Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται από την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη 1974 και το ΠΑΣΟΚ γιορτάζει σήμερα μισόν αιώνα στα πολιτικά δρώμενα της χώρας και στη διαμόρφωση της μεταπολιτευτικής ατζέντας. Με ηγετικές φυσιογνωμίες όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Γιώργος Γεννηματάς και ο Κώστας Σημίτης να έχουν συμβάλει στην ευρωπαϊκή και μεταρρυθμιστική πορεία της χώρας, η κληρονομιά του Σοσιαλδημοκρατικού Κινήματος έχει πλέον περάσει στη «νέα» γενιά στελεχών. Η «Κ» συνάντησε τον πρώην υπουργό Υγείας και ένα από τα ιδρυτικά μέλη του ΠΑΣΟΚ, κ. Παρασκευά Αυγερινό, σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του. Στο πρόσφατο συνέδριο της «Κ» για τα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, ήταν ο πολιτικός που κουβαλούσε τις περισσότερες αναμνήσεις από τα χρόνια που προηγήθηκαν και ακολούθησαν την πτώση των Συνταγματαρχών. Με βλέμμα αυστηρό άκουγε τους βετεράνους συνομιλητές του και συμμετείχε στον διάλογο για την ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, την αρρώστια του Ανδρέα Παπανδρέου.
Στη συνέντευξή του στην «Κ», ο γεννημένος στην Αλωνίσταινα Αρκαδίας στις 19 Αυγούστου 1927 πολιτικός θυμάται τον ισπανικό εμφύλιο, τις επιχειρήσεις κατάκτησης της Αιθιοπίας από τους Ιταλούς, αλλά και τον τορπιλισμό της «Ελλης» στην Τήνο το 1940. Θεμελιωτής του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), ο κ. Αυγερινός οραματίστηκε ένα ενιαίο σύστημα υγείας για όλους τους Ελληνες, σχέδιο που αργότερα υλοποίησε ο διάδοχός του Γεώργιος Γεννηματάς. Ξεκινώντας από την περίοδο του Μεσοπολέμου, θυμάται να ξεφυλλίζει στα νιάτα του τα «Αθηναϊκά Νέα» και το «Ελεύθερο Βήμα» για να ενημερωθεί για τις συναντήσεις των «μεγάλων» στην Ευρώπη, που αποσκοπούσαν στην εξασφάλιση και τη θωράκιση της ειρήνης, χωρίς επιτυχία, όπως αποδείχθηκε.
Οπως διηγείται, «το 1938 πήγαινα στο Γυμνάσιο Τριπόλεως και ζούσα με τον αδερφό της μητέρας μου και βουλευτή του Παπαναστασίου. Το 1940, με τον τορπιλισμό της “Ελλης” στην Τήνο, ξέραμε τη συνέχεια και τι θα ξημέρωνε σύντομα. Το μοιραίο, λοιπόν, ήρθε στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου, με την έναρξη του πολέμου και την επίθεση των Ιταλών στην Αλβανία και ύστερα, το Πάσχα του 1941, με την επίθεση των Γερμανών».
Στα χρόνια της Κατοχής, ο Παρασκευάς Αυγερινός επιστρέφει στην Αλωνίσταινα. «Η Κατοχή είχε σκληρό πρόσωπο, ιδιαίτερα όταν τη βιώνει κάποιος στην ηλικία που τη βίωσα εγώ. Η πείνα, η δυστυχία και οι νεκροί ήταν έντονες εικόνες, που δύσκολα σβήνουν. Εκείνη την περίοδο κάποια τάγματα των Γερμανών είχαν εγκατασταθεί σε περιοχές γύρω από την Αλωνίσταινα και επειδή γνώριζα λίγα γαλλικά, έτυχε κάποιες φορές να συζητήσω για θέματα που αφορούσαν το χωριό. Τo 1942 εμφανίστηκαν στο χωριό οι πρώτοι αντάρτες και το 1943 εντάχθηκα στην ΕΠΟΝ», εξομολογείται στην «Κ».
Το τέλος του πολέμου και η επιστροφή της κυβέρνησης του Καΐρου στην Αθήνα βρίσκει τον ελληνικό λαό σε έντονο κλίμα συγκίνησης, με τις ανεπούλωτες πληγές και τα θύματα να μετρούνται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Με τις γερμανικές δυνάμεις να αποσύρονται από τις τελευταίες οχυρωματικές θέσεις τους, ο κ. Αυγερινός θυμάται πως, σε ηλικία 17 ετών το 1944, οι Ελληνες έβγαιναν από τα σπίτια τους και γιόρταζαν την απελευθέρωση. Ομως, οι πληγές δεν έκλεισαν και η Ελλάδα μπήκε στην αιμοβόρο διελκυστίνδα του εμφυλίου πολέμου. «Δυστυχώς», λέει ο κ. Αυγερινός, «όταν η Ευρώπη αναπτυσσόταν με τον κοινωνικό συμβιβασμό, εμείς αγοράζαμε όπλα για να αλληλοσκοτωθούμε. Ηταν με διαφορά τα χειρότερα, τα πιο άγρια χρόνια της νεότερης Ιστορίας της Ελλάδας, χρόνια που δεν επιθυμώ να ανακαλώ». Εν μέσω του εμφυλίου πολέμου, λαμβάνει την απόφαση να αφήσει το χωριό του και να ακολουθήσει την ιατρική και σε ηλικία 19 ετών γράφεται στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. «Την περίοδο που σπούδαζα στην Ιατρική», καταθέτει, «δεν είχε γίνει η διάκριση μεταξύ υγείας και αρρώστιας, η πρόληψη δεν είχε αναπτυχθεί ως έννοια, ενώ η διάγνωση γινόταν διά της εις άτοπον απαγωγής. Τα επόμενα χρόνια, κατάφερα στη ζωή μου να ζήσω απίστευτη ανάπτυξη στην επιστήμη μου».
Χαρτογράφηση
Δύο δεκαετίες αργότερα κι ενώ οι συνταγματάρχες βρίσκονται στην εξουσία, εμφανίζονται τα πρώτα εθνικά συστήματα υγείας στην Ευρώπη, με κυρίαρχα της Σουηδίας, της Δανίας και της Πορτογαλίας, και αναδιαμορφώνεται το βρετανικό σύστημα υγείας. Εκείνη την περίοδο, ο Παρασκευάς Αυγερινός μελετά τον αντίκτυπο των συστημάτων υγείας στις χώρες τους και χαρτογραφεί τις εθνικές ανάγκες. Οπως δηλώνει, «ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, υπακούοντας στο αίτημα για αποτελεσματικότερη πρόληψη, πρόγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση, διαμόρφωσε τη νέα πολιτική για την υγεία με τον διαχωρισμό της υγείας από την αρρώστια. Η υγεία αφορά τον τρόπο ζωής, ενώ η ασθένεια συνδέεται με το νοσοκομείο. Ο σεβασμός της υγείας έγινε ευθύνη και υποχρέωση του κάθε πολίτη, σε αυτόν πέρασε πλέον η διαχείριση της υγείας του. Το κράτος δεν θα έδινε την υγεία στον πολίτη, αλλά ο τρόπος ζωής του. Από την ώρα που θα έρθει στον κόσμο μέχρι την ώρα που θα χτυπήσει την πόρτα του νοσοκομείου καθίσταται υπεύθυνος. Αυτή είναι η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και είναι μάλιστα να απορεί κανείς γιατί δεν διδάσκεται από την προσχολική κιόλας ηλικία, ώστε να μπορεί ο πολίτης να τη συνειδητοποιήσει. Αυτό λοιπόν υπήρξε το πλαίσιο στην επιστήμη της υγείας και στα συστήματα υγείας, την εποχή που εκκινούσε η θεμελίωση του δικού μας Εθνικού Συστήματος Υγείας», εξηγεί ο κ. Αυγερινός.
Με την πτώση της δικτατορίας, ο μέχρι πρότινος μελετητής των σκανδιναβικών συστημάτων υγείας και των συστημάτων της Ιβηρικής Χερσονήσου εμπλέκεται στην πολιτική ζωή της χώρας. Η νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του ’81 φέρνει αέρα «αλλαγής» στο πολιτικό γίγνεσθαι. Ο κ. Αυγερινός, πρωτεργάτης στην ίδρυση του σοσιαλιστικού κινήματος, καταρτίζει και υπογράφει τον νόμο 1397/1983 για τη σύσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Ως βασική αρχή θέτει ότι «το κράτος έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών υγείας στο σύνολο του πληθυσμού».
Σαράντα ένα χρόνια αργότερα, ο πολύπειρος πολιτικός αξιολογεί τις προθέσεις του ΠΑΣΟΚ και υπογραμμίζει: «Μετά τη διακήρυξη του ΠΟΥ το 1977, σχεδιάσαμε την πολιτική υγείας του κόμματός μας και την ενσωματώσαμε στο κυβερνητικό πρόγραμμα. Αρχές του συστήματος που σχεδιάσαμε ήταν η αποκέντρωση της υγείας, ο νοσοκομειακός ιατρός, η πρωτοβάθμια φροντίδα και ο ενιαίος φορέας υγείας ως ο “ιθύνων νους”. Πρέπει να γνωρίζετε ότι η θέσπιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας αντιμετώπισε τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές συγκρούσεις, άλλωστε πάντα έτσι συμβαίνει, καθώς οι αλλαγές τρομάζουν και όσο περισσότερο νεωτερικός και ανθρωποκεντρικός είναι ο χαρακτήρας του νόμου που προτείνεται, τόσο εντονότερες είναι οι αντιδράσεις». Kαι προσθέτει: «Θυμάμαι ότι το σχέδιο για το ΕΣΥ είχε τη σύμφωνη γνώμη του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε ό,τι αφορά τη Ν.Δ. Αξίζει να σημειωθεί», προσθέτει ο κ. Αυγερινός, «ότι το ΠΑΣΟΚ, το οποίο “γέννησε” το ΕΣΥ, το πολέμησε περισσότερο από κάθε άλλο φορέα. Ομως, εντέλει ο Ανδρέας πείστηκε και το ΕΣΥ ψηφίστηκε στη Βουλή τον Σεπτέμβριο του 1983».
Ο Ανδρέας των μεταρρυθμίσεων, σε ένα βαθμό αδίκησε την πορεία του
Με αφορμή τα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, ο Παρασκευάς Αυγερινός, συγκαταβατικός και φέροντας την ιστορική ευθύνη, τονίζει: «Η συνύπαρξη Καραμανλή και Παπανδρέου οδήγησε τη χώρα σε ομαλή δημοκρατική πορεία και προσέφερε εύφορο έδαφος για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις προκειμένου να καλυφθεί το έδαφος που είχε χαθεί σε σχέση με την Ευρώπη την επταετία».
Το 2013 ως πρώιμη παρακαταθήκη του ο Παρασκευάς Αυγερινός εκδίδει το βιβλίο «Η αλλαγή τελείωσε νωρίς» (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ). Σε αυτό καταθέτει ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου έπασχε από βαριάς μορφής κατάθλιψη. «Στις κρίσεις κατάθλιψης του Ανδρέα δεν αναφέρομαι μόνον εγώ», δηλώνει στην «Κ», «αλλά το αναφέρει στο βιβλίο της και η πρώτη του γυναίκα στην Αμερική (Χριστίνα Ρασσιά). Ο Ανδρέας, έπειτα από ένα σημείο στη ζωή του», συμπληρώνει, «κατά τη δεκαετία του ’90 και ύστερα από την επιβάρυνση της υγείας του, δεν κατάφερε να συνέλθει από τις κρίσεις που είχε».
Το 1994, η υγεία του Ανδρέα Παπανδρέου επιδεινώθηκε και οι Παρασκευάς Αυγερινός, Βάσω Παπανδρέου, Κώστας Σημίτης και Θεόδωρος Πάγκαλος αποφάσισαν να συγκροτήσουν εντός του ΠΑΣΟΚ την αντιπολιτευτική φράξια, «ομάδα των τεσσάρων». «Αλλωστε», όπως διηγείται ο κ. Αυγερινός, διατηρούσε άριστες επαφές με τον Κώστα Σημίτη, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία της χώρας δύο χρόνια μετά την πρώτη συνάντηση των «τεσσάρων».
Στις κρίσεις κατάθλιψης του Ανδρέα δεν αναφέρομαι μόνον εγώ, αλλά το αναφέρει στο βιβλίο της και η πρώτη του γυναίκα στην Αμερική.
Οπως εξιστορεί ο κ. Αυγερινός, «οι “τέσσερις” συνήλθαμε το 1994, όταν ο Ανδρέας γερασμένος, άρρωστος και ανίκανος πλέον να κυβερνήσει, παρέμενε στην εξουσία, μην έχοντας ούτε την απαραίτητη διαύγεια, ούτε και τη σταθερότητα υγείας για να ασκήσει τα καθήκοντά του». Εμβαθύνοντας στα γεγονότα, ο κ. Αυγερινός εκτιμά ότι το αίτημα για αλλαγή στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ήταν «δίκαιο, ειλικρινές και με γνώμονα τόσο την ηθική όσο και τους πολίτες. Ο Ανδρέας αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία», σημειώνει και προσθέτει ότι «συνέχισε να ασκεί μια ταπεινωτική μορφή εξουσίας. Ο Ανδρέας της αλλαγής και των μεταρρυθμίσεων που γνωρίζαμε, μην παραδίδοντας όταν έπρεπε την εξουσία, σε ένα βαθμό αδίκησε την πορεία του».
Μετρώντας δύο δεκαετίες στην ιατρική και αντίστοιχες στον πολιτικό βίο, με τις παρεμβάσεις του πλέον να φθίνουν, ο βετεράνος πολιτικός αξιολογεί την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της χώρας ως «ισορροπημένη», υπογραμμίζοντας ότι «το κράτος κατάφερε τα τελευταία χρόνια να αποβάλει τις παθογένειες που κουβαλούσε για χρόνια και να αλλάξει πολλά σε επίπεδο λειτουργίας. Πλέον, κάποια πράγματα φαίνεται να εξομαλύνονται».
Σήμερα, με το ελληνόρρυθμο (ΕΣΥ) να ακολουθεί τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ο κ. Αυγερινός αναγνωρίζει τις αυξανόμενες ανάγκες και τις διάφορες δυσλειτουργίες του συστήματος, τονίζοντας πως «οι συζητήσεις και οι κοινωνικές απαιτήσεις για καλύτερες, περισσότερες, πιο προσβάσιμες και ποιοτικότερες υπηρεσίες υγείας δεν θα σταματήσουν ποτέ και δεν θα ικανοποιούνται πλήρως οι πολίτες. Είναι άλλωστε φυσικό, ιδίως όταν αυτό αφορά ένα τόσο σημαντικό αγαθό, όπως η υγεία».
Ολοκληρώνοντας τον ειρμό της σκέψης του και αξιολογώντας τη διαχρονική σχέση πολιτείας – πολιτών, ο κ. Αυγερινός υπογράφει τη συνέντευξη με την προσθήκη της σημείωσης, «ακριβώς επειδή η υγεία είναι το πιο σημαντικό αγαθό και η επιρροή πολιτικών που αφορούν την υγεία στην κοινωνία είναι κομβικές και εξίσου σημαντικές οριζόντια, δεν θεωρώ το υπάρχον πολιτικό πεδίο αρκετά ώριμο για να καταλήξει με συναίνεση και συμβιβασμούς στις απαραίτητες αλλαγές. Παρ’ όλα αυτά, με την πρόοδο της επιστήμης της υγείας, και της καινοτομίας στα μοντέλα των συστημάτων των υπολοίπων χωρών, δεν θα αργήσουμε να αναγκαστούμε να αλλάξουμε, όπως ακριβώς συνέβη το 1983».
