Μια διαχρονική πολιτική παρακαταθήκη
του ΣΤΑΥΡΟΥ ΔΗΜΑ
Ο όρος «Καραμανλισμός» παραπέμπει όχι μόνο στον πολιτικό ηγέτη Κωνσταντίνο Καραμανλή, αλλά και σε ένα ευρύτερο σύστημα αξιών και ιδεών που διαμόρφωσε την πολιτική σκηνή της Ελλάδας για πολλές δεκαετίες.
Η ηγετική του προσωπικότητα υπήρξε καθοριστική στην ιστορία της χώρας, διαμορφώνοντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο η Ελλάδα εξελίχθηκε πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά.
Όταν ίδρυσε τη Νέα Δημοκρατία το 1974, ο Καραμανλής δεν δημιούργησε απλώς ένα νέο κόμμα. Δημιούργησε ένα πλαίσιο σκέψης, έναν πολιτικό οδικό χάρτη που στόχευε να υπερβεί τις παθογένειες της ελληνικής πολιτικής ζωής και να θέσει τα θεμέλια για μια νέα πολιτική πραγματικότητα.
Ο Καραμανλισμός, με τις αξίες που προώθησε, επηρέασε πολιτικούς πέρα από το κόμμα του, αφήνοντας μια παρακαταθήκη που διαπέρασε οριζόντια την πολιτική κουλτούρα της χώρας.
Στον πυρήνα του Καραμανλισμού βρίσκονται τρεις βασικοί άξονες: η πολιτική σταθερότητα, η οικονομική ανασυγκρότηση και ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας. Σε ένα πλαίσιο παγκόσμιων και εγχώριων κρίσεων, ο Καραμανλής ανέλαβε την ευθύνη της διακυβέρνησης σε καθοριστικές στιγμές για την ιστορία της χώρας. Μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974, η επιστροφή του σηματοδότησε την αρχή της Μεταπολίτευσης, της μακρύτερης περιόδου δημοκρατικής σταθερότητας στην ιστορία της χώρας. Η Ελλάδα, με την καθοδήγησή του, έκανε βήματα προς την οικονομική ανάπτυξη, την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών και την ενίσχυση των σχέσεών της με την Ευρώπη.
Ο Καραμανλής γνώριζε πως η μελλοντική πορεία της Ελλάδας περνούσε μέσα από τη στενή σύνδεση με την Ευρώπη. Αυτή η στρατηγική επιλογή οδήγησε στην ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1981, διαμορφώνοντας μια νέα ταυτότητα για την Ελλάδα, ως αναπόσπαστο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Η απόφαση αυτή δεν υπήρξε απλώς πολιτική κίνηση, αλλά κεντρικό στοιχείο της φιλοσοφίας του Καραμανλισμού: η Ελλάδα έπρεπε να ανήκει σε έναν ευρύτερο, σταθερό, δημοκρατικό και ανεπτυγμένο ευρωπαϊκό χώρο για να μπορέσει να προοδεύσει και να ευημερήσει.
Η κληρονομιά του Καραμανλισμού υπερβαίνει τα επιτεύγματα της Μεταπολίτευσης. Ο πυρήνας της πολιτικής του σκέψης βασίζεται σε θεμελιώδεις αρχές που εξακολουθούν να διαμορφώνουν τον ελληνικό πολιτικό διάλογο: αφοσίωση στις δημοκρατικές αξίες, εξισορρόπηση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής δικαιοσύνης, καθώς και ενίσχυση της εθνικής ενότητας. Ο Καραμανλής, μέσα από τη ρεαλιστική και μετριοπαθή προσέγγισή του, επιδίωξε να αναμορφώσει το ελληνικό πολιτικό σύστημα, αποφεύγοντας τις ακραίες θέσεις και τον διχαστικό λόγο. Ενσάρκωσε την ιδέα ότι η μετριοπάθεια και ο ρεαλισμός δεν συνιστούν αδυναμίες, αλλά ουσιαστικές αρετές για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και την προώθηση των εθνικών συμφερόντων. Ωστόσο, ο Καραμανλισμός δεν αποτελεί απλώς μια πολιτική κληρονομιά. Δεν είναι στατικός, είναι δυναμικός. Πρόκειται για μια φιλοσοφία που προσαρμόζεται διαρκώς στις σύγχρονες προκλήσεις. Η διαχρονικότητά του προκύπτει από την ικανότητά του να συνδυάζει τον ρεαλισμό με την προοδευτική αντίληψη, να ενσωματώνει τις αλλαγές χωρίς να εγκαταλείπει τις βασικές του αρχές.
Καθώς η Ελλάδα αντιμετωπίζει κατά καιρούς κρίσεις σε πολλαπλά μέτωπα, ο Καραμανλισμός προβάλλει ως πρότυπο ενός ορθολογικού, συναινετικού και εθνικά υπεύθυνου πολιτικού λόγου. Η έμφαση που δίνει στη σταθερότητα, στη συνεργασία και στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό προσφέρει τις βάσεις για τη συνεχιζόμενη πρόοδο της χώρας με ενότητα και ασφάλεια.
* Ο κ. Σταύρος Δήμας είναι πρώην υπουργός, πρώην επίτροπος Ε.Ε. (2004-2010).
Η ακλόνητη δέσμευση για την αλήθεια
της ΝΤΟΡΑΣ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ
Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον ερώτημα, γιατί στο διάστημα των 50 ετών ο Καραμανλισμός έχει ερμηνευθεί με πολλούς τρόπους, προκαλώντας μερικές φορές σύγχυση.
Άλλοτε έχει λάβει εσωκομματική διάσταση και άλλοτε –αυτή που είναι και η ουσιαστική διάσταση– αναφέρεται στο στίγμα που άφησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Και αυτό συνίσταται σε μια κληρονομιά υπευθυνότητας, σοβαρότητας, αλήθειας και ρεαλισμού. Γιατί το λέω αυτό; Διότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές, δεν παρασύρθηκε από λαϊκιστικές αντιλήψεις, οι οποίες υπήρχαν και τότε, και υπάρχουν και σήμερα. Κλασικότερο παράδειγμα της καραμανλικής σχολής είναι η στάση του απέναντι στην Τουρκία. Οι πιο καθαρές θέσεις που έχουν λεχθεί, έχουν λεχθεί από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Από το ότι το Αιγαίο δεν είναι μια κλειστή ελληνική λίμνη μέχρι τις επιλογές που έχει η Ελλάδα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ή διάλογος και διαπραγματεύσεις για τη δικαιοδοσία, ή πόλεμος. Αυτές οι βασικές αρχές ενίοτε αμφισβητήθηκαν από κάποιους που διεκδικούσαν τον τίτλο του καραμανλικού. Πλην, όμως, scripta manent.
Η Ιστορία δεν ξαναγράφεται και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τόσο στην εξωτερική πολιτική, όσο και στην οικονομία, ήταν οπαδός της αλήθειας, κόντρα στον λαϊκισμό, εφαρμόζοντας το δόγμα «προτιμώ να είμαι χρήσιμος, παρά ευχάριστος». Επίσης, αν ανατρέξουμε στην ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος της ΝΔ, βλέπουμε ότι βρίσκεται στον αντίποδα ιδεολογικών προκαταλήψεων, αγκυλώσεων και περιχαρακώσεων, καθώς αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η ΝΔ υπηρετεί πάντα και μόνο τα αληθινά συμφέροντα του έθνους, που βρίσκονται πέρα και πάνω από τις παραπλανητικές ετικέτες της Δεξιάς του Κέντρου και της Αριστεράς». Κάποιοι σκόπιμα συγχέουν τον Καραμανλισμό με τη δεξιά στροφή και μια θολή επιστροφή στις ρίζες μας.
Επίσης το «Ανήκομεν εις την Δύσιν» και η επιλογή η Ελλάδα να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίνουν το στίγμα του Καραμανλισμού που καθόρισε την πορεία της χώρας στη Μεταπολίτευση.
Ακόμη και η επιλογή του Καραμανλή να έχει συνεργάτες ικανά στελέχη που προέρχονταν όμως σε μεγάλο βαθμό από τον κεντρώο χώρο, δεν ήταν τυχαία και αποδείκνυε την οπτική που είχε για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας. Η αξιοποίηση προσώπων με κριτήριο πρωτίστως τις ικανότητές τους και όχι την προσήλωσή τους στο κόμμα είναι μία ακόμη ψηφίδα του Καραμανλισμού.
Όπως συνήθως συμβαίνει με τις μεγάλες ιστορικές φυσιογνωμίες, οι θέσεις και η παρακαταθήκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή έχουν συχνά παρερμηνευτεί, παραποιηθεί και αποτελέσει αντικείμενο καπηλείας. Πολλοί έχουν προσπαθήσει να στριμώξουν το όραμα του Καραμανλή για μια σύγχρονη δυτική μεγάλη Ελλάδα στους δικούς τους στενούς ορίζοντες μιας «μικράς, αλλ’ εντίμου Ελλάδος».
Μάταιος κόπος. Το πνεύμα της καραμανλικής παράδοσης, που διατρέχεται από τις αρχές της συνέπειας, το χρηστό πολιτικό ήθος και την ακλόνητη δέσμευση για την αλήθεια προς τους
πολίτες –ακόμα κι όταν εκείνη δεν είναι ευχάριστη–, διατηρεί στο ακέραιο το σθένος και την αίγλη του μέχρι τις μέρες μας.
* H κ. Ντόρα Μπακογιάννη είναι βουλευτής Χανίων, πρώην υπουργός.
Το κεκτημένο της Μεταπολίτευσης
της ΔΟΜΝΑΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο λόγος που οι άνθρωποι της γενιάς μου αισθανόμαστε Ευρωπαίοι.
Είναι ο λόγος που η γενιά μου ζει σε μια ελεύθερη κοινωνία, με ανοιχτούς τους ορίζοντές της στη σκέψη, στο λόγο, στην επικοινωνία και στη γνώση.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο λόγος που η γενιά μου μεγάλωσε μέσα σε μια κανονική κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπου κυβερνά η πλειοψηφία και όπου οι εναλλαγές των κομμάτων στην εξουσία είναι «βελούδινες».
Είναι ο λόγος που οι άνθρωποι της γενιάς μου έχουμε το δικαίωμα να εκλέγουμε και να εκλεγόμαστε, με μόνη προϋπόθεση τον σεβασμό μας στο σύνταγμα και στους νόμους.
Ο Καραμανλής είναι ο λόγος που ζούμε σε μια χώρα όπου ο στρατός επέστρεψε στους στρατώνες για να επιτελέσει τη συνταγματική του αποστολή, οι εξωκοινοβουλευτικές δυνάμεις του παρελθόντος αποσαρθρώθηκαν και η Βουλή των Ελλήνων έγινε το επίκεντρο της πολιτικής.
Είναι ο λόγος που πια δεν ανησυχούμε για πολιτικές εντάσεις, κινήματα, πραξικοπήματα και δικτατορίες. Είναι ο λόγος που σήμερα η πολιτική αντιπαράθεση δεν οδηγεί στα «χαρακώματα», οι απόψεις και οι διαφωνίες εκφράζονται ελεύθερα, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες δεν φοβόμαστε τον «χωροφύλακα».
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι ο λόγος που σήμερα η δική μου γενιά έχει στραφεί προς το μέλλον, απαλλαγμένη από τα εμφύλια πάθη του παρελθόντος.
Τι είναι λοιπόν Καραμανλισμός;
Είναι η πολιτική παρακαταθήκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που σήμερα, 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση και 26 χρόνια από τον θάνατό του, έχει εδραιωθεί στην ελληνική κοινωνία ως κανονικότητα, πολιτική και κοινωνική.
Η δημοκρατική μετάβαση του 1974 δεν ήταν επιστροφή στο παρελθόν. Ο Καραμανλής έθεσε τα θεμέλια του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Το δημοψήφισμα του 1974 έλυσε το πολιτειακό ζήτημα με υποδειγματικό τρόπο. Το σύνταγμα του 1975 συνέδεσε τη χώρα μας με τον συνταγματικό πολιτισμό της Ευρώπης. Κατοχυρώθηκαν η αρχή της ισοπολιτείας και τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, η Ελλάδα έγινε κράτος δικαίου και κράτος πρόνοιας. Και ως επιστέγασμα, η χώρα μας τον Ιανουάριο του 1981 έγινε το δέκατο μέλος της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας.
Όμως, τίποτε από όλα αυτά δεν ήταν αυτονόητο το 1974. Χρειάστηκε η διορατικότητα και το πολιτικό θάρρος του Καραμανλή ώστε η χώρα να ξεφύγει από τις συμπληγάδες της μετεμφυλιακής περιόδου που την κρατούσαν καθηλωμένη στο παρελθόν.
Σήμερα, 50 χρόνια μετά, όλα αυτά, που με δύο λέξεις αποκαλούμε «κεκτημένο της Μεταπολίτευσης», έχουν καταγραφεί στη συλλογική μας συνείδηση ως κοινό εθνικό κτήμα.
Οι ρίζες του Καραμανλισμού αποδείχθηκαν βαθιές. Άντεξαν σθεναρά ακόμα και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, της μεγαλύτερης στην ιστορία της Μεταπολίτευσης. Μιας περιόδου κατά την οποία αμφισβητήθηκε το ευρωπαϊκό κεκτημένο, αναδείχθηκαν αντιευρωπαϊκά, αντισυστημικά και αντικοινοβουλευτικά πολιτικά κόμματα και μορφώματα, η ελληνική κοινωνία διχάστηκε, το δίλημμα «εμείς ή αυτοί» έμπαινε σε κάθε έκφανση κοινωνικής ζωής και έμπαινε σχεδόν εκβιαστικά.
Το 2015 η Ελλάδα βρέθηκε ένα βήμα πριν από την έξοδό της από την Ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το βήμα αυτό δεν έγινε. Το κεκτημένο της Μεταπολίτευσης αποδείχθηκε πολύ ισχυρότερο από τις «Σειρήνες» του λαϊκισμού που κατά την περίοδο της κρίσης ηχούσαν από παντού.
Δίκαια λοιπόν η Ιστορία έχει κατατάξει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στους πολιτικούς ηγέτες που σφράγισαν ανεξίτηλα την εποχή τους. Είναι ο θεμελιωτής της 3ης Ελληνικής Δημοκρατίας, η οποία, παρά τα προβλήματα, τις υστερήσεις και τις αντιφάσεις της, δεν παύει να είναι η καλύτερη περίοδος της σύγχρονης ιστορίας μας.
Χρέος της δικής μου γενιάς τώρα είναι να διαφυλάξουμε αυτό το κεκτημένο, ως φόρο τιμής στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ως οφειλή στις επόμενες γενιές αλλά και ως την ελάχιστη ανταπόδοση στο «κεκτημένο της Μεταπολίτευσης».
* Η κ. Δόμνα Μιχαηλίδου είναι βουλευτής Α΄ Πειραιώς.
