1. Ενα από τα κριτήρια του Κράτους Δικαίου είναι, όσον αφορά τη Δικαιοσύνη, και το ποίος επιλέγει/προάγει τους δικαστικούς λειτουργούς. Επομένως η Ελλάδα είναι Κράτος Δικαίου, διότι αποκλειστικώς αρμόδιο για τις προαγωγές των δικαστικών λειτουργών είναι το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο, το οποίο συγκροτείται μόνο από δικαστικούς λειτουργούς του οικείου Ανωτάτου Δικαστηρίου (του Αρείου Πάγου, ή του Συμβουλίου της Επικρατείας, ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου).
2. Ο Νικόλαος Δημητρακόπουλος θεσπίζοντας το ΑΔΣ (1911) τόνισε τα ακόλουθα: «Εθεμελιώθη ο θεσμός της ισοβιότητος διά του Συντάγματος του 1864… Ο θεσμός της ισοβιότητος δεν ελειτούργησεν, διότι εδολοφονήθη ευθύς αμέσως από την Πολιτείαν… Διότι τι αξίαν είχε η υπό του Συντάγματος θεσπισθείσα ισοβιότης, όταν το δικαίωμα του διορισμού, το δικαίωμα της μεταθέσεως, το δικαίωμα της προαγωγής αφέθη εις την αχαλίνωτον διάθεσιν της εκτελεστικής εξουσίας».
3. Το ΑΔΣ λόγω της συνθέσεώς του μόνο με δικαστικούς λειτουργούς εγγυάται πλήρως την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης στο επίπεδο της αρμοδιότητάς του, δηλαδή όσον αφορά την επιλογή των δικαστικών λειτουργών μέχρι και του βαθμού του αρεοπαγίτου, του συμβούλου της Επικρατείας, του συμβούλου του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του αντεισαγγελέως του Αρείου Πάγου. Αντιθέτως η επιλογή στις θέσεις των προέδρων και αντιπροέδρων των τριών Ανωτάτων Δικαστηρίων, καθώς και του εισαγγελέως του Αρείου Πάγου ανήκει στην αρμοδιότητα, κατά το Σύνταγμα, της κυβερνήσεως (θέμα που πάντοτε ήταν –βλ. λ.χ. Γ. Κουμάντου, Δικαιοσύνη: Ο μύθος και η πραγματικότητα, στο βιβλίο του «Στόχος: η δημοκρατία», σελ. 152-157– και είναι πάλι τώρα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, και μάλιστα εξ αφορμής μιας από το υπουργείο Δικαιοσύνης προωθούμενης ενδιαφέρουσας νομοθετικής μεταρρυθμίσεως). Για να μην «αυτοπαρασύρεται»/ «ετεροπαρασύρεται» η κυβέρνηση με θεαματικές «βουτιές» στην επετηρίδα, ο Συνταγματικός Νομοθέτης (2001) πρόβλεψε (και ορθώς) ότι η θητεία των προέδρων και των τριών Ανωτάτων Δικαστηρίων, καθώς και του εισαγγελέως του Αρείου Πάγου δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη των τεσσάρων ετών (άρθρ. 90 §5 Συντάγματος).
Με αφετηρία το Κράτος Δικαίου αναγνωρίζεται περαιτέρω (άλλοτε με περιορισμούς, άλλοτε χωρίς περιορισμούς) στους δικαστικούς λειτουργούς το δικαίωμα να αμυνθούν κατά των δυσμενών γι’ αυτούς αποφάσεων του ΑΔΣ.
4. Αναμφιβόλως, το ΑΔΣ αποτελεί σημαντικότατη δικαιοκρατική εγγύηση για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Με αφετηρία το Κράτος Δικαίου αναγνωρίζεται περαιτέρω (άλλοτε με περιορισμούς, άλλοτε χωρίς περιορισμούς) στους δικαστικούς λειτουργούς το δικαίωμα να αμυνθούν κατά των δυσμενών γι’ αυτούς αποφάσεων του ΑΔΣ προσφεύγοντας στην Ολομέλεια του οικείου Ανωτάτου Δικαστηρίου.
5. Ο Ν. 4938/2022 περιόρισε το δικαίωμα προσφυγής στην Ολομέλεια για όλα τα θέματα προαγωγής, τοποθετήσεως, μεταθέσεως και αποσπάσεως, ορίζοντας ότι προσφυγή στην οικεία Ολομέλεια για θέμα που «αφορά προαγωγή, τοποθέτηση, μετάθεση και απόσπαση έχει δικαίωμα να ασκήσει ο δικαστικός λειτουργός… εφόσον όμως έλαβε τρεις (3) τουλάχιστον ψήφους στο δεκαπενταμελές Συμβούλιο και δύο (2) στο ενδεκαμελές». Η ρύθμιση αυτή προκάλεσε την εύλογη αντίδραση της Ενωσης Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων (25/5/2023). Σε αντίστοιχη διαμαρτυρία είχε προβεί η Ενωση Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων και πριν από 24 χρόνια (βλ. «Καθημερινή» της 16/2/2002, σελ. 4).
6. Το υπουργείο Δικαιοσύνης με δικαιοκρατική ευαισθησία έσπευσε και τροποποίησε τη σχετική διάταξη του Ν. 4938/2022 και με τον νεότερο Ν. 5180/2024 όρισε (και ορθώς) ότι ο παραλειφθείς στις προαγωγές δικαστικός λειτουργός δικαιούται να προσφύγει ούτως ή άλλως στην Ολομέλεια του αντιστοίχου Ανωτάτου Δικαστηρίου (ανεξάρτητα δηλαδή από τις τυχόν ψήφους που έχει λάβει στο οικείο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο). Κατά την άποψή μου πάντως θα πρέπει οι δικαστικοί λειτουργοί να δικαιούνται να προσφύγουν στην Ολομέλεια χωρίς περιορισμούς ως προς τις θετικές ψήφους που έχουν λάβει στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο όχι μόνο επί μη προαγωγής, αλλά και για όλα τα θέματα μεταθέσεως, αποσπάσεως κ.ο.κ.
* Ο κ. Νικόλαος Κ. Κλαμαρής είναι καθηγητής (ομότιμος) στο Τμήμα Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, δικηγόρος στον Αρειο Πάγο.
