνικές αντιδράσεις. Ο νόμος ψηφίστηκε, χωρίς «αίματα». Το θέμα έμοιαζε, όπως εκείνοι προέβλεπαν, να έχει ξεχαστεί. Ωσπου ήρθαν οι ευρωεκλογές και στελέχη του κυβερνώντος κόμματος –ακόμη και κάποιοι που είχαν ψηφίσει τον επίμαχο νόμο– έλεγαν ότι εξαιτίας «των ομόφυλων» το κόμμα είχε «χάσει την ψυχή του» και την επαφή του με τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους του.
Σήμερα το Μαξίμου φαίνεται να προσπαθεί να επουλώσει αυτό το ψυχικό τραύμα, δείχνοντας ότι υιοθετεί τη θεωρία για την προέλευσή του. Τι λένε όμως οι αριθμοί;
Είναι τελικά ο γάμος ένα θέμα που βασανίζει τους ψηφοφόρους; Επαιξε ρόλο στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών; Δικαιολογείται η αλλαγή πορείας επί το δεξιότερον;
Η «Κ» συνομίλησε με δημοσκόπους, πολιτικούς αναλυτές και στελέχη του κυβερνώντος κόμματος αναζητώντας απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Oσοι πολέμησαν τον νόμο επιμένουν ότι ήταν κύρια αιτία που τα ποσοστά της Νέας Δημοκρατίας υποχώρησαν σημαντικά σε σχέση με ένα χρόνο πριν. Από την άλλη πλευρά, οι υποστηρικτές του βλέπουν πίσω από το νέο κύμα αντιδράσεων ένα πολιτικό παιχνίδι και μια «επιθυμία να χτυπήσουν και να αποσταθεροποιήσουν τον πρωθυπουργό συμφέροντα που θέλουν ένα αδύναμο Μαξίμου».
Τι έδειξε το exit poll
Σύμφωνα με τα στοιχεία των exit polls, από τους 2.116.000 πολίτες που ψήφισαν τη Νέα ∆ημοκρατία τον Ιούνιο του 2023, περίπου οι μισοί τής έμειναν πιστοί και στις ευρωεκλογές. Κάτι παραπάνω από το 25% μετακινήθηκε σε άλλα κόμματα και άλλοι τόσοι απείχαν. Oμως οι διαρροές προς τα δεξιά ήταν εντέλει λιγότερες από αυτές προς τα αριστερά της. Προς δεξιότερα κόμματα έφυγαν περίπου 200.000 ψηφοφόροι, προς τα αριστερά πάνω από 250.000 και προς άλλα κόμματα περίπου 50.000.
Oσον αφορά την αποδοχή του νομοσχεδίου, δημοσκόπηση εμφάνιζε τον περασμένο Ιανουάριο, λίγο πριν από την ψήφιση δηλαδή, το 57,8% των πολιτών υπέρ και το 39,8% κατά.
«Το ζήτημα αυτό λειτούργησε περισσότερο ως αφορμή έκφρασης μιας ήδη υπάρχουσας δυσαρέσκειας και λιγότερο ως λόγος διαμόρφωσης ψήφου», τονίζει έμπειρος σύμβουλος επικοινωνίας. «Hταν περισσότερο αφορμή να εκδηλωθούν τάσεις που είχαν διαμορφωθεί πριν από τον Φεβρουάριο, οπότε ψηφίστηκε ο νόμος».
Oπως εξηγεί ο ίδιος, το ότι αυτές οι τάσεις προϋπήρχαν φαίνεται άλλωστε τόσο από τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, όπου η Νέα Δημοκρατία δεν είχε πάει καλά, όσο και από την ηλικιακή κατανομή της ψήφου. «Ενώ οι σημαντικότερες αντιδράσεις εκδηλώνονταν στις μεγαλύτερες ηλικίες, εκεί το ποσοστό της Ν.Δ. ήταν σχετικά σταθερό. Αντιθέτως, στις νεότερες ηλικίες το κυβερνών κόμμα είχε χειρότερη επίδοση». Ετσι, προσθέτει, φαίνεται ότι η βαρύτητα του συγκεκριμένου θέματος δεν ήταν τόσο μεγάλη, ούτε στην αρνητική, ούτε όμως σαν επιβράβευση με θετική ψήφο.
Διαφορετική εικόνα έχει σχηματίσει ο Aγγελος Σεριάτος, επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής και Κοινωνικής Ερευνας της Prorata. Η εκλογική επίδραση είναι προφανής αν κοιτάξει κανείς τα στοιχεία στη Βόρεια Ελλάδα, όπου το κοινό είναι πιο συντηρητικό. Εκεί, σημειώνει ο κ. Σεριάτος, οι εκροές από τη Νέα Δημοκρατία ήταν πολύ μεγαλύτερες συγκριτικά με άλλες περιοχές και το άθροισμα των κομμάτων δεξιότερα αυτής ήταν μεγαλύτερο από το ποσοστό που έλαβε το κυβερνών κόμμα. Οπως αναφέρει, δεν είναι τυχαίο ότι στη διαδικασία ψήφισής του, και τα τρία μεγάλα κόμματα είχαν απώλειες και αυτό συνήθως συμβαίνει όταν ένα θέμα είναι σημαντικό στην κοινωνία. «Τα exit polls έδειχναν ότι από τους εκλογείς που έφτασαν στην κάλπη έλειπε ένα πιο μετριοπαθές κοινό», αναφέρει. «Κανείς δεν εγγυάται ότι αυτοί θα επανέλθουν στην επόμενη κάλπη. Ή αυτοί οι άνθρωποι θα λείψουν πάλι από το εκλογικό σώμα, οπότε αυτό θα έχει μετακινηθεί δεξιότερα· ή, επειδή η ψήφος ήταν αυτή τη φορά πιο χαλαρή λόγω ευρωεκλογών, θα εμφανιστούν ξανά σε κάλπες όπου βαραίνει το δίλημμα σχηματισμού κυβέρνησης. Δεν ξέρουμε ποιο από τα δύο θα συμβεί».
Τα δύο στρατόπεδα
Οπως επισημαίνει στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας που ήταν αντίθετο στο νομοσχέδιο, «το παραδοσιακό κοινό του κόμματος έχει έντονα αξιακά χαρακτηριστικά, άρα για τις ευρωεκλογές το νομοσχέδιο έπαιξε κυρίαρχο ρόλο». «Στα άλλα ζητήματα της καθημερινότητας μπορούσαν να σου δικαιολογήσουν αδυναμία – πως έκανες ό,τι μπορούσες. Εδώ, αφενός είχαν ενοχληθεί πολύ από την έκταση που λάμβανε η συζήτηση και αφετέρου δεν μπορούσαν να το δικαιολογήσουν. Δεν ήταν κάτι που μας επιβλήθηκε». Ακόμη, τονίζει το ίδιο στέλεχος, ενόχλησε το ότι ήταν κάτι που ερχόταν από πάνω, από την ομάδα Μαξίμου, και όχι ως πρωτοβουλία ενός υπουργείου.
Ολοι ήξεραν ότι ήταν μια επιλογή που θα είχε πολιτικό κόστος, σημειώνει στέλεχος της κυβέρνησης που επίσης δεν στήριξε το νομοσχέδιο. Υπήρχε όμως μια επιχειρηματολογία υπέρ της ψήφισής του αφενός αμιγώς δεοντολογική και ηθικοπολιτική και αφετέρου ότι είναι κάτι που θα κάνει καλό στην εικόνα της κυβέρνησης, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, όπου οι επιδόσεις της στα θέματα κράτους δικαίου είναι χαμηλές. «Εάν κάποιος αποδέσμευε τους βουλευτές από την επιθυμία τους να μη στενοχωρήσουν με την άποψή τους τον πρωθυπουργό, το αποτέλεσμα θα ήταν μαζικά κατά και το νομοσχέδιο θα είχε καταψηφιστεί», αναφέρει.
Τον περασμένο Ιανουάριο, λίγο πριν από την ψήφιση του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο, δημοσκόπηση εμφάνιζε το 57,8% των πολιτών υπέρ και το 39,8% κατά.
Από την άλλη, η εισήγηση όσων στήριξαν το νομοσχέδιο ήταν ότι πρέπει να εξηγήσεις στον κόσμο τι είναι αυτό που αλλάζει και ότι δεν θίγονται τα δικά του δικαιώματα, όμως η δημόσια συζήτηση δεν πρέπει να κρατήσει πολύ. Και, δεύτερον, να μπει μπροστά η αγάπη και όχι το μίσος.
«Ωστόσο, όσοι ήταν εναντίον προσπάθησαν και πέτυχαν να επιμηκύνουν τη δημόσια συζήτηση. Αντί να κατατεθεί στη Βουλή μετά τις δημοτικές εκλογές, η συζήτηση κράτησε άλλους τρεις μήνες. Τα κανάλια έβγαζαν κόσμο έξι μήνες να τσακώνεται. Αυτοί που ήταν εναντίον επέμειναν ότι θα ήταν καλύτερο η νομοθέτηση να γίνει μετά τις ευρωεκλογές, κάτι που απλώς έσυρε την κατάσταση», παραδέχεται στέλεχος της κυβέρνησης που στήριξε το νομοσχέδιο.
Οπως τονίζει, δε, το θέμα δεν προέκυψε ως συζήτηση κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, αλλά εμφανίστηκε πάλι μετά την ευρωκάλπη και αναλύθηκε όσο καμία άλλη από τις παραμέτρους για το αποτέλεσμα, παρότι τα στοιχεία δείχνουν ότι τα Τέμπη και η ακρίβεια ήταν αυτά που επηρέασαν περισσότερο τις επιλογές των ψηφοφόρων.
Το κρασί που ξίνισε
Μια αυθόρμητη, όπως λένε οι παρευρισκόμενοι, συγκέντρωση μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου στο κεντρικό wine bar που ανήκει στο μέλος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και ακτιβίστρια Φωτεινή Παντζιά κατάφερε να κλέψει τα φώτα της δημοσιότητας από το (κανονικό) πάρτι που είχε διοργανωθεί στο Sodade και να δαιμονοποιηθεί απ’ όσους είχαν αντιταχθεί στο νομοσχέδιο ως χειρονομία «προσβλητική».
«Ενόχλησαν τα πάρτι και οι πανηγυρισμοί μετά», λέει το στέλεχος του κόμματος. «Μα φυσικά και όλοι ξέρουν ότι δεν έγινε πάρτι, κάποιους βολεύει αυτό που λέγεται», αντιτείνει η Φωτεινή Παντζιά. «Ημασταν μέσα στη Βουλή από τη μία το μεσημέρι και πεινούσαμε όλοι, κυρίως ο γιος μου», περιγράφει. Το μαγαζί της, όπως εξηγεί, βρίσκεται 400 μέτρα από τη Βουλή και κάπως αυθόρμητα, χωρίς πολλή οργάνωση, ο ένας ακολούθησε τον άλλο. Κανένας από τους παρευρισκομένους δεν θυμάται ποιος έφερε το μικρόφωνο (για τις επινίκιες ομιλίες που βιντεοσκοπήθηκαν και αναρτήθηκαν μετά στο Διαδίκτυο).
«Αν ξαναγύριζα τον χρόνο πίσω, μπορεί και να το ξανασκεφτόμουν μόνο και μόνο γιατί υπήρχαν άνθρωποι που αισθάνομαι ότι δεν μπόρεσα να προστατέψω», αναφέρει. Ομως, προσθέτει, «είναι σαν να απολογούμαστε πάλι. Πάρα πολλά νομοσχέδια έχουν ψηφιστεί και σίγουρα μετά πάνε όσοι συμμετείχαν για ένα φαγητό. Γιατί δεν γίνεται συζήτηση για αυτά;».
Η αναδίπλωση
Οι ενδείξεις ότι υπάρχει προσπάθεια «διόρθωσης» του πολιτικού στίγματος της κυβέρνησης πληθαίνουν μετεκλογικά. Τόσο στον πρόσφατο ανασχηματισμό όσο και στην αλλαγή των γενικών γραμματέων, η δεξιά πτέρυγα του κόμματος αναβαθμίστηκε. Τα κίνητρα ήταν πιο σαφή στην απόσυρση της υποψηφιότητα της Κατερίνας Φουντεδάκη για την προεδρία της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Η καθηγήτρια Αστικού Δικαίου «πλήρωσε» ότι ήταν εκ των συντακτριών του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση «γαλάζιων» βουλευτών στον διορισμό της. Ως προσπάθεια εξευμενισμού του συντηρητικού ακροατηρίου στη Βόρεια Ελλάδα ερμηνεύθηκε και η επιλογή του Απόστολου Τζιτζικώστα για τη θέση του Ευρωπαίου επιτρόπου.
Οπως επισημαίνουν τα στελέχη της δεξιάς πτέρυγας, η ψήφιση του νομοσχεδίου αφήνει ένα αξιακό αποτύπωμα που θα το βρίσκουμε μπροστά μας. «Αν δεν υπάρξει ανάλογο παράπτωμα στο μέλλον, οι ψηφοφόροι της Νέας Δημοκρατίας μπορεί και να το αφήσουν πίσω», αναφέρουν.
Οσον αφορά το αποτύπωμα στην κοινωνία, προς το παρόν έχουν γίνει πανελλαδικά 75 γάμοι ομόφυλων ζευγαριών. «Καμία διαφορά», τονίζει ανώτερο στέλεχος της κυβέρνησης αντίθετο στον θεσμό, και αναρωτιέται γιατί όλη αυτή η αναταραχή.
Η άλλη πλευρά απαντά: «Πριν μας έλεγαν ότι θα παντρευτούν όλοι οι γκέι, θα κάνουν παιδιά και θα αλλάξει όλη η κοινωνία. Τώρα λένε “μα καλά, 75 ήταν όλοι κι όλοι;”. Αρα, απαντώ, δεν υπάρχει κίνδυνος να αλλάξει η ελληνική κοινωνία».
«Ιστορικά μπορεί να πιστεύουν ότι κόστισε η ψήφιση, αλλά πιο πολύ θα κοστίσει το πισωγύρισμα», αναφέρει το στέλεχος της κυβέρνησης που στήριξε τη νομοθεσία και προσθέτει πως αν γίνει αυτό: «Σε 5-10 χρόνια όλοι θα είναι υπέρ και δεν θα πιστωθεί στο κόμμα το θετικό βήμα που έκανε».
«Πρόκειται για ένα ζήτημα ταυτοτικό και όσο το υπενθυμίζουν κάποιοι, όπως για παράδειγμα κάνει ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, πάντα με έναν τρόπο θα παίζει ένα ρόλο όχι κυρίαρχο, αλλά δεν νομίζω πως ήταν κάτι το οποίο τελείωσε», τονίζει ο Αγγελος Σεριάτος. «Δημιουργεί ένα παράθυρο για πολιτικούς εντός ή εκτός των τειχών της Νέας Δημοκρατίας να διαμορφώσουν μια νέα κατάσταση δεξιότερα της Νέας Δημοκρατίας».
