Πώς αποφασίστηκε το όνομα της Νέας Δημοκρατίας;
Ο Καραμανλής δεν αντίκρισε το χάος που τον περίμενε, ξημερώματα της 24/7/1974, στην Αθήνα, μετά από απουσία 11 ετών στη Γαλλία, εμβρόντητος. Το αντιμετώπισε αποφασισμένος και με σπάνια αυτοκυριαρχία. Γι’ αυτό και ορκίστηκε μόνος του ως πρωθυπουργός, μόλις δύο ώρες μετά την άφιξή του, στις 4 το πρωί, όρκισε εν συνεχεία την κυβέρνησή του, μετά 12 ώρες, στις 4.30 το απόγευμα, και στις 7.30 ο υφυπουργός Τύπου Λαμπρίας ανακοίνωσε τα πρώτα μέτρα του Υπουργικού Συμβουλίου για την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας. Ορκίστηκε, λοιπόν, μόνος. Την ίδια λέξη –μόνος– είχε χρησιμοποιήσει μιλώντας σε ένα άλλο Υπουργικό Συμβούλιο δικό του, στις 3/1/1956, όταν ίδρυσε την ΕΡΕ: «Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να με ακολουθήσει. Θα είμαι ευτυχής να προχωρήσω, έστω και μόνος. Αλλά τότε θα είμαι περισσότερο ευτυχής αν δω να με ακολουθούν ελεύθερα εκείνοι που πιστεύουν, όπως εγώ, την ανάγκη της εξυγιάνσεως της πολιτικής ζωής της χώρας».
Η απόφαση για την ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας ανακοινώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1974, λίγες μέρες μετά τον πρώτο δίμηνο απολογισμό της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητας. Είχε προηγηθεί επίσης στις 27 Σεπτεμβρίου η αναγγελία στο Συμβούλιο της Ευρώπης του τέλους της δικτατορίας και της διεξαγωγής εκλογών στην Ελλάδα από τον υπουργό Εθνικής Αμύνης, Αβέρωφ, αναγγελία που έτυχε μιας άνευ προηγουμένου ενθουσιώδους υποδοχής. Στις 3 Οκτωβρίου, ο Καραμανλής ανακοινώνει την προκήρυξη των εκλογών για τις 17 Νοεμβρίου 1974. Γιατί, όμως, όλος αυτός ο πρόλογος για το ερώτημά σας; Για να δείξω πόσο αποφασιστικός και πόσο έτοιμος ήταν ο Καραμανλής του 1974.
Έτσι και με το όνομα του κόμματος. Το συζήτησε με τους κορυφαίους υπουργούς του, αποφασίστηκε το «Νέα Δημοκρατία». Νέα Δημοκρατία έλεγαν και μια εφημερίδα που εξέδιδε στο Λονδίνο ο Γιώργος Πλυτάς και, όταν ο Λαμπρίας το γνωστοποίησε στον Άγγελο Βλάχο, υφυπουργό παρά τω πρωθυπουργώ τότε, ο τελευταίος είπε πως το «ΝΔ» είναι ακατάλληλος τίτλος, για τον απλό λόγο ότι το «Νέα» θα ήταν σωστό μόνο για λίγα χρόνια, γιατί αργότερα θα έχει… ενηλικιωθεί. Τι σόι νέα θα ήταν μετά από κάμποσα χρόνια; Ο Καραμανλής ρώτησε τον Βλάχο δύσθυμος: «Και τι προτείνεις;». «Δημοκρατική Παράταξις» ήταν η απάντηση, που δεν έγινε δεκτή. Σχολιάζει ο Βλάχος σε βιβλίο του αυτό το επεισόδιο: «Ένα από τα χαρακτηριστικά του Καραμανλή ήταν το ότι, αν έπαιρνε μια απόφαση, σπανιότατα την άλλαζε ή την τροποποιούσε και ακόμα πιο σπάνια την ακύρωνε. Ισχυρογνώμων; Ασφαλώς. Αλλά είναι άραγε μειονέκτημα του πολιτικού; Είναι πάντως ελαφρύτερο μειονέκτημα από το αντίθετό του, την αναποφασιστικότητα»
(Ά. Βλάχος: Αποφοίτηση 1974, σελ. 120).
Ποια ήταν η αντίδραση του Κωνσταντίνου Καραμανλή μετά το αποτέλεσμα των εκλογών του 1977, όπου αναδείχθηκε το ΠΑΣΟΚ δεύτερο κόμμα;
Ο Καραμανλής ήξερε καλά τον ελληνικό λαό – και τα χαρίσματα, και τις αδυναμίες του. Ήξερε καλά πόσο ασταθείς και ευμετάβολοι είμαστε. Απόδειξη αυτού, έλεγε, πως κανένα κόμμα εκτός από το δικό του δεν κατόρθωσε να κερδίσει στην Ελλάδα δύο εκλογές διαδοχικά. Προεξοφλούσε, επίσης, τις επιπτώσεις από την εκλογική παρουσία της Εθνικής Παρατάξεως, που τελικά πήρε 6,8% στις εκλογές του 1977. Μετά τα αποτελέσματα των εκλογών εκείνων, είπε: «Η ΝΔ, παρά τη δολιοφθορά που επιχειρήθηκε εις βάρος της, παραμένει ο κορμός της εθνικής μας ζωής».
Έχοντας μπροστά του σοβαρά προβλήματα, όπως την ενταξιακή πορεία προς την ΕΟΚ, τις σχέσεις με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ (βάσεις) και τα ελληνοτουρκικά, επέσπευσε τις εκλογές για να μη διακινδυνεύσουν οι εξωτερικές σχέσεις της χώρας από ένα δυσμενές αποτέλεσμα που θα απέκλειε την ένταξη στην ΕΟΚ και τη σταθερότητα που ενέπνεε η παρουσία του στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Στις 31/12/1977, ο στενός του συνεργάτης και φίλος Ευάγγελος Αβέρωφ τού στέλνει ένα 12σελιδο υπόμνημα με τίτλο «Συμπεράσματα από τας τελευταίας εκλογάς». Στο υπόμνημα αυτό εκφράζει μεγάλη ανησυχία για το μέλλον και θεωρεί πως η άνοδος του ΠΑΣΟΚ οφείλεται σε μεθόδους προφανώς μελετημένες επιτελικά. Προτείνει διάφορα οργανωτικά μέτρα, γιατί διαφορετικά «το πράγμα θα ήταν ολέθριο και αθεράπευτο», και μέσα σε αυτά προτείνει, το 1977, τη σύσταση μιας Επιτροπής Πολιτικής Σχεδιάσεως (Policy Planning Committee), που θα αναλύσει τα αίτια της πτώσεως και θα προτείνει λύσεις πρακτικές. Ως μέλη της επιτροπής αυτής προτείνει τον Στέφανο Μάνο, τον Δράκο, σύμβουλο του Καραμανλή, τον Π. Φωτέα και τους Ι. Βαρβιτσιώτη (για επικεφαλής) Μ. Έβερτ και Α. Σαμαρά. Ο Καραμανλής όμως, όπως έγραψε ο Κ. Τσάτσος, δεν ήθελε να είναι κομματάρχης, αλλά κυβερνήτης. Τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του 1977 τούς πέτυχε. Η ΝΔ όμως έχασε… πανηγυρικά τις επόμενες εκλογές.
Η γοητεία της αλλαγής κέρδισε και πάλι τον Έλληνα και μάλλον καμία Policy Planning Committee δεν μπορούσε αυτό να το αποτρέψει, παρά μόνο να το προβλέψει.
Το 1980, η ΝΔ έζησε τις πρώτες εσωκομματικές εκλογές και αντίπαλοι ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο Γεώργιος Ράλλης. Αληθεύει ότι ο Καραμανλής στήριξε διακριτικά τον Ράλλη;
Δεν αληθεύει. Άλλωστε, αν ο Καραμανλής στήριζε τον Ράλλη ή τον Αβέρωφ, τότε δεν θα είχαμε νικητή οριακό, αλλά θριαμβευτικό. Θυμίζω πως ψήφισαν στις 8 Μαΐου 1980 οι 175 βουλευτές της ΝΔ στην Αίθουσα Γερουσίας της Βουλής. Ο Ράλλης έλαβε 88 ψήφους, ο Αβέρωφ 84 και 3 λευκά. Και παρά το ότι το 88 δεν ήταν οι μισές συν 1, προφανώς και δεν υπεβλήθη ένσταση.
«Δεν αληθεύει ότι ο Καραμανλής στήριξε τον Ράλλη απέναντι στον Αβέρωφ. Αν το είχε κάνει, δεν θα είχαμε νικητή οριακό, αλλά θριαμβευτικό».
Είναι σωστό ότι όσοι δεν ανήκαν στη δεξιά παράταξη ήταν αποκλεισμένοι από τον δημόσιο τομέα και ότι αυτό άλλαξε μετά το 1981;
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν από το 1974, εν σχέσει με τα φρονήματα και το Δημόσιο. Μετά το 1981 αντεστράφη το μεταπολεμικό κυνηγητό τηρουμένων των αναλογιών. Υπήρξε μια προοδευτική νομοθέτηση προφανώς, υπήρξε όμως και άγριο και αχρείαστο κυνηγητό αντιφρονούντων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, με πρώτο και πολλαπλά επιζήμιο μέτρο τη νομοθετική κατάργηση των γενικών διευθυντών. Ο Σπύρος Θεοτόκης, ηγετικό στέλεχος της Εθνικής Παρατάξεως, στο βιβλίο του Πολιτικαί αναμνήσεις αναφέρει ότι το κόμμα αυτό, υπό την καθοδήγηση του Σάββα Κωνσταντόπουλου, είχε στόχο τη ΝΔ που εφήρμοζε σοσιαλμανή μέτρα στην οικονομία και έκανε αριστερά ανοίγματα. Είχε δε βοήθεια η Εθνική Παράταξη, «που προσεφέρθη από οικονομικώς ισχυρούς φίλους μας». Και για να δείτε πως δεν υπήρχαν αποκλεισμοί μετά το 1974, σας παραθέτω ένα απόσπασμα από ανακοίνωση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ), της 24/9/1981, με την οποία ζητούν την «παρέμβαση των κατά τόπους εισαγγελέων για να αποκαλυφθεί το τεράστιο σκάνδαλο της βάναυσης επέμβασης του αντιπροέδρου της κυβερνήσεως στον χώρο της δημοτικής εκπαίδευσης». Τι ήταν το σκάνδαλο; Η αποστολή σε όλους τους δασκάλους της χώρας ενός μικρού βιβλίου του Αβέρωφ με τίτλο Αλλαγή ναι, ΠΑΣΟΚ όχι. Η ΔΟΕ, που εκπροσωπούσε τους εκπαιδευτικούς, δεν ελεγχόταν από τη ΝΔ, επί ΝΔ, που υποτίθεται διόριζε με βάση τα φρονήματα. Είχε σφόδρα αντικυβερνητικές τότε αντιλήψεις και είχε κάθε δικαίωμα να τις έχει! Πριν από την αλλαγή!
Γιατί ο Ευάγγελος Αβέρωφ αποφάσισε να υποστηρίξει το 1984 τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη για διάδοχό του και όχι τον «καραμανλικό» Κωστή Στεφανόπουλο;
Στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε ότι στις εσωκομματικές εκλογές για την ηγεσία της ΝΔ οι Ράλλης, Αβέρωφ και Μητσοτάκης (1980, 1981 και 1984) εκλέχθηκαν αποκλειστικά από την ΚΟ. Τα πράγματα διευρύνθηκαν ελαφρώς επί εκλογής Έβερτ το 1993 και πολύ περισσότερο αργότερα. Επίσης, πρέπει να πούμε πως η πρακτική της διεύρυνσης στην παράταξη υπήρξε πάγια. Το 1983, σε κομματικό έντυπο με τίτλο Ιδέες και σκέψεις, ο Αβέρωφ γράφει: «Η ΝΔ είναι η σύγχρονη ανανεωμένη συνισταμένη όλων των δημοκρατικών κομμάτων της Ελλάδος. Μια τέτοια συνισταμένη αναγκαστικά καλύπτει από απόψεως πεποιθήσεων στο κοινωνικο-πολιτικό φάσμα τον μεσαίο χώρο!». Γιατί, λοιπόν, τον Μητσοτάκη; Μόνο και μόνο γιατί πίστευε πως ο Μητσοτάκης μπορεί (και μπόρεσε) να αντιμετωπίσει νικηφόρα το ΠΑΣΟΚ και να κυβερνήσει έπειτα σωστά τη χώρα. Στην επιστολή παραίτησής του προς την ΚΟ του κόμματος τον Αύγουστο του 1984, έγραφε: «Αν εγώ είχα να αντιμετωπίσω αδικαιολόγητες επιβραδύνσεις (έτσι αποκαλούσε τον εσωκομματικό πόλεμο), ο νέος αρχηγός πρέπει να βοηθηθεί για να κάνει άλματα!». Και πράγματι τον βοήθησε, όχι μόνο να εκλεγεί, αλλά και να διοικήσει το κόμμα όσο πιο απερίσπαστα μπορεί κανείς να διοικήσει ένα μεγάλο κόμμα όπως η ΝΔ!
Πώς ο κόσμος και τα στελέχη της ΝΔ υποδέχτηκαν τη συνεργασία με το ΚΚΕ το 1989; Ήταν αυτό το πραγματικό τέλος του εμφύλιου διχασμού ή η ανανέωσή του μέσα από την όξυνση της αντιπαλότητας μεταξύ ΝΔ και ΠΑΣΟΚ;
Το τέλος του διχασμού έρχεται σταδιακά. Δεν είναι σημειακό. Και άρχισε πολύ νωρίτερα από τον Καραμανλή της περιόδου 1955-1963, που μείωσε τα περισσότερα έκτακτα μέτρα. Σπουδαία αποτελέσματα συμφιλιωτικά είχαμε τότε, το 1989-1993 επί Μητσοτάκη, αλλά και χάρη στην κληρονομιά του δολοφονηθέντος από την τρομοκρατία Π. Μπακογιάννη.
Η ΝΔ, πάντως, συνέβαλε περισσότερο από τον καθένα στην εθνική συμφιλίωση και συνέβαλε με κόστος πολιτικό, γιατί τόσο η Εθνική Παράταξη το 1977, όσο και η σημερινή εκ δεξιών, υποτίθεται, κριτική αυτό της καταλογίζουν.
Γιατί ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επανέφερε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας το 1990;
Την απάντηση την έδωσε ο ίδιος ο Κ. Μητσοτάκης και τη βρίσκουμε στο βιβλίο του Γ. Μασσαβέτα Ανατρέψατε Μητσοτάκη (Αθήνα, 1996, σελ. 152-153): «Έκρινα εκείνη την ώρα πως το συμφέρον της χώρας και το συμφέρον της παρατάξεως ήταν να αξιοποιήσει όλες της τις δυνάμεις. Και φυσικά να αξιοποιήσουμε την πρώτη δύναμη που διαθέτει η παράταξη, που ήταν ο Καραμανλής, από τη θέση του ΠτΔ. Έκρινα επίσης ότι είχε χρέος η παράταξη απέναντι του Καραμανλή μετά την προδοσία, την ατιμία που του έκανε ο Ανδρέας, να τον αποκαταστήσουμε. Ο Καραμανλής ήταν μια δύναμις, ήταν ένα όνομα, ο πρώτος, ο πρύτανης των πολιτικών χωρίς αμφιβολία».
Πώς έχει καταγραφεί στην ιστορία της ΝΔ η περίοδος Κώστα Καραμανλή;
Το έργο της κυβερνήσεως Καραμανλή η ΝΔ ήδη το υπερασπίστηκε ιδιαίτερα απέναντι στην προσπάθεια κατασυκοφαντήσεώς του από μια εξεταστική επιτροπή που συγκροτήθηκε τον Φεβρουάριο του 2012 από το ΠΑΣΟΚ. Αλλά πέραν αυτού είναι γνωστό ότι την περίοδο Καραμανλή μπήκαμε στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη, γίναμε διεθνής κόμβος μεταφορών, με το «βέτο» στο Βουκουρέστι πειθαναγκάσαμε τους συμμάχους να αντιληφθούν πως χωρίς την επίλυση του ζητήματος του ονόματος δεν υπάρχει ευρωατλαντική πορεία για τα Σκόπια, υλοποιήθηκε ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα δημοσίων έργων, διπλασιάστηκε η βασική αγροτική σύνταξη, μειώθηκε δραστικά η φορολογία κ.ά. Υποθέτω όμως πως η ερώτηση αφορά κυρίως το αν η κυβέρνηση Καραμανλή εγκατέλειψε το σκάφος ενόψει οικονομικής κρίσης χωρίς να προϊδεάσει τον λαό για το τι ερχόταν. Και όμως, ο Καραμανλής επισπεύδει τις εκλογές του 2009, ακριβώς για να διαχειριστεί την κρίση με ανανεωμένη εντολή. Μόνο στην πατρίδα μου, τα Ιωάννινα, μιλώντας στις 19/9/2009 είπε: «Η πατρίδα μας διανύει την πιο κρίσιμη καμπή της μεταπολιτευτικής περιόδου. Η οικονομία μας αντιμετωπίζει την πιο μεγάλη πίεση που γνώρισε στα τελευταία 80 χρόνια. Περιέγραψα, με βαθιά συναίσθηση ευθύνης, την πραγματικότητα. Ανέφερα ρητά και ξεκάθαρα τα δύσκολα μέτρα που είναι απαραίτητα για τον τόπο. Ανέπτυξα με ευθύτητα ξεκάθαρο σχέδιο εξόδου από την κρίση, σε τρεις άξονες:
– Ναι, έχουμε στόχο να περιορίσουμε τις δαπάνες του Δημοσίου.
– Ναι, έχουμε σκοπό να κερδίσουμε τον πόλεμο απέναντι στη φοροδιαφυγή.
– Ναι, είμαστε αποφασισμένοι να τολμήσουμε ριζικές διαρθρωτικές αλλαγές.
»Λέμε ανοιχτά την αλήθεια. Σε τόσο κρίσιμες περιστάσεις δεν χωρούν στρογγυλέματα και υπεκφυγές. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν τα πάντα. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν τι αποφασίζουν. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν τι ακολουθεί. Ένα είναι περισσότερο από βέβαιο: Αν δεν τολμήσουμε τις αναγκαίες πολιτικές, τα προβλήματα θα διογκώνονται. Αν δεν δράσουμε άμεσα, τα μέτρα που θα χρειαστούν σε λίγο καιρό θα είναι δυσβάσταχτα για όλους. Ευχάριστες συνταγές δεν υπάρχουν. Εύκολες λύσεις δεν είναι διαθέσιμες. Υποσχέσεις για όλα και σε όλους είναι εξωπραγματικές, είναι κάλπικες, είναι παραπλανητικές. Μόνο με δύσκολες αποφάσεις μπορεί να περιοριστούν οι συνέπειες της κρίσης. Μόνο έτσι μπορούμε να βγάλουμε τη χώρα από το αδιέξοδο της παγκόσμιας συγκυρίας. Μόνο έτσι μπορούμε να εξασφαλίσουμε τη νέα προοπτική, τη νέα ελπίδα». Συνεπώς, χωρίς να παραγνωρίσω λάθη και αστοχίες, οφείλω να αναδείξω όλες τις πλευρές εκείνης της δύσκολης περιόδου. Όσο για την Ιστορία, αυτή θα γραφεί πολύ αργότερα και πολύ δικαιότερα.
Τα τελευταία 15 χρόνια, η ΝΔ ενσωματώνει στον κορμό της πρόσωπα που προέρχονται από την ακραία Δεξιά, κάτι που απέφευγε να κάνει στα πρώτα 30-35 χρόνια της ιστορίας της. Πώς ερμηνεύετε αυτή την πολιτική επιλογή;
Στην Ελλάδα δεν είσαι μόνο ό,τι δηλώσεις, είσαι και ό,τι σε δηλώσουν! Το λέω αυτό γιατί δεν δέχομαι τον όρο «άκρα Δεξιά» για όσους υπονοείτε. Η ΝΔ πάντως δεν έκανε μονοσήμαντες διευρύνσεις. Το 1981, φέρ’ ειπείν, στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας συνυπήρξε ο Σ. Θεοτόκης και ο Αν. Κοκκέβης, κορυφαίος υπουργός του Γ. Παπανδρέου, και υπήρξαν πολλά στελέχη μη κεντρώα που προσχώρησαν στη ΝΔ και παλαιότερα. Πάντως, οι προσχωρήσεις είναι ένα ζήτημα, οι κυβερνητικές αποδόσεις είναι άλλο, και αυτό που τελικά μετράει είναι το δεύτερο. Οι προσχωρήσεις συνήθως εξυπηρετούν πιο τακτικούς σχεδιασμούς.
«Η ΝΔ δεν έκανε μονοσήμαντες διευρύνσεις. Οι προσχωρήσεις είναι ένα ζήτημα, οι κυβερνητικές αποδόσεις είναι άλλο, και αυτό που τελικά μετράει είναι το δεύτερο».
Ποια είναι η σημαντικότερη προσφορά του Αντώνη Σαμαρά;
Κράτησε τη χώρα μέσα στην Ευρώπη υπό συνθήκες συντριπτικά δύσκολες, ακόμα και για την υγεία του. Και όχι μόνο αυτό, αλλά προετοίμασε και την έξοδο από τη δοκιμασία, αλλά τοπικές και διεθνείς υπονομεύσεις τού στέρησαν το ξεδίπλωμα της τετραετίας που του είχε δώσει ο ελληνικός λαός το 2012.
Το 2016, σε μία ακόμα αντιπαράθεση Καραμανλικών και Μητσοτακικών, δηλαδή ανάμεσα στην παραδοσιακή Δεξιά και τη φιλελεύθερη Κεντροδεξιά, κέρδισαν οι δεύτεροι, με την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη. Θεωρείτε ότι η δύναμη που κινητοποιεί τη ΝΔ είναι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο αυτές κύριες συνιστώσες της;
Δεν βλέπω όπως εσείς τη χορογραφία της εσωκομματικής αναμέτρησης των εκλογών του 2016. Τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ο Μητσοτάκης ψηφίστηκε από περισσότερους πολίτες γιατί έκριναν πως μπορεί να πάει τη ΝΔ πολύ πιο μπροστά. Τον ψήφισαν οι περισσότεροι που είχαν διαφορετικά χαρακτηριστικά, και δικαιώθηκαν από τις εξελίξεις. Συνεπώς, δεν συμφωνώ πως υπάρχει τέτοιος ανταγωνισμός στη ΝΔ. Άλλωστε, όπως είχε πει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: «Ακόμα θα ήθελα να προσθέσω ότι στο κόμμα μας όλοι μας έχουμε δεσμούς με τον ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Καραμανλή. Όλοι μας τον τιμούμε, τον θεωρούμε κεφάλαιο για τον τόπο και εγώ έχω επανειλημμένως δηλώσει ότι θεωρώ χρήσιμες τις απόψεις του επί των πολιτικών θεμάτων και συνηθίζω να τον ερωτώ. Με την έννοια αυτή, αν θέλετε, όλοι μας είμαστε Καραμανλικοί. Δεν χρειάζεται λοιπόν καμία “ομάδα” ο Κ. Καραμανλής» (συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία, στις 26/10/1986). Τις ίδιες απόψεις για το ότι είμαστε όλοι Καραμανλικοί έχει κατά καιρούς υποστηρίξει και ο σημερινός πρωθυπουργός!
