Οταν ο Γιώργος Παπανδρέου απηύθυνε το περίφημο διάγγελμα από το Καστελλόριζο, εγκαινιάζοντας την εποχή των μνημονίων, η Αννα-Μαρία ήταν τριών ετών. Οταν το ΠΑΣΟΚ κατέγραφε το χαμηλότερο ποσοστό του στην Ιστορία (4,68%), ο Πάρις και ο Βασίλης έμπαιναν στην εφηβεία. Κι όταν ο Νίκος Ανδρουλάκης έβαζε για πρώτη φορά υποψηφιότητα για πρόεδρος του Κινήματος, η Μιχαέλα ξεκινούσε την προετοιμασία της για τις Πανελλαδικές.
Από τους έξι νέους και νέες 17-31 ετών που ετοιμάζονται να δώσουν σήμερα το «παρών» στις εσωκομματικές κάλπες του ΠΑΣΟΚ και μιλούν στην «Κ» για τη δική τους σχέση με το ένα από τα δύο κόμματα-πυλώνες της Μεταπολίτευσης, ουδείς διαθέτει μνήμη «καθαρής» κυβερνητικής τετραετίας του ΠΑΣΟΚ. Προφανώς, επίσης κανένας δεν έζησε τον Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ μόνο ο Δημήτρης (31) έχει αχνές μνήμες από τον πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη· όταν το ΠΑΣΟΚ έχασε, με πρόεδρο τον Γιώργο Παπανδρέου, τις εκλογές του 2004, ο νεαρός σήμερα διεθνολόγος και πολιτικός επιστήμονας ήταν ακόμη στο δημοτικό· και σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι συνομιλητές μας ήταν απλά… αγέννητοι.
Αρχίζω τη συνομιλία μου με τη μικρότερη της συντροφιάς, τη 17χρονη Αννα-Μαρία Δαουλάρη από τη Δάφνη, μαθήτρια της Γ΄ Λυκείου, που όχι μόνο δηλώνει ΠΑΣΟΚ, αλλά και αποφασισμένη να φτάσει στην κάλπη. Αισθάνεται λίγο σαν τη μύγα μες στο γάλα· όχι μόνο για το γεγονός ότι θέλει τόσο πολύ να ψηφίσει (πήρε το βάπτισμα του πυρός στις ευρωεκλογές του Ιουνίου), αλλά μόνο και μόνο γιατί η πολιτική είναι ένα από τα ενδιαφέροντά της. «Οι συνομήλικοί μου δεν μπορούν να καταλάβουν τι βρίσκω στην πολιτική και στα κόμματα. Στις ευρωεκλογές πολλά από τα παιδιά που συναναστρέφομαι δεν ήξεραν ότι είχαμε εκλογές ή γιατί ψηφίζουμε. Οι περισσότεροι δεν πήγαν καν να ψηφίσουν, αν και θα ήταν η πρώτη φορά που μπορούσαν να το κάνουν. Υπάρχει μια εδραιωμένη παθητικότητα που έχει σχέση με την πεποίθηση ότι δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τις αποφάσεις, επομένως δεν ασχολούμαι». Η ίδια γιατί «ασχολείται»; «Σίγουρα έχει παίξει ρόλο η πολιτική δραστηριοποίηση τόσο του παππού όσο και του μπαμπά στον χώρο της Κεντροαριστεράς, όμως ποτέ δεν μου επιβλήθηκε τίποτα. Αυτό που εκτιμώ στο ΠΑΣΟΚ είναι ότι δεν προβάλλει ακραίες θέσεις και ιδεολογίες, ενσωματώνει τα καλά και από τα δεξιά και από τα αριστερά του, στοχεύοντας στο γενικότερο καλό». Με ποιο κριτήριο θα ψηφίσει σήμερα; «Θεωρώ ότι ο νέος πρόεδρος πρέπει να έχει ηγετική προσωπικότητα και να στοχεύει στην κυβέρνηση της χώρας, τίποτα λιγότερο».
Το καλτ έκανε κακό
Από την πλευρά του ο 23χρονος φοιτητής Νομικής Αθηνών Πάρις Δόμαλης όταν είχε για πρώτη φορά δικαίωμα ψήφου (εκλογές 2019) δεν είχε ψηφίσει ΠΑΣΟΚ. «Νομίζω είμαστε μια γενιά που δεν της αρέσουν οι ταμπέλες ούτε είναι τόσο “πιστοί” ή “δεδομένοι” κομματικά. Θέλω να πω ότι ακόμη κι αν δεν ήμουν κοντά στον χώρο θα πήγαινα να ψηφίσω στις εσωκομματικές του ΠΑΣΟΚ γιατί είναι μια διαδικασία που αφορά τη χώρα και όχι έναν στενό κομματικό πυρήνα». Ο Πάρις είναι ένα από τα λίγα πολιτικοποιημένα παιδιά της γενιάς του, αγοράζει εφημερίδες την Κυριακή, παρακολουθεί τον δημόσιο διάλογο. Ωστόσο, δεν είναι οργανωμένος στο ΠΑΣΟΚ. Ισως γιατί δεν ήθελε να ταυτιστεί με κάτι που στα αυτιά πολλών φίλων και συμφοιτητών του ακουγόταν κάπως παλιακό και παρωχημένο. «Μεγάλωσα πολιτικά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2010, μια εποχή που το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν καθόλου “της μόδας”. Στις ομιλίες στελεχών του έβλεπες συνήθως ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, επομένως η ταυτότητα ΠΑΣΟΚ ήταν κάτι αρνητικό είτε στο λύκειο είτε στο πανεπιστήμιο και τη συνόδευε ένα αίσθημα ντροπής». Τι άλλαξε και ο ίδιος το βλέπει θετικά σήμερα, δηλώνοντας έτοιμος να συμμετέχει στην εσωκομματική διαδικασία; «Νομίζω ήταν αποφασιστικής σημασίας το γεγονός ότι βγήκαν μπροστά στελέχη της νέας γενιάς, τριαντάρηδες, που είχαν ένα διαφορετικό ύφος άσκησης της πολιτικής και εξέπεμπαν μια διαφορετική εικόνα».
Μια καθολική αντίληψη στους νέους, ηλικιακά, ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ ήταν ότι το περίφημο καλτ του ΠΑΣΟΚ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το «παλιό, καλό, ορθόδοξο ΠΑΣΟΚ» και τα «καλά χρόνια με τον Ανδρέα» έχει σίγουρα κάνει πολύ περισσότερο κακό από καλό. «Δεν είναι μόνο ότι αμέσως συνδέεις το κόμμα με κάτι ξεπερασμένο και μουσειακό», λέει ο Πάρις. «Το πρόβλημα προκύπτει κυρίως γιατί έχει μεσολαβήσει η κρίση. ΟΚ, υπήρξαν τα “καλά χρόνια”, αλλά στο βάθος μάς περίμενε μια χρεοκοπία. Ωραίες οι αστακομακαρονάδες, τα διακοποδάνεια, η σύνταξη στα 45 και τα 50, αλλά αν κάτσεις και κάνεις την αριθμητική, όλο αυτό δεν βγάζει κάπου καλά. Δεν είναι κάτι που θέλεις να ξαναπεράσεις. Στην πραγματικότητα είναι σαν να τρολάρεται ένα ολόκληρο κόμμα, μια ολόκληρη παράταξη». Τι πρέπει να κάνει ο/η νέα πρόεδρος για να προσελκύσει περισσότερους νέους ηλικιακά ψηφοφόρους; «Οι εικοσάρηδες και ακόμη περισσότερο οι τριαντάρηδες είμαστε μια σκληροτράχηλη γενιά, καθώς ωριμάσαμε σε εποχές κρίσης. Θέλουμε απτές αλλαγές στη ζωή μας, σοβαρότητα και υπευθυνότητα και όχι θεωρίες. Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να κάνει έναν τίμιο απολογισμό των πεπραγμένων του, να πει “κάναμε αυτά τα σωστά”, αλλά και “κάναμε συγκεκριμένα λάθη” και να πάμε παρακάτω. Δηλαδή, να επανεφεύρει τον εαυτό του βάσει των δικών του καλών πρακτικών. Δεν βλέπετε ότι οι πιο αποτελεσματικοί υπουργοί του Μητσοτάκη προέρχονται από το ΠΑΣΟΚ; Κι αυτό, αντί να το κάνουμε σημαία μας ή το κρύβουμε ή το απαξιώνουμε…».
«Μας έφαγε η μαρμάγκα»
Η περίπτωση της 24χρονης Μιχαέλας Σαρρή είναι ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Προερχόμενη από ένα ελάχιστα πολιτικοποιημένο περιβάλλον, συνδέει την πολιτική της «ενηλικίωση» στον δρόμο για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις και το γεγονός ότι πέρασε σε μια από τις πιο απαιτητικές σχολές, τους Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς του ΕΜΠ. Αρχικά αντιτάχθηκε με την ανωτατοποίηση των ΤΕΙ επί ΣΥΡΙΖΑ και στη συνέχεια, ως φοιτήτρια πια, με την εκπαιδευτική πολιτική της πρώτης κυβέρνησης Μητσοτάκη και τις αλλαγές στα ΑΕΙ (κατάργηση πανεπιστημιακού ασύλου, πανεπιστημιακή αστυνομία, κ.λπ.). Η πολιτική της αφύπνιση συνέπεσε με την εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, την αυτονόμηση της ΠΑΣΠ από το κόμμα και τη σταδιακή εξαέρωση της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ. «Μας έφαγε η μαρμάγκα της κρίσης», λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου, αλλά κόντρα στο ρεύμα της εποχής, η Μιχαέλα έγινε μέλος του Κινήματος Αλλαγής το 2019, γοητευμένη από την πρωτοβουλία της Φώφης Γεννηματά να αξιοποιήσει νέους ανθρώπους στην «πρώτη γραμμή». Πώς και δεν επέλεξε ένα από τα δύο κόμματα του τότε και εύθραυστου, όπως αποδείχθηκε, διπολισμού; «Ο ΣΥΡΙΖΑ από τότε δεν μου φαινόταν ιδιαίτερα σοβαρό κόμμα και από την άλλη η Ν.Δ. είναι μια κυβέρνηση που ξεκάθαρα δεν στηρίζει τα δημόσια αγαθά. Ως φοιτήτρια μου φαινόταν αδιανόητο ότι δεν γινόταν καμία επένδυση στα παιδιά που είχαν στηρίξει το μέλλον τους στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας».
«Οι καλές μέρες που δεν ζήσαμε»
Ο Δημήτρης Τζανιδάκης είναι ο «μεγαλύτερος» της παρέας· έγινε 31 πριν από λίγους μήνες. «Πολλοί νέοι όταν ακούνε ΠΑΣΟΚ, το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό τους είναι μια ατμόσφαιρα ευδαιμονίας και ευμάρειας που υπήρξε στο παρελθόν, αλλά της οποίας οι ίδιοι δεν υπήρξαν ποτέ κοινωνοί. Χωρίς να παραβλέπω το ψυχολογικό φαινόμενο της ωραιοποίησης και εξιδανίκευσης του παρελθόντος, είναι γεγονός πως πολλά απ’ αυτά που σήμερα θεωρούμε “δεδομένα” υλοποιήθηκαν από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ. Από την άλλη μεριά, οι σημερινοί νέοι δεν έχουμε ζήσει στον ενήλικο βίο μας το ΠΑΣΟΚ σε θέση συμπολίτευσης. Κατ’ επέκταση, η μακρόχρονη απουσία του κόμματος από τη διακυβέρνηση της χώρας, σε συνάρτηση με το εμπεδωμένο κλίμα νοσταλγίας, έχουν εδραιώσει στο υποσυνείδητο πολλών νέων την πεποίθηση πως το ΠΑΣΟΚ είναι κάτι σαν μουσειακό είδος».
Η λύση για τον ίδιο δεν είναι το κόμμα να μιλήσει στη γλώσσα των νέων, αλλά να μιλήσει για τα θέματα που αφορούν τους νέους: κλιματική κρίση, ψηφιακός μετασχηματισμός, τεχνητή νοημοσύνη, οικονομικές ανισότητες, άνοδος και κανονικοποίηση των άκρων, μεταναστευτικό. «Βασιζόμενοι, όχι μόνο στο απόθεμα μνήμης και στα επιτεύγματα του παρελθόντος, αλλά με όραμα, σχέδιο και πρόγραμμα για το παρόν και το μέλλον».
Ο 22χρονος απόφοιτος της Φαρμακευτικής Αθηνών Βασίλης Θανασούλας θα συμμετέχει για πρώτη φορά σε εσωκομματική διαδικασία, χωρίς αυτό, υποστηρίζει, να τον καθιστά «διά βίου ΠΑΣΟΚ». «Οι νεότεροι είμαστε λιγότερο δεσμευμένοι με την κομματική αφοσίωση, αλλά βρισκόμαστε σε μια συγκυρία που το ΠΑΣΟΚ μπορεί να παίξει κρίσιμο ρόλο, επομένως, ναι, θα πάω να ψηφίσω. Είναι μια ευκαιρία για το κόμμα να διεκδικήσει ξανά τον κεντρώο χώρο, ως απάντηση και σε μια ολοφάνερη κυβερνητική υπερκόπωση».
Από την πλευρά της η 29χρονη Μαρία Καραγιαννίδου έχει συνδέσει το ΠΑΣΟΚ με την ελπίδα. «Το ΠΑΣΟΚ ήταν πάντα συνώνυμο της αλλαγής, τόσο κοινωνικής όσο και πολιτικής. Κι αυτό δημιούργησε ελπίδα για καλύτερες ημέρες. Αυτό που με τράβηξε στο ΠΑΣΟΚ ήταν η προοπτική να επανεφεύρει τον εαυτό του για να προσφέρει και πάλι αλλαγή στη χώρα».
Βλέποντας ένα βίντεο με τον Ανδρέα Παπανδρέου τι σκέφτεται; «Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένα πολιτικό φαινόμενο. Βλέποντάς τον, δεν μπορείς παρά να αναγνωρίσεις το πάθος, την αμεσότητα και την αποφασιστικότητα με την οποία αντιμετώπιζε τα ζητήματα της εποχής. Σκέφτομαι πόσο ανάγκη έχει η Ελλάδα σήμερα από ηγετικές φυσιογνωμίες με όραμα και τόλμη, ανθρώπους που θα εμπνεύσουν και θα ενώσουν. Είναι ένας φάρος πολιτικής τόλμης και μας θυμίζει πόσο σημαντικό είναι να μη φοβόμαστε να ονειρευόμαστε και να διεκδικούμε». Τι σκέφτεται για τις εκλογές; «Τις θεωρώ καθοριστικό βήμα για το μέλλον του Κινήματος, αλλά και της χώρας μας. Ως νέοι άνθρωποι οφείλουμε να πάρουμε ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της πορείας. Για μένα αυτή η ψήφος είναι η φωνή μας για το αύριο και δεν πρέπει να την αφήσουμε ανεκμετάλλευτη».
Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ζαβός
