Ο Τηλέμαχος Χυτήρης ήταν παρών σε κάμποσα ραντεβού του Ανδρέα Παπανδρέου με την Ιστορία, αλλά είχε ταυτόχρονα καθημερινή προνομιακή πρόσβαση στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ καθώς ως υπουργός Τύπου ανήκε στον στενό κύκλο των εξ απορρήτων συνεργατών του. Σπανίως μιλάει για όλα αυτά ο Κερκυραίος πολιτικός και ποιητής. Εχοντας πλέον μια ιδανική απόσταση από την πολιτική προτιμά να ασχολείται με την ποίηση. Τον βρίσκουμε στο σπίτι του στην Αθήνα έτοιμο να εκδώσει ένα ακόμα βιβλίο με ποιήματα, «Το Ταξίδι», γεμάτο «αποχρώσεις του ταξιδιού της ζωής», όπως λέει. Το βιβλίο προφανώς δεν έχει σχέση με την πολιτική και θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο. Παρ’ όλα αυτά επειδή ο μισός αιώνας του ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να περάσει ασχολίαστος, η «Κ» ζήτησε από τον κ. Χυτήρη να μιλήσει για τον πραγματικό Ανδρέα, όπως εκείνος τον γνώρισε.
Η στήριξη του λαού
«Ο Ανδρέας έλεγε ότι η πολιτική δεν βγαίνει από παρθενογένεση. Οταν είσαι κυβέρνηση κάπου πρέπει να στηρίζεσαι. Το στήριγμα τα περασμένα χρόνια πριν την “Αλλαγή” ήταν μια ελληνική ολιγαρχία πέριξ της κυβέρνησης, η οποία τη διευκόλυνε ή την επηρέαζε και ο εξωτερικός παράγων, που επίσης στήριζε τις κυβερνήσεις. Τούτων υπαρχόντων, έλεγε, εγώ, για να έχω λίγο λυμένα τα χέρια μου, για να πετύχω, για να μπορώ να διαπραγματεύομαι με τις ξένες δυνάμεις, θα πρέπει να έχω τη στήριξη του λαού. Γι’ αυτό επιδίωκε να έχει κοντά του τον λαό και όχι επειδή ήταν δημαγωγός, όπως ισχυρίζονται κάποιοι».
Η σχέση με τους Αμερικανούς
«Παραμονές εκλογών του 1993 ήταν εμφανές ότι ο Ανδρέας θα κερδίσει. Μια μέρα του τηλεφωνούν από την αμερικανική πρεσβεία και του λένε ότι έχουν έρθει παράγοντες κυβερνητικοί από την Ουάσιγκτον και θέλουν να τον δουν. Ο Παπανδρέου δεν αρνιόταν ποτέ αυτά τα ραντεβού γιατί ήταν ευγενής και γιατί ήθελε κι ο ίδιος να γνωρίζει τι λένε εκείνοι. Ανάμεσα σε αυτούς που τον επισκέφτηκαν ήταν και κάποιος Τοριτσέλι, απροσδιορίστου θέσεως που τον ρώτησε εν ψυχρώ: “Κύριε πρόεδρε, φαίνεται ότι θα ξαναγίνετε πρωθυπουργός. Πώς θα πολιτευθείτε στα διεθνή;”. Και ο Παπανδρέου απάντησε: “Αν ενδιαφέρεστε αν θα φύγω από το ΝΑΤΟ και την Ευρώπη, δεν πρόκειται να φύγω. Βεβαίως, θα υπερασπίζομαι τα θέματα της πατρίδας μου μέσα στους Οργανισμούς αυτούς. Από εκεί και πέρα υπάρχουν εσωτερικά θέματα που δεν σας αφορούν, αλλά αφορούν εμένα και πρέπει να τα αντιμετωπίσω και δεν έχω να προσθέσω τίποτα παραπάνω”. Φυσικά, ανέπτυξε τις θέσεις του για τα θέματα της Μέσης Ανατολής και έθεσε ο ίδιος το θέμα της Τουρκίας, λέγοντας ότι δεν θα δεχτούμε απειλές και δεν πρόκειται να βάλουμε νερό στο κρασί μας. Στο Μακεδονικό τούς εξήγησε την ουσία του θέματος. Τα ίδια άλλωστε έλεγε και δημοσίως. Τον ευχαρίστησαν κι έφυγαν.
Και τότε μου λέει: “Κοίτα, ρε παιδί μου, μου ζήτησαν απροκάλυπτα να μάθουν τι θα κάνουμε”. Τον ρώτησα: “Ζητούν το ίδιο από όλους τους πρωθυπουργούς;”. “Οχι, μόνο από εμένα, γιατί εμένα δεν με εμπιστεύονται και καλά κάνουν που δεν με εμπιστεύονται”. Και συνέχισε: “Το ίδιο συνέβη και μετά το ’81. Επενέβησαν για να με δοκιμάσουν και απαίτησαν πράγματα απαράδεκτα. Εγώ τότε τους έδιωξα. Επανήλθαν και τότε τους είπα: Μη με πιέζετε προς αυτή την κατεύθυνση γιατί θα σας καταγγείλω και θα πάω σε νέες εκλογές. Κατόπιν τούτου δεν με ενόχλησαν καθόλου, αλλά με έβαλαν στη μαύρη λίστα, με αγνόησαν, σαν να μην υπήρχα”.
Οι Αμερικανοί ήξεραν ότι ο Ανδρέας είχε δύναμη στον λαό και προσπάθησαν να τον λυγίσουν για να μπει στο ύφασμα, αλλά όταν είδαν ότι αυτό δεν γινόταν τον άφησαν ήσυχο. Βέβαια, δεν τον κάλεσαν ποτέ στον Λευκό Οίκο στην πρώτη οκταετία του. Δεν ήταν λοιπόν ένας δημαγωγός, δεν ήταν ένας λαϊκιστής, εκείνο που ήθελε ήταν να έχει μαζί του τον κόσμο για να μπορεί να ασκεί την πολιτική του».
Το σύνθημα
«Τον κατηγορούν ακόμα και σήμερα για το “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ” μετά από τόσα χρόνια. Οτι το είπε, αλλά μετά δεν έφυγε. Η αλήθεια είναι διαφορετική. Από το ’74 ώς το ’81 ο Καραμανλής προσπαθούσε να πετύχει την ένταξη στην ΕΟΚ και την επιστροφή στο ΝΑΤΟ από το οποίο ο ίδιος βγήκε το 1974. Η ΕΟΚ το εκμεταλλεύτηκε και στη συμφωνία εισδοχής είχε το πάνω χέρι. Η συμφωνία ήταν ετεροβαρής. Αυτό ο Ανδρέας το γνώριζε και αποφάσισε να πει το “ΕΟΚ και ΝΑΤΟ” έτσι ώστε ερχόμενος στην κυβέρνηση να μπορεί να διαπραγματευθεί. Και το έκανε. Πέτυχε πολλά πράγματα στην ΕΟΚ, λιγότερα στο ΝΑΤΟ.
Αποφάσισε να πει το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ» έτσι ώστε ερχόμενος στην κυβέρνηση να μπορεί να διαπραγματευθεί. Και το έκανε. Πέτυχε πολλά πράγματα στην ΕΟΚ, λιγότερα στο ΝΑΤΟ.
Μια μέρα μου είπε: “Ενώσεις κρατών στην Ιστορία έχουν γίνει πολλές φορές. Αυτό που παρατηρείται στις ενώσεις αυτές είναι ότι κάποιος μεγάλος έχει το πάνω χέρι και προσπαθεί μαζί με κάνα δυο άλλους να πιέσουν τους μικρότερους. Επομένως είναι καλό να μπαίνεις αλλά να έχεις υπόψη σου ότι επειδή είσαι μικρός θα πρέπει να παλεύεις κάθε μέρα, διαφορετικά θα σε φάνε λάχανο και δεν θα σε παίρνουν υπόψη τους”. Αυτός ήταν ο αγώνας που έδωσε, και η Θάτσερ τον παραδέχτηκε όταν είπε: “Εγώ είμαι αντίθετη με την πολιτική του, αλλά πρέπει να παραδεχτώ ότι δεν υπήρχε Σύνοδος που να μην κέρδιζε κάτι για τη χώρα του”».
Τι έλεγε για την Τουρκία
«Ο Ανδρέας είχε στο μυαλό του και δεν του το έβγαζες ποτέ ότι ο κίνδυνος της Τουρκίας είναι υπαρκτός. Πίστευε ότι η Τουρκία είχε στις βλέψεις της τη διχοτόμηση του Αιγαίου, όπως είχε τη διχοτόμηση της Κύπρου. Πίστευε ότι η διχοτόμηση του Αιγαίου ήταν στην απώτερη στρατηγική της. Γι’ αυτό ο Ανδρέας είχε κάνει τα νησιά οχυρά. Ελεγε ότι οι Τούρκοι πάντα θα ψάχνουν ευκαιρία για να κάνουν κάτι, το φοβόταν πολύ αυτό. Δεν υπήρχε τότε “Γαλάζια Πατρίδα”, αλλά ήξερε από τη δική του πληροφόρηση ποιες ήταν οι βλέψεις του τουρκικού κατεστημένου».
Τι σήμαινε η «Αλλαγή»
«Κάποιοι απορούν πώς στις δημοσκοπήσεις βγαίνει ο Ανδρέας ως ο καλύτερος πρωθυπουργός στη Μεταπολίτευση. Αλλά δεν είναι για να απορείς. Ο Καραμανλής έπαιξε ένα σπουδαίο ρόλο στους θεσμούς. Εφτιαξε μια δημοκρατία στο πλαίσιο της Ευρώπης. Ο Ανδρέας από την άλλη πλευρά έκανε αυτό που δεν μπορούσε να κάνει ο Καραμανλής είτε το ήθελε είτε όχι. Εφάρμοσε μια κοινωνική πολιτική που ήταν απαραίτητη και έχτισε μια δημοκρατία πιο ουσιαστική, που ήταν επίσης απαραίτητη.
Ο δημοκρατικός κόσμος ήταν υπό διωγμόν πριν τη δικτατορία. Αυτά δεν άλλαξαν μετά το 1974, γιατί ο Καραμανλής έπρεπε τακτικά να φροντίζει να έχει μαζί του όλους αυτούς που ήταν με τη χούντα και γι’ αυτόν τον λόγο έβαζε υπουργούς ανθρώπους που κινούνταν στο μεταίχμιο, π.χ. τον Σόλωνα Γκίκα στο υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, δηλαδή σκληροπυρηνικούς δεξιούς που έπρεπε να μιλάνε με τους χωροφύλακες που ήταν χουντικοί.
Ο Καραμανλής ήθελε όλους αυτούς να τους αφομοιώσει και γι’ αυτό έκανε υποχωρήσεις. Αυτό ίσως δεν μπορεί να το καταλάβει ο αστός Αθηναίος, αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα στην επαρχία. Ξέρεις ότι απαγορεύονταν επί Καραμανλή κάποιες συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη στην επαρχία; Το ντόπιο κατεστημένο ήταν χουντικό και την πρώτη τετραετία του Καραμανλή παρέμεινε χουντικό. Αυτά που λέμε για «αντίσταση στη χούντα» αφορούν μεμονωμένες περιπτώσεις. Ο πολύς κόσμος είχε αποδεχτεί την κατάσταση. Σιγά σιγά αποδέχτηκαν τη Ν.Δ., αποδέχτηκαν το ΠΑΣΟΚ, αποδέχτηκαν όλα τα κόμματα και προσχώρησαν στο ένα ή στο άλλο.
Κατά συνέπεια, το 1981 ήταν η πρώτη φορά που ο δημοκρατικός κόσμος ένιωσε ότι όντως έγινε αλλαγή. Ενιωσε ότι απελευθερώθηκε και τότε απλώθηκε παντού ενθουσιασμός. Φαινόμενα όπως η “Αλλαγή” δημιουργούνται όταν έχουν συσσωρευθεί για πολύ καιρό βιώματα και αισθήματα στις ζωές των ανθρώπων, ιστορίες και μύθοι. Πολλοί λένε ακόμα ότι ο Ανδρέας έπαιρνε δανεικά και τα σκόρπιζε. Σε πληροφορώ ότι μπορεί να έγινε κι αυτό – και έγινε. Αλλά δανεικά παίρνει κάθε κυβέρνηση και κάθε χώρα. Η διαφορά είναι ότι ο Ανδρέας τα έδωσε σε όλους, όχι σε πέντε ανθρώπους… Και έτσι χάρη σε όλα αυτά φτάνεις σήμερα να κάνεις μια δημοσκόπηση και να βγαίνει πρώτος ο Ανδρέας. Ετσι εξηγείται».
Η συνάντηση με τον Κλίντον
«Ενα μήνα πριν από τις ελληνικές εκλογές του Οκτωβρίου 1993, στις 13 Σεπτεμβρίου 1993 υπογράφηκαν στον Λευκό Οίκο οι “Συμφωνίες του Οσλο” ανάμεσα στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Γιτζάκ Ράμπιν και τον ηγέτη της Παλαιστίνης Γιασέρ Αραφάτ. Προέβλεπαν την αυτοδιάθεση των Παλαιστινίων και την αμοιβαία αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους από το Ισραήλ και του Ισραήλ από τους Παλαιστινίους. Πρωτοστάτησε σε αυτό ο Μπιλ Κλίντον. Και οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή ήταν η κύρια αιτία πίσω από το ταξίδι του Ανδρέα στην Ουάσιγκτον τον Απρίλιο του 1994.
Στη συνάντηση συζήτησαν για όλη την ιστορία της περιοχής και ο Κλίντον, ξέροντας τις σχέσεις του με τους Αραβες ηγέτες, του ζήτησε να βοηθήσει για να αποδεχτούν τη συμφωνία αφού έπρεπε και αυτοί να αναγνωρίσουν το Ισραήλ. Ο Κλίντον εντυπωσιάστηκε πολύ από τον Ανδρέα. Η συνάντηση προβλεπόταν στο πρόγραμμα να κρατήσει μισή ώρα, αλλά κράτησε μιάμιση. Και η δεύτερη συνάντηση επίσης κράτησε μιάμιση ώρα. Λίγο καιρό μετά, μια νέα συνάντηση Παπανδρέου – Κλίντον στις Βρυξέλλες κράτησε δύο ώρες.
Τότε κανονίσαμε μερικά ταξίδια στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Ο Ανδρέας μιλούσε με τις ώρες με τον βασιλιά Χουσεΐν της Ιορδανίας και τον πατέρα Ασαντ στη Δαμασκό προσπαθώντας να τους πείσει. Στην Αθήνα κάποιοι δημοσιογράφοι που δεν είχαν καταλάβει έγραφαν ότι πάμε στη Μέση Ανατολή γιατί η Δήμητρα τού βρήκε ένα γιατρό για να τον κάνει περδίκι.
Πέρασε ο καιρός. Φτάνουμε στις 4 Νοεμβρίου 1995. Είμαι στη Βενετία στη συνεδρίαση των υπουργών Τύπου της Ενωσης όπου μαθαίνω ότι δολοφονήθηκε ο Ράμπιν. Τηλεφωνώ αμέσως στον Ανδρέα. Ακουσε τα θλιβερά νέα και μου είπε: “Δεν αφήνουν οι σκληροπυρηνικοί να γίνει η προσέγγιση και σκότωσαν τον πρωθυπουργό τους. Και τώρα κάποιοι θα κυνηγήσουν και τον Κλίντον για να ξεχάσει για πάντα την πρωτοβουλία που πήρε”. Ο Ανδρέας έλεγε ακόμα ότι το Ισραήλ για να επιβιώσει και να διατηρήσει τη συνοχή του θα είναι πολεμικό κράτος».
Πολιτική, έρωτας και θάνατος
«Οταν αναφερόταν στον θάνατο ο Ανδρέας έλεγε τη φράση του Επίκουρου: “Οταν εμείς είμαστε, ο θάνατος δεν είναι εδώ. Οταν ο θάνατος είναι εδώ, εμείς δεν είμαστε”. Πίστευε στην επικούρεια αντίληψη για τον θάνατο, η οποία συνοψίζεται στη σκέψη ότι ο θάνατος δεν είναι κάτι που πρέπει να μας φοβίζει, επειδή όταν ζούμε, ο θάνατος δεν μας αφορά και όταν πεθαίνουμε δεν μπορούμε να τον αισθανθούμε. Του έδινε ζωή η παρουσία της Δήμητρας. Ο Ανδρέας ήταν ερωτευμένος με τη Δήμητρα. Ο έρωτας είναι πηγή ζωής και δεν έχει σημασία η ηλικία. Μερικοί τα κοροϊδεύουν αυτά. Κάνουν λάθος. Ο ερωτευμένος είναι ιερό πρόσωπο. Μην ξεχνάς κάτι, ότι ο Ανδρέας αν δεν ερωτευόταν μια γυναίκα δεν έμπλεκε μαζί της. Δεν είχε σχέσεις της μιας νύχτας. Ηταν άνθρωπος του πάθους σε όλα, πάθος με την πολιτική, πάθος με τη ζωή. Ηταν πολύ μορφωμένος, γοητευτικός, ευγενικός, σου έδινε σημασία. Μιλούσε με τον καθένα. Και δεν είχε ιδέα τι είναι χρήμα».
