Η Νέα Δημοκρατία είναι, όπως και το ΠΑΣΟΚ, παιδί της συγκυρίας της Μεταπολίτευσης. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως υπήρξε και αυτή τελικά «τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής», παρά τις ουρές που έσερνε από την προδικτατορική περίοδο. Η σαρωτική νίκη του κόμματος που έπιασε τον σφυγμό της εποχής τον πολιτικά καυτό Νοέμβριο του ’74 –ελέω και της σαφούς προειδοποίησης του Μίκη Θεοδωράκη «Καραμανλής ή τανκς;»– θα το καθιστούσε για κάποια χρόνια κυρίαρχο του παιχνιδιού. Με το αστρονομικό 56% ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, από πολωτική προδικτατορική φιγούρα, θα μετατρεπόταν σε εγγυητή της δημοκρατικής αλλαγής.
Ο Καραμανλής ως αρχηγός της ΝΔ και εκλεγμένος πρωθυπουργός ηγήθηκε της σύντομης, αναίμακτης και σε γενικές γραμμές ομαλής μετάβασης σε θεσμικό επίπεδο. Παρότι κατηγορείται, και δικαίως, για την ελλιπή αποχουντοποίηση στα σώματα ασφαλείας ή στο δικαστικό σώμα και για το γεγονός πως ουδέποτε άνοιξε τον «φάκελο» της Κύπρου, ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκε την έκρυθμη κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα υπήρξε ταχύτατος και αποτελεσματικός. Πιστώνεται, μεταξύ άλλων, την επιτυχημένη διαχείριση του πολιτειακού ζητήματος (δημοψήφισμα), της συνταγματικής διευθέτησης (σύνταγμα του 75) και του ακανθώδους θέματος της μεταβατικής Δικαιοσύνης (δίκες των χουντικών, μετατροπή του εις θάνατον σε ισόβια).
Και αυτό παρότι το στελεχιακό δυναμικό της ΝΔ προερχόταν έως έναν βαθμό από τη μετεμφυλιακή Ελλάδα της ΕΡΕ που ίδρυσε και πλοήγησε ο ίδιος ο Καραμανλής στα «πέτρινα χρόνια» του ’50 και στα τεταμένα ελληνικά χρόνια του ’60. Είχε τις ρίζες της δηλαδή στην Ελλάδα της ανοικοδόμησης, της ανάπτυξης, των μεγαλόπνοων έργων, αλλά και του διχασμού, της κομμουνιστοφοβίας, του ανεξέλεγκτου παρακράτους και της πολιτικής βίας. Η δικτατορία από αυτή την άποψη αποτέλεσε τομή: υπάρχει το πριν και το μετά. Μέσα στη δικτατορία, δεξιοί πολιτικοί θα συνειδητοποιούσαν την άβυσσο που τους χώριζε πολιτικά αλλά και πολιτισμικά από τους συνταγματάρχες και όσους τους στήριζαν, όπως για παράδειγμα ο Σάββας Κωνσταντόπουλος, ενώ στους αντίποδες η εκδότρια της Καθημερινής Ελένη Βλάχου θα αντιστεκόταν σθεναρά στο βάναυσο καθεστώς. Παρότι παλιοί υπουργοί της ΕΡΕ, όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, συνομίλησαν με τη δικτατορία ως «γεφυροποιοί», άλλοι όπως ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Γεώργιος Ράλλης την κατήγγειλαν ανοιχτά. Το δε κίνημα του Ναυτικού αποτελεί και αυτό τομή, με συντηρητικούς, κατά κανόνα, αξιωματικούς να αντιστέκονται στην αυταρχική, εθνικόφρονα εξουσία, πληρώνοντας υψηλότατο τίμημα. Η επταετία είναι και η στιγμή τής εκ των πραγμάτων επαναπροσέγγισης της Δεξιάς με το Κέντρο μετά από χρόνια απύθμενου μίσους, με εμπνευστές εξόριστους παλιούς πολιτικούς και δημοσιογράφους, όπως ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Τάκης Λαμπρίας. Ακόμα και η τρισκατάρατη Αριστερά θα βρισκόταν σιγά σιγά αποκαθαρμένη από το προπατορικό αμάρτημα του Εμφυλίου, όπως το έβλεπαν οι παραδοσιακοί δεξιοί, δεδομένης της απροκάλυπτης βίας των συνταγματαρχών.
Αυτές οι διεργασίες αποτυπώνονται στην ιδρυτική διακήρυξη της ΝΔ, τον Οκτώβριο του 1974. Είναι εντυπωσιακό πως το τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Δικαιοσύνη», τόσο ταυτισμένο με το αντίπαλο ΠΑΣΟΚ, εμφανίζεται και εδώ, αντανακλώντας τα ριζοσπαστικά προτάγματα της εποχής. Ξεχωρίζει όμως η πρόταση «Η Νέα Δημοκρατία είναι η πολιτική παράταξη που αγνοεί τις διενέξεις και τους διχασμούς του παρελθόντος –που τόσα δεινά επεσώρευσαν στον τόπο μας– και προσανατολίζεται σε ευρύτερα δυνατά σχήματα εθνικής ενότητας». Το νεότευκτο κόμμα μιλούσε διακηρυκτικά, λοιπόν, για την υπέρβαση των διχασμών – άλλωστε ο ιδρυτής του είχε μόλις νομιμοποιήσει το ΚΚΕ, μερικές εβδομάδες πριν. Η Νέα Δημοκρατία θα εγκατέλειπε για τα καλά τον ακραιφνή αντικομμουνισμό της ΕΡΕ και θα πρότασσε τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας ως βασική της πυξίδα. Παρά το γεγονός ότι κορυφαία στελέχη της (Αβέρωφ, Τσάτσος, Γκίκας) συνέχισαν να εκφράζουν έναν ιδεολογικό αντικομμουνισμό με σαφείς εμφυλιοπολεμικές ρίζες, η κομματική γραμμή έπαιρνε αποστάσεις από τον προηγούμενο εαυτό της. Άλλωστε ένα κομμάτι της προδικτατορικής Δεξιάς συγκροτούσε πλέον την άκρα Δεξιά της εποχής, έχοντας αποκοπεί από το κύριο σώμα του κόμματος, πράγμα που πιθανότατα δεν θα είχε συμβεί χωρίς τη μεσολάβηση της επταετίας. Το ίδιο φυσικά ισχύει και με την αυξανόμενη αποξένωση των ακραιφνώς βασιλικών από τον Καραμανλή μετά την κατάργηση της βασιλείας, με τον ίδιο βέβαια να φέρει το στίγμα της σύγκρουσης με το Στέμμα ήδη από την προηγούμενη δεκαετία. Επιπλέον η ιδρυτική διακήρυξη φωτογράφιζε και την ανάγκη επούλωσης των τραυμάτων που είχε επιφέρει η παραδοσιακή βεντέτα μεταξύ του Λαϊκού Κόμματος και των Φιλελευθέρων. Προσπαθώντας να συγκεράσει τα δύο, η ΝΔ θα ενσωμάτωνε στον κορμό της κορυφαία κεντρώα στελέχη, όπως ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος, αλλά και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, που μία δεκαετία αργότερα θα έπαιρνε και την αρχηγία του κόμματος.
Είναι γνωστό πως οι λαοί συνδέονται κυρίως με τα πολιτικά κόμματα, παρά με τις κυβερνήσεις. Γι’ αυτό ξαναγυρνάμε στη γενεαλογία των πρώτων – ιδίως σ’ εκείνα που γεννήθηκαν πενήντα χρόνια πριν, ταυτόχρονα με την Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, την οποία στήριξαν και ουσιαστικά σμίλεψαν. Το ενδιαφέρον είναι πως, σε αντίθεση με την Ισπανία όπου ο δεξιός πρωθυπουργός Αντόλφο Σουάρεθ ίδρυσε τo UCD, ένα βραχύβιο κόμμα το οποίο, αφού επωμίστηκε το βάρος της μεταβατικής διαδικασίας από τον φρανκισμό στη δημοκρατία, εξέλιπε, μετεξελισσόμενο σε νέο φορέα, η Νέα Δημοκρατία όχι μόνο δεν αποδείχθηκε κόμμα ειδικού σκοπού, αλλά έμελλε να μακροημερεύσει. Είναι εντυπωσιακό πως, σε αντίθεση με το αντίπαλό της δέος που κλυδωνίστηκε συθέμελα και για ένα διάστημα καταβαραθρώθηκε στα όρια της εκλογικής απίσχνανσης, εκείνη παραμένει μέχρι σήμερα ο πιο σταθερός πυλώνας του δικομματισμού στη χώρα.
*Ο Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
