Κάποιοι ακόμη πιστεύουν στην πρόσθεση. Πιστεύουν ότι αν ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ άθροιζαν τα ποσοστά τους, θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την κάλυψη του κενού που χάσκει στα αριστερά της Ν.Δ. Ακόμη κι αν αποδεχόταν κανείς τον μπακαλίστικο υπολογισμό, είναι πολλά τα «αν» μέχρι να φτάσει η ώρα της πρόσθεσης. Αμφότερα τα κόμματα αναζητούν νέα ηγεσία, χωρίς να μπορεί κανείς να προδικάσει ποιο θα βρεθεί μετά σε θέση ισχύος.
Κάποιοι ελπίζουν στον Χάρη Δούκα, άλλοι προετοιμάζουν την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ είναι μπροστά σε μια νέα διάσπαση και η Νέα Δημοκρατία βλέπει τα ποσοστά της να πέφτουν, το ΠΑΣΟΚ θα είναι ο μεγάλος κερδισμένος της υπόθεσης ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
Τι σκέφτονται όμως γι’ αυτό το αδιαμόρφωτο τοπίο οι «πρώην» –οι τρεις διατελέσαντες πρωθυπουργοί και ένας αντιπρόεδρος της κυβέρνησης–, που δεν βρίσκονται μεν επί σκηνής, αλλά παρακολουθούν και ενίοτε παρεμβαίνουν; Τι θέλουν και τι φοβούνται για την επόμενη ημέρα;
Αλέξης Τσίπρας
Η σιωπηρή «έκτιση της ποινής»
Αν ένα όνομα από τα τέσσερα συζητιέται σε καθημερινή βάση –είτε ως ευχή είτε ως κατάρα– ως αυτό που θα μπορούσε να επιστρέψει με την αξίωση να ενώσει την Κεντροαριστερά, είναι αυτό του πρώην πρωθυπουργού και πρώην προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ.
Παρόλο που ο πίνακας με τους ταύρους έχει βρει νέα θέση στο ευρύχωρο σαλόνι του ινστιτούτου του στη λεωφόρο Αμαλίας, κανείς δεν μπορεί να πιστέψει ότι έχει βολευτεί πραγματικά εκεί.
Ηδη στην πρώτη εκδήλωση του Ινστιτούτου Αλέξη Τσίπρα, λίγο μετά τις ευρωεκλογές, το σήμα των προθέσεων ήταν ξεκάθαρο. Στη διεθνή διάσκεψη για την ειρήνη που διοργανώθηκε τον Ιούνιο, ουσιαστικά καταγράφηκε μια συνάθροιση των προσωπικοτήτων της ευρωπαϊκής και εγχώριας Κεντροαριστεράς και Αριστεράς, με τον Τσίπρα να χρησιμοποιεί το βήμα για να στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα υπέρ της σύγκλισης των δυνάμεων του χώρου, στα πρότυπα του Νέου Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία. Εμμέσως πλην σαφώς, ο φυσικός ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ δήλωσε έτσι «παρών».
Εκτοτε, οι εσωτερικές συγκρούσεις και η τοξικότητα που ακολούθησαν στον ΣΥΡΙΖΑ ξεπέρασαν κάθε φαντασία, οδηγώντας το κόμμα όλο και χαμηλότερα στις δημοσκοπήσεις.
Δυσκόλεψαν δε πολύ τη δυνατότητα του πρώην πρωθυπουργού να κρατήσει αποστάσεις από τις εσωκομματικές εξελίξεις και οδήγησαν στη ματαίωση των σχεδίων για νέες εκδηλώσεις που είχε στα σκαριά το ινστιτούτο. Το κόμμα δεν χάνει απλώς δυνάμεις, αλλά πλησιάζει πολύ κοντά στην πλήρη διάλυση, γεγονός που απειλεί να πλήξει και την υστεροφημία του ίδιου του Τσίπρα.
Ο πρώην πρωθυπουργός αντιλαμβάνεται ότι ο έκπτωτος πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανος Κασσελάκης εκμεταλλεύτηκε πέρυσι την ανάγκη των ψηφοφόρων του κόμματος να πιαστούν από κάτι νέο. Εκμεταλλεύτηκε κυρίως την απόφαση του ίδιου να σιωπήσει. Στο συνέδριο του Φεβρουαρίου ο Τσίπρας αιφνιδίασε τους πάντες, προτείνοντας τη διενέργεια νέων εσωκομματικών. Δεν εισακούστηκε.
Τώρα φαίνεται ότι δεν σκοπεύει να στηρίξει κάποιον υποψήφιο. Παραμένει πάντως βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, και όσον αφορά αυτούς που έφυγαν, επιμένει να χαρακτηρίζει την κίνησή τους λανθασμένη. Πολλοί του χρεώνουν ότι κινεί τώρα τα νήματα της ομάδας των «87», η οποία στηρίζει για πρόεδρο τον Σωκράτη Φάμελλο. Τους αποκαλούν «φρουρά Τσίπρα». Συνεργάτες του πρώην πρωθυπουργού δεν αποδέχονται τον όρο. Η τάση αυτή εκφράζει ένα σημαντικό μέρος του ΣΥΡΙΖΑ που αντιτίθεται στο ενδεχόμενο να καταστεί κόμμα «Ι.Χ.», με βάση το σχέδιο του Στέφανου Κασσελάκη.
Οπως αναφέρει σε συνεργάτες του ο Αλέξης Τσίπρας, πάντως, ο ίδιος αισθάνεται ότι οφείλει να παραμείνει εκτός και να μην εμπλακεί σε μικροπολιτικές αντεγκλήσεις. Συνηθίζει, επίσης, να τους λέει ότι «εκτίει την ποινή του». Πριν από έναν χρόνο ο ίδιος ανέλαβε την ευθύνη της ήττας και παραιτήθηκε, ενώ πρώην και νυν σύντροφοί του συνεχίζουν να δηλώνουν δικαιωμένοι για τις κινήσεις τους – και αυτοί που έφυγαν και αυτοί που έμειναν σε διάφορα στρατόπεδα.
Οσα συμβαίνουν στον ΣΥΡΙΖΑ, που ο ίδιος μετέτρεψε από κόμμα διαμαρτυρίας σε κυβέρνηση και τελικά τον άφησε στο 17,8%, τα βρίσκει πολύ στενάχωρα. Τόσο σε πολιτικό όσο και ανθρώπινο επίπεδο. Ανακαλύπτει, με σκληρό τρόπο, ότι πολλοί στους οποίους στηρίχθηκε δεν έχουν αρχές, αξίες και περιεχόμενο.
Αισθάνεται την ανάγκη να μείνει εκτός της πρώτης γραμμής της πολιτικής δράσης, έχοντας επίγνωση όμως ότι κάποτε ο κύκλος της σιωπής θα πρέπει να κλείσει. Τονίζει ότι στόχος του είναι να συμβάλλει στον δημόσιο διάλογο με προτάσεις και θέσεις για τα μεγάλα διακυβεύματα. Στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Οχημά του είναι οι δράσεις του ινστιτούτου.
Ωστόσο, δύσκολα περιορίζεται σ’ αυτόν τον ρόλο, με τα μηνύματα που στέλνει να έχουν συχνά διπλή ανάγνωση. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του την περασμένη εβδομάδα, όταν και βραβεύτηκε για τη Συμφωνία των Πρεσπών, τόνισε ότι οι νέοι και οι νέες «αρνούνται να ακολουθήσουν το κυρίαρχο αφήγημα, που τους καλεί να διαλέξουν τις αρχές και τις αξίες τους σκρολάροντας… Αναζητούν σοβαρότητα. Την ουσία και όχι την εικόνα», τόνισε. Είναι δύσκολο να ακούσει κανείς αυτά τα λόγια χωρίς να δει την εικόνα του διαδόχου του.
Γιώργος Παπανδρέου
Οι πανηγυρισμοί της Αθήνας και η «παρέα» του Στρασβούργου
Ηταν 15 Οκτωβρίου 2023, το βράδυ του δεύτερου γύρου των δημοτικών εκλογών. Ο Γιώργος Παπανδρέου δεν έκρυβε τη χαρά του στην κάμερα. «Oταν ενώνουμε τις προοδευτικές δυνάμεις πίσω από ένα πρόσωπο με γνώσεις, δυνατότητες, αλλά και με όραμα μπορεί να γίνει η ανατροπή», έλεγε.
Λίγο νωρίτερα είχε οριστικοποιηθεί η επικράτηση του Χάρη Δούκα στον Δήμο Αθηναίων. Ο Παπανδρέου ήταν από τους πρώτους που έσπευσαν να τον συγχαρούν, μαζί με τον υποψήφιο του ΣΥΡΙΖΑ Κώστα Ζαχαριάδη, ο οποίος στον δεύτερο γύρο είχε στηρίξει την υποψηφιότητα του στελέχους του ΠΑΣΟΚ.
Ο Παπανδρέου μίλησε τότε για «ένα μεγάλο μήνυμα προς τις προοδευτικές δυνάμεις της χώρας». Παρότι ο ίδιος δεν έχει εκφράσει την προτίμησή του για το πρόσωπο που θα ηγηθεί του ΠΑΣΟΚ (σε αντίθεση με τον αδελφό του, Νίκο, που είναι ένθερμος υποστηρικτής του Γερουλάνου), είναι εμφανές ότι θα προτιμούσε κάποιον που μπορεί να ενώσει τις δυνάμεις του προοδευτικού χώρου, με τον ίδιο να επιθυμεί να παίξει ρόλο –αν και όχι πρωταγωνιστικό– σε αυτή τη σύμπραξη.
Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που ο Αλέξης Τσίπρας τον κατηγορούσε ότι «έχει ξεπεράσει τη Θάτσερ και τον Πινοσέτ», ότι μιλάει τη γλώσσα των πιστωτών και πως διαπομπεύει τη χώρα για διαφθορά. Ο Γιώργος Παπανδρέου τον κατηγορούσε, από την πλευρά του, ότι φόρτωσε στη χώρα το τρίτο και αχρείαστο μνημόνιο. Πλέον όλα αυτά είναι περασμένα – ξεχασμένα. Οι δύο πρώην πρωθυπουργοί κάνουν παρέα στα ταξίδια τους για το Συμβούλιο της Ευρώπης, ενώ τους αρέσει να μιλούν για το μέλλον της Κεντροαριστεράς.
Η σύγκλιση μεταξύ τους εκδηλώνεται, λένε, και με τη στροφή Τσίπρα, ο οποίος βάλλει πλέον ευθέως ενάντια στην άλλοτε «ιερή αγελάδα» για την Κουμουνδούρου: την καραμανλική περίοδο και την ευθύνη της για τη χρεοκοπία. Παρά τις διαψεύσεις για συμφωνία μεταξύ τους στην επόμενη ημέρα του χώρου, είναι εμφανές πως οι πολιτικές ιδέες τους για το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης ταυτίζονται σε αρκετά σημεία τους.
Οι αναφορές στο παρελθόν έχουν πλέον περιοριστεί σε πικάντικα σχόλια, όπως αυτό που έγινε από το βήμα του συνεδρίου του Ινστιτούτου Τσίπρα τον Ιούνιο. «Αν ήταν εδώ ο Ολάντ θα κάναμε ένα πάνελ Ολανδρέου, Αλέξη», είπε ο Παπανδρέου, με τον Τσίπρα από κάτω να επικροτεί, σηκώνοντας χαμογελαστός τον αντίχειρα.
Στο ίδιο συνέδριο ο Παπανδρέου τάχθηκε και πάλι ανοιχτά υπέρ των κομματικών συνεργασιών, επικαλούμενος το γαλλικό παράδειγμα της συνένωσης των προοδευτικών δυνάμεων υπό την ταμπέλα Λαϊκό Μέτωπο.
Ευάγγελος Βενιζέλος
Νέο κοινωνικό συμβόλαιο και όχι άλλη νοσταλγία
Ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Ευάγγελος Βενιζέλος, έχει εκφράσει αμφιβολίες για το κατά πόσον μπορεί να πραγματοποιηθεί μια σύμπραξη των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς, ακόμη και αν τα κόμματα του χώρου κατάφερναν να ξεπεράσουν τις ιδεολογικές τους διαφορές.
Οπως υπογράμμισε σε πρόσφατη συνέντευξή του, το ισχύον εκλογικό σύστημα δεν πριμοδοτεί τους συνασπισμούς κομμάτων, αν και θα έπρεπε, όπως ο ίδιος εκτιμά, για λόγους ισότητας της ψήφου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ακόμη κι αν ένας κεντροαριστερός συνασπισμός κομμάτων βγει πρώτος στις επόμενες εκλογές, με τη Ν.Δ. δεύτερη, το μπόνους των εδρών θα πάει στο δεύτερο κόμμα.
Κατά τα άλλα, ο Ευάγγελος Βενιζέλος παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις στον χώρο, έχοντας βάλει κι αυτός στην αναμονή εκδηλώσεις και συνέδρια του Κύκλου Ιδεών και προσπαθώντας να μην αναμειχθεί στα εσωκομματικά και την κούρσα διαδοχής στο ΠΑΣΟΚ. Στη γιορτή για τα 50 χρόνια του ΠΑΣΟΚ στο Ζάππειο ο Βενιζέλος κάλεσε το ΠΑΣΟΚ να προτείνει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και να πείσει ότι μπορεί να το εφαρμόσει. Το σύνθημα «ΠΑΣΟΚ, ωραία χρόνια», μάλλον δεν θα καταφέρει να το κάνει ηγέτιδα δύναμη στον χώρο, με τον Βενιζέλο να σημειώνει ότι «δεν πρέπει να είναι κόμμα της νοσταλγίας, αλλά του μέλλοντος».
Ο ίδιος συνήθιζε να λέει την εποχή της κρίσης ότι το ΠΑΣΟΚ θα ανέβαινε ξανά μαζί με τη χώρα. Αυτό μέχρι τώρα δεν συνέβη διότι, όπως υποστηρίζει, προϋπόθεση για να συμβεί «είναι να αναδείξει τον ρόλο του στη διάσωση της χώρας, καθώς και ποιοι όροι πρέπει να πληρούνται για την ουσιαστική και μόνιμη επιστροφή της στην κανονικότητα».
Κώστας Σημίτης
Η επισήμανση της ευκαιρίας
Στην εκδήλωση του ΠΑΣΟΚ για τα 50 χρόνια από τη Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη ξεχώρισε μια φράση του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη: «Ο προοδευτικός κόσμος ζητάει μια διέξοδο για να ελπίσει ξανά» και «οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες».
Η περίοδος πρωθυπουργίας Σημίτη έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως το τελευταίο συνεκτικό παράδειγμα της «Κεντροαριστεράς» στην Ελλάδα, με προσέλκυση στελεχών από την ανανεωτική Αριστερά. Κατ’ άλλους όμως ήταν τότε που εφαρμόστηκαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Ο Κώστας Σημίτης δεν παρεμβαίνει εδώ και αρκετό καιρό στα εσωκομματικά και ούτε έχει λάβει θέση για τις επικείμενες εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ. Πολλοί είναι αυτοί όμως, που επαναλαμβάνουν τη φράση του ως το μεγάλο διακύβευμα για τη Χαριλάου Τρικούπη μετά το αποτέλεσμα της κάλπης.
«Σήμερα περισσότερο από ποτέ ο προοδευτικός κόσμος ζητάει απαντήσεις και κυρίως μια διέξοδο για να μπορέσει να ελπίσει ξανά», σημείωσε, περνώντας ξεκάθαρα το μήνυμα ότι το ΠΑΣΟΚ έχει μία, ίσως τελευταία, ευκαιρία να ξαναγίνει κόμμα εξουσίας και να ενώσει τον χώρο.
