Στις 22 Απριλίου 1980, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ιδρυτής και παντοδύναμος αρχηγός της ΝΔ, αδιαμφισβήτητος ηγέτης της δεξιάς παράταξης, έκανε κάτι που, όπως αποδείχθηκε, εξασφάλισε την ιστορική μακροζωία του κόμματός του. Συγκάλεσε την Κοινοβουλευτική του Ομάδα, στην οποία ανήγγειλε την απόφαση να παραιτηθεί από την αρχηγία της ΝΔ και να διεκδικήσει την Προεδρία της Δημοκρατίας. Κατόπιν έκανε κάτι ακόμη, ιδιαίτερα σπάνιο για χαρισματικό ηγέτη: μην ενδίδοντας στον πειρασμό να συνεχίσει να κατευθύνει, έστω εμμέσως, το κόμμα του, ο Καραμανλής ούτε καν προσπάθησε να υποδείξει διάδοχο, αφήνοντας τη λύση του θέματος στην Κοινοβουλευτική Ομάδα, χωρίς καμία απολύτως δική του παρέμβαση. Επρόκειτο για ένα αναγκαίο βήμα, όπως τότε εξηγούσε ο ίδιος, για τη δημιουργία στον τόπο «μακρόβιων κομμάτων αρχών» αντί των προσωπικών και συνήθως θνησιγενών κομμάτων του παρελθόντος.
Στα χρόνια και στις δεκαετίες που ακολούθησαν από το 1980 μέχρι σήμερα, η ΝΔ κυβερνήθηκε από επτά εκλεγμένους αρχηγούς, πέντε από τους οποίους κατάφεραν να κυβερνήσουν ως πρωθυπουργοί τη χώρα. Ανάμεσά τους, οι Νεοδημοκράτες αρχηγοί ήταν πολύ διαφορετικοί, τόσο ως προς την ιδεολογία όσο και ως προς το στιλ διακυβέρνησης. Κατά κάποιον ενδιαφέροντα τρόπο, μάλιστα, εμφανίστηκαν στην ιστορική σκηνή ως ζεύγη αντιθέτων. Ο Γεώργιος Ράλλης ήταν ένας μετριοπαθής συντηρητικός, προσηλωμένος στις φιλελεύθερες αξίες και στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, ενώ ο διάδοχός του, Ευάγγελος Αβέρωφ, ήταν ένας δημοκράτης παλαιάς κοπής, εκπρόσωπος μιας ιδεολογικά ανένδοτης και επιθετικής Δεξιάς. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ήταν ο πρώτος κομματικός αρχηγός που τόλμησε να οδηγήσει τη ΝΔ προς το φιλελεύθερο Κέντρο, με σαφή προτίμηση προς την οικονομία της ελεύθερης αγοράς και τις ιδιωτικοποιήσεις, ενώ ο Μιλτιάδης Έβερτ που τον διαδέχθηκε στην ηγεσία της ΝΔ αποτέλεσε γνήσιο εκπρόσωπο της λεγόμενης «λαϊκής Δεξιάς» και υποστηρικτή του μεγάλου, πελατειακού και παρεμβατικού κράτους. Ο Κώστας Καραμανλής, παρότι διαχειρίστηκε την εξουσία για ικανό χρονικό διάστημα, αποδείχθηκε δειλός αναμορφωτής του κόμματος και απρόθυμος μεταρρυθμιστής του κράτους, ενώ ο Αντώνης Σαμαράς, επόμενος ηγέτης της ΝΔ, συνδύασε κοινωνικό συντηρητισμό και πατριωτικό εθνικισμό με τον οικονομικό φιλελευθερισμό που απαιτούσαν οι δανειστές της χώρας. Το 2016, η ανάδειξη του Κυριάκου Μητσοτάκη ως όγδοου αρχηγού είχε ως αποτέλεσμα την τροπή της ΝΔ σε ένα τυπικά κεντροδεξιό κόμμα ευρωπαϊκών προδιαγραφών με τεχνοκρατική αντίληψη της πολιτικής και έμφυτη ροπή προς τον πολιτικό φιλελευθερισμό.
Όπως είναι φυσικό, εξαιτίας των ιδεολογικών και πολιτικών διαφορών ανάμεσα στους υποψηφίους, οι εκλογές για ανάδειξη αρχηγού της ΝΔ συχνά πραγματοποιήθηκαν σε κλίμα καχυποψίας, μέσα στο οποίο εκδηλώθηκαν προσωπικές πικρίες, ενίοτε και έντονη εχθροπάθεια. Εντούτοις, καμία από αυτές τις εκλογές δεν προκάλεσε διάσπαση στην κορυφή του κόμματος ή διάλυση της κομματικής του βάσης. Μόνο σε δύο περιπτώσεις ηττημένοι υποψήφιοι αποφάσισαν να αποχωρήσουν από τη μητρική ΝΔ και να δημιουργήσουν νέο, αντίπαλο κόμμα. Αρκετούς μήνες μετά την εσωκομματική ήττα του από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ο Κωστής Στεφανόπουλος εγκατέλειψε τη ΝΔ και ίδρυσε τη Δημοκρατική Ανανέωση (ΔΗ.ΑΝΑ), ενώ, πολλά χρόνια αργότερα, μετά τη δική της εσωκομματική ήττα και την επακόλουθη διαγραφή της από το κόμμα, η Ντόρα Μπακογιάννη ίδρυσε το 2010 το κίνημα Δημοκρατική Συμμαχία (ΔΗ.ΣΥ). Και στις δύο περιπτώσεις τα κόμματα που ίδρυσαν οι «αποστάτες» πολιτικοί της ΝΔ αποδείχθηκαν θνησιγενή και εντέλει εξαφανίστηκαν. Όπως το είχε θέσει παλιότερα ο Αβέρωφ, που εκτός από πολιτικός αρχηγός ήταν και τσέλιγκας, «τα πρόβατα που εγκαταλείπουν το μαντρί, τα τρώει ο λύκος».
Στην εποχή της, η παραβολή του Αβέρωφ λοιδορήθηκε, αλλά, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, για τους λάθος λόγους. Αν ήταν να την παραφράσουμε σήμερα με όρους σύγχρονης πολιτικής επιστήμης, αντί της ποιμενικής γλώσσας, θα λέγαμε απλούστατα ότι μικρές ιδεολογικές ομάδες που εγκαταλείπουν ένα μεγάλο και στέρεα δομημένο κόμμα δεν έχουν σημαντικές δυνατότητες πολιτικής επιβίωσης. Πράγμα που οδηγεί σε ένα τελευταίο και εξαιρετικά σημαντικό ερώτημα: τι ήταν αυτό που έκανε τη ΝΔ να γίνει ένα τόσο στέρεο και πετυχημένο πολυσυλλεκτικό κόμμα – το μόνο που επιβιώνει ως τέτοιο μέχρι σήμερα;
Ο όρος «πολυσυλλεκτικό κόμμα» αναφέρεται σε πολιτικά κόμματα που απευθύνονται σε ψηφοφόρους από διάφορα κοινωνικά στρώματα και εκφράζουν αρκετές ιδεολογικές τάσεις, με πρωταρχικό στόχο τη μεγιστοποίηση των ψήφων και την κατάκτηση της εξουσίας. Παρά την ιδεολογική τους ευρυχωρία, ωστόσο, αυτού του είδους τα κόμματα κάθε άλλο παρά άμορφα είναι. Στηρίζονται σε συγκεκριμένες κατευθυντήριες πολιτικές αρχές, τις οποίες και ασπάζονται οι κομματικοί τους ηγέτες, αφού, αν τις απεμπολήσουν, το κόμμα κινδυνεύει με κατάρρευση. Η ΝΔ απέφυγε αυτόν τον κίνδυνο, γιατί ο χαρισματικός Καραμανλής αποχώρησε εγκαίρως από τον εκλογικό στίβο αφήνοντας πίσω του ένα μη προσωπικό κόμμα. Έκτοτε, αυτό το κόμμα αποδείχθηκε μακρόβιο, ακριβώς επειδή ήδη διέθετε εννοιολογικά συγκεκριμένες, ιστορικά δοκιμασμένες και πολιτικά ανθεκτικές αρχές: την πίστη στον δημοκρατικό κοινοβουλευτισμό, την προτίμηση προς τον συνταγματικό φιλελευθερισμό και τη σταθερή επιλογή της ευρωπαϊκής πορείας για τη χώρα.•
* Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο Παράδοξη χώρα: Γιατί η Ελλάδα υστερεί σε σχέση με την Ιρλανδία και την Πορτογαλία και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές;
