Στο γραφείο του εφέτη ειδικού ανακριτή Λάρισας Σωτήρη Μπακαΐμη, ο οποίος έχει αναλάβει την υπόθεση των Τεμπών, υπάρχει ένα κουτί. Περιέχει οστάρια που δεν έχουν ταυτοποιηθεί. Τα ευρήματα περισυνελέγησαν από τους χώρους όπου βρίσκονται τα βαγόνια από τα δύο τρένα τα οποία συγκρούστηκαν στα Τέμπη, αλλά και από το οικόπεδο όπου μεταφέρθηκε το χώμα έπειτα από τις επεμβάσεις που έγιναν στο σημείο του δυστυχήματος. Ενας συγγενής που επισκέφθηκε το γραφείο του ανακριτή μπορεί να βρέθηκε μπροστά σε αυτό το κουτί.
Η Μαρία Καρυστιανού, πρόεδρος του Συλλόγου «Τέμπη 2023», συνεχίζει να απασχολεί την επικαιρότητα ενάμιση χρόνο μετά το δυστύχημα. Η πιο πρόσφατη αφορμή ήταν η συναυλία στο Καλλιμάρμαρο –που έγινε την Παρασκευή– στην προετοιμασία για την οποία εκδηλώθηκαν τριβές μεταξύ των συγγενών των θυμάτων λόγω της ύπαρξης εισιτηρίου. Στο τέλος, οι τόνοι έπεσαν. Ολοι λίγο-πολύ αποδέχθηκαν ότι, παρά την εθελοντική συμμετοχή των τραγουδιστών και άλλων που βοήθησαν στη διοργάνωση, το εισιτήριο ήταν απαραίτητο για να καλυφθούν δαπάνες, αλλά και για να συγκεντρωθεί ένα ποσό που θα καλύψει το κόστος της προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Δημόσια ένταση, ιδιωτική ψυχραιμία
Η κυρία Καρυστιανού δεν είναι απλώς μια μητέρα που εκδηλώνει δημοσίως θυμό και αγανάκτηση προκειμένου να διαχειριστεί το ασήκωτο βάρος της απώλειας. Εδειξε από την πρώτη στιγμή –από την ομιλία της στην εξεταστική επιτροπή του Κοινοβουλίου, που την καθιέρωσε ακαριαία ως σύμβολο– ότι, εκτός από συντριπτικό συναίσθημα, διέθετε και τη ρητορική δεινότητα για να αρθρώσει ένα αίτημα δικαιοσύνης. Οταν συζητάει ιδιωτικώς, η ικανότητά της να επιχειρηματολογεί ψύχραιμα είναι ακόμη πιο εμφανής, απ’ ό,τι όταν απευθύνει διαγγελματικές δηλώσεις στην κάμερα – συχνά έχοντας δίπλα και πολιτικούς παράγοντες, που δύσκολα κρύβουν την επιθυμία να εκμεταλλευθούν κομματικά τη συμβολική της δύναμη.
Παρά την αφοπλιστική ηθική ισχύ μιας μητέρας που αντί να υποδεχθεί το παιδί στον σταθμό, το παρέλαβε σε μαύρο σάκο, η Καρυστιανού δέχτηκε πολιτική κριτική, ακόμη και διαδικτυακές επιθέσεις. Οι πιο ήπιες ήταν εκείνες που έλεγαν ότι δεν μπορεί να μείνει στο απυρόβλητο, από τη στιγμή που εξαπολύει ένα λόγο καταγγελτικό, αποδομητικό για τους θεσμούς, με ισχυρισμούς που δεν έχουν αποδειχτεί. Η απάντηση σε αυτούς τους ισχυρισμούς δεν μπορεί να λογοκρίνεται διαρκώς ως ασέβεια προς το πένθος της.
Καμία πρωτοβουλία, όμως, της Καρυστιανού δεν είχε ξεσηκώσει τόσες αντιδράσεις όσο η συναυλία στο Καλλιμάρμαρο. «Φυσικά, δεν κάναμε τη συναυλία για να γιορτάσουμε, αλλά για να υποστηρίξουμε και να τιμήσουμε τη μνήμη», λέει. «Είχαμε σκεφτεί να οργανώσουμε μια πορεία, αλλά επιλέξαμε τη συναυλία για να φωνάξουμε μέσα από τη μουσική. Και ασφαλώς θα μας βοηθήσει η συναυλία αυτή για να υποστηρίξουμε οικονομικά την προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο». Δεν αποφεύγει να απαντήσει για το αν εκφράζει όλους τους συγγενείς των θυμάτων ή μέρος αυτών. Εξηγεί ότι ο σύλλογος δεν είναι απαραίτητο να έχει ως μέλη του όλους τους συγγενείς προκειμένου να επιτελέσει τον σκοπό του.
«Οχι, δεν έχω εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη», απαντάει ανεπιφύλακτα στη σχετική ερώτηση. Προφανώς εννοεί ότι δεν έχει «τυφλή εμπιστοσύνη», ότι και η Δικαιοσύνη ελέγχεται. Επιμένει πως υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι βρίσκεται σε εξέλιξη κουκούλωμα της υπόθεσης. Ο συνομιλητής της μπορεί να θεωρήσει ότι κάποια από τα επιχειρήματά της είναι ίσως αβάσιμα, αλλά ορισμένα μπορεί να έχουν μεγάλη δόση αξιοπιστίας. Για παράδειγμα, το επιχείρημα που υποστηρίζει κατ’ επανάληψιν ότι ο πρώην υπουργός Μεταφορών Κώστας Καραμανλής κρύβεται πίσω από τη βουλευτική ασυλία για να μη δικαστεί από απλό δικαστήριο είναι θεσμικά αβάσιμο. Ο Καραμανλής και κάθε υπουργός, έπειτα από την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος, δεν έχει ασυλία. Τα τυχόν αδικήματα που τελούνται κατά τη διάρκεια της θητείας ενός υπουργού υπάγονται πλέον στην κοινή παραγραφή, δηλαδή παραγράφονται ύστερα από 15 χρόνια και μπορούν να εκδικαστούν οποιαδήποτε στιγμή ανεξάρτητα αν είναι ή όχι μέλος της Βουλής. Επιπλέον, κανένας διατελέσας υπουργός δεν έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί σε απλό δικαστήριο για να ελέγξει πράξεις της θητείας του. Τα υπουργικά αδικήματα ελέγχονται αναγκαστικά από το ειδικό δικαστήριο.
«Είχαμε σκεφτεί να οργανώσουμε μια πορεία, αλλά επιλέξαμε τη συναυλία για να φωνάξουμε μέσα από τη μουσική. Θα μας βοηθήσει για να υποστηρίξουμε οικονομικά την προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο».
Η Βουλή αποφασίζει τη σύσταση ειδικού δικαστηρίου έπειτα από συζήτηση που ενεργοποιείται όταν τουλάχιστον 30 βουλευτές καταθέσουν πρόταση στην οποία στοιχειοθετείται αιτιώδης σχέση ανάμεσα σε υπουργική πράξη και αδίκημα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αντιπολίτευση ομολόγησε ουσιαστικά με τη στάση της ότι δεν μπορεί να στοιχειοθετήσει και να υποστηρίξει μια πρόταση στην οποία να εντοπίζεται αιτιώδη σχέση ανάμεσα σε κάποια απόφαση του Καραμανλή και στην πρόκληση του δυστυχήματος. Ο Καραμανλής επιτάχυνε την υλοποίηση της επίμαχης σύμβασης 717 του ΟΣΕ, που παρέλαβε βαλτωμένη. Κατηγορήθηκε από την αντιπολίτευση γιατί δεν την επιτάχυνε ακόμη περισσότερο και από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία γιατί δεν την ξήλωσε, αρχίζοντας τα πάντα από το μηδέν.
Η κυρία Καρυστιανού ακούει υπομονετικά όλα αυτά, αλλά αντιτείνει πως όταν οι προειδοποιήσεις για κίνδυνο δυστυχήματος ήταν σαφείς και έγγραφες, ο ΟΣΕ, το υπουργείο Μεταφορών, ο ίδιος ο Καραμανλής θα έπρεπε να είχαν λάβει εγκαίρως δραστικά μέτρα, έκτακτα μέτρα, κάτι που δεν έγινε. Πιστεύει ότι η κατάσταση των σιδηροδρόμων προφανώς έχει αιτιώδη σχέση με το δυστύχημα. Μπορεί η ευθύνη για την κατάσταση αυτή να μην είναι ενιαία, μπορεί να απλώνεται σε βάθος χρόνου και πολλοί αρμόδιοι να έχουν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος της. Και μπορεί ασφαλώς να έπαιξε καθοριστικό ρόλο το ανθρώπινο λάθος.
Πολιτική και ιατρική
Η Μαρία Καρυστιανού κατάγεται από δεξιά οικογένεια. Λέει ότι δεν έχει ψηφίσει ποτέ αριστερό κόμμα, αλλά προσθέτει ότι σταμάτησε να ψηφίζει στα 25 της. Ο πατέρας της ήταν νομικός και διευθυντής σε υποθηκοφυλακείο στη Θεσσαλονίκη ενώ η μητέρα της, που είχε σπουδάσει οικονομικά, εργαζόταν στο υποθηκοφυλακείο ως διοικητική υπάλληλος. Η ίδια έβγαλε την ιατρική στο ΑΠΘ και ειδικεύτηκε στην παιδιατρική στη Θεσσαλονίκη και στην Αγγλία. «Είχα σκοπό να μείνω στην Αγγλία, αλλά δεν το ήθελαν τα δυο παιδιά μου κι έτσι επέστρεψα». Ασχολήθηκε παράλληλα με την εναλλακτική ιατρική, όμως δεν την ασκεί. Μπορεί να παρέχει σχετικές συμβουλές, αλλά στο ιατρείο της ασκεί την παραδοσιακή ιατρική. «Παίρνω δύναμη από το λειτούργημα της ιατρικής, που φυσικά εξακολουθώ να ασκώ, αλλά κάθε μέρα παρακολουθώ τις εξελίξεις για το δυστύχημα. Με κρατάει όρθια η μεγάλη επιθυμία μου να αισθανθώ πως έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου για να δικαιώσω το παιδί μου». Η «τραγωδία των Τεμπών» δεν εξαντλείται στο χρονικό της σύγκρουσης. Ενα άλλο θρίλερ αρχίζει αμέσως μετά τη σύγκρουση. Αναφερόμαστε στο περιβόητο «μπάζωμα» του σημείου του δυστυχήματος και στο ενδεχόμενο η εμπορική αμαξοστοιχία να μετέφερε παράνομα φορτίο μερικών τόνων της εύφλεκτης ουσίας ξυλόλιο που χρησιμοποιείται –μεταξύ άλλων– για τη νόθευση καυσίμων. Η πυρόσφαιρα που καταγράφηκε σε βίντεο κατά τη σύγκρουση αποδίδεται από συμβούλους του Συλλόγου «Τέμπη 2023» στην ύπαρξη του φορτίου.
Υπουργοί έχουν υποστηρίξει στις σχετικές κοινοβουλευτικές συζητήσεις (για το πόρισμα της εξεταστικής επιτροπής και για την πρόταση μομφής του ΠΑΣΟΚ) που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο Μάρτιο ότι το «μπάζωμα» έγινε για να πατήσουν με ασφάλεια οι γερανοί και να μεταφερθούν τα βαγόνια από ένα έδαφος κάτω από το οποίο βρίσκεται αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου.
Προφανώς, η απάντηση στο ερώτημα εάν η αμαξοστοιχία μετέφερε εύφλεκτη ύλη βαρύνει θεσμικά τη Δικαιοσύνη και όχι την κυβέρνηση. Η κυβέρνηση διευκόλυνε τη Δικαιοσύνη με την κατεπείγουσα διάταξη, που επιτρέπει στους ανακριτές να ακούσουν τις καταγεγραμμένες συνομιλίες και με την αφαίρεση από κάποια αδικήματα της διαδικασίας έκδοσης βουλευμάτων, έτσι ώστε η υπόθεση να βρεθεί ταχύτερα στο ακροατήριο.
«Οταν πήγα στο σημείο τα βαγόνια είχαν μετακινηθεί, αλλά το μπάζωμα συνεχιζόταν και μάλιστα στο τέλος το σημείο καλύφθηκε με πίσσα. Αρα το μπάζωμα δεν ήταν προϋπόθεση για τη μετακίνηση των βαγονιών».
Η κυρία Καρυστιανού, χωρίς να αρνείται τα παραπάνω, είναι πεπεισμένη ότι πραγματοποιήθηκε απόπειρα συγκάλυψης, που ενορχήστρωσαν ορισμένοι από εκείνους που συμμετείχαν στη διαχείριση της τραγωδίας ως εκπρόσωποι της πολιτείας, των αρμοδίων αρχών και του ΟΣΕ (δεν είναι σαφές ποιοι). «Οταν πήγα εγώ στο σημείο τα βαγόνια είχαν μετακινηθεί, αλλά το μπάζωμα συνεχιζόταν και μάλιστα στο τέλος το σημείο καλύφθηκε με πίσσα. Αρα το μπάζωμα δεν ήταν προϋπόθεση για τη μετακίνηση των βαγονιών». Χαρακτηρίζει «αποτυχημένη» την «απόπειρα συγκάλυψης».
Αν επεκτείνουμε τον μίτο της καχυποψίας, δεν θα σταματήσουμε εύκολα. Αρμόδιες πηγές λένε ότι το μπάζωμα έγινε έπειτα από εισήγηση της Πυροσβεστικής και απόφαση του συλλογικού οργάνου που συνεδρίασε εκείνη τη μοιραία νύχτα στην Περιφέρεια Θεσσαλίας. Παράλληλα, κάποιοι διευκρινίζουν ότι έγινε αρχικά εκσκαφή (πάνω από 40 φορτηγά με χώμα που μεταφέρθηκε σε κάποιο οικόπεδο ιδιώτη) και στη συνέχεια μπάζωμα του χώρου (με άλλο χώμα). «Πολλά νέα στοιχεία θα δοθούν στη δημοσιότητα πολύ σύντομα», λέει λακωνικά η κυρία Καρυστιανού.
Είναι μεγάλος ο αριθμός των πολιτών που πιστεύουν ότι, ανεξαρτήτως κυβερνήσεως, η εξουσία είναι ένα ακλόνητο διαχρονικό πλέγμα συνωμοτικών σχέσεων ανάμεσα σε πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που κινούνται στην γκρίζα ζώνη μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας και προστατεύονται από τη Δικαιοσύνη. Αυτή είναι και η μαγιά των κομματικών σχηματισμών που έχουν φτάσει να αμφισβητούν τη νομιμότητα του «συστήματος» –εννοείται του δημοκρατικού συστήματος– είτε από το αριστερό είτε από το δεξί άκρο του πολιτικού φάσματος. Σε αυτό το πλαίσιο, τα Τέμπη έγιναν καταλύτης που οξύνει την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Είναι χαρακτηριστική η φράση της κυρίας Καρυστιανού στην «Κ»: «Μιλώ ως πολίτης που έχει σκοτωθεί το παιδί του από τη διαφθορά».
Είναι αναπόφευκτο ότι η Μαρία Καρυστιανού αντιμετωπίζεται από πολλούς όχι μόνον ως μάνα που έχασε το παιδί της, αλλά και σαν Ερινύα, σαν μια Αλυκτώ που δίνει φωνή στην οργή για ηθικά εγκλήματα, μιλώντας για το Κακό με κεφαλαίο, ακόμη και με μεταφυσικούς όρους: «Αυτό», είπε προχθές στο Καλλιμάρμαρο, «που σκότωσε τα δικά μας παιδιά, παραμένει ελεύθερο να σκοτώνει ξανά και ξανά». Γι’ αυτό τον λόγο το χρέος της Δικαιοσύνης είναι βαρύ. Για να μην μείνει «Αυτό» ελεύθερο, αόρατο και ακατανόμαστο να δηλητηριάζει την κοινωνική ατμόσφαιρα.
Στον μύθο, την εκδικητική οργή των Ερινυών, διαδέχεται η δικανική –βλέπε και ορθολογική– κρίση των Ευμενίδων. Η οργή είναι μάταιη, αν η δημοκρατία δεν βρει τον τρόπο να τη μεταβολίσει. Να τη μετουσιώσει σε κρίση.
