Πάνος Σταθόπουλος
Ακούστε το άρθρο
Η πρόσφατη επανεκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ήταν η έβδομη στον συγκεκριμένο πολιτικό χώρο και η ενδέκατη συνολικά που προέκυψε με τη διαδικασία ανοιχτού τύπου (ψηφίζουν όσοι προσέρχονται) μετά την πρώτη εφαρμογή της πριν από 20 χρόνια.
Ηταν μόλις ένα μήνα πριν από τις εκλογές του Μαρτίου 2004 όταν ο Γιώργος Παπανδρέου, έχοντας λάβει το «χρίσμα» μετά την αιφνίδια απόφαση του Κώστα Σημίτη να αποσυρθεί, ήθελε να δώσει έναν τόνο «έγκρισης από τον λαό» στην ανάληψη της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ. Πράγματι, σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν, προσήλθαν να ψηφίσουν λίγο περισσότεροι από ένα εκατομμύριο, περίπου το 1/3 των τότε ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ.
Μοντέλο «μεταδοτικό»
Χάνοντας όμως διαδοχικά τις εκλογές του 2004 και του 2007, ο Γ. Παπανδρέου ζήτησε ανανέωση της εμπιστοσύνης με επανάληψη της ανοιχτής διαδικασίας, στην οποία έθεσαν επίσης υποψηφιότητα ο Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Κώστας Σκανδαλίδης. Ο Γ. Παπανδρέου επικράτησε με 56% έναντι 38,2% του Ευ. Βενιζέλου, σε σύνολο περίπου 250.000 λιγότερων ψηφοφόρων από την προηγούμενη φορά, αλλά το σημαντικό ήταν ότι η νέα διαδικασία δοκιμαζόταν με επιτυχία σε «κανονικές» συνθήκες εκλογής. Eτσι, το νέο μοντέλο εκλογής αρχηγού δεν θα μπορούσε παρά να φανεί ελκυστικό και στη Νέα Δημοκρατία, όταν, μετά τις εκλογές του 2009 και την παραίτηση του Κώστα Καραμανλή, θα αναζητούσε ηγεσία ύστερα από δώδεκα χρόνια.
Η Ν.Δ., έχοντας ένα σημαντικό παρελθόν εκλογής αρχηγού από την Κοινοβουλευτική Ομάδα (Ράλλης, Αβέρωφ, Μητσοτάκης, Eβερτ), άνοιξε τη διαδικασία σε επίπεδο διευρυμένου συνεδρίου το 1997 με την εκλογή του Κώστα Καραμανλή και δεν δυσκολεύτηκε να την ανοίξει περαιτέρω αναζητώντας τον έβδομο αρχηγό της. Η απόφαση ήταν ομόφωνη και τον Νοέμβριο του 2009, με ανοιχτή παρουσία 782.000, εξελέγη ο Αντώνης Σαμαράς ξεπερνώντας οριακά το 50% έναντι 39,7% της Ντόρας Μπακογιάννη (υποψήφιος ήταν επίσης ο Παναγιώτης Ψωμιάδης).
Η μετέπειτα έλευση των μνημονίων, όμως, δεν έφερε μόνο το ΠΑΣΟΚ στο μάτι του κυκλώνα, αλλά και την παραίτηση Παπανδρέου από την πρωθυπουργία και την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, αναδεικνύοντας τον Ευάγγελο Βενιζέλο ως μόνο υποψήφιο στη νέα εκλογή αρχηγού τον Μάρτιο 2012, λίγο πριν από τις επερχόμενες εκλογές, με σημαντικά όμως μικρότερη προσέλευση ψηφοφόρων σε σχέση με το παρελθόν (σχεδόν 236.000), που αντιστοιχούσαν μόλις στο 7,8% των περίπου 3 εκατ. ψηφοφόρων που διέθετε το ΠΑΣΟΚ στις τελευταίες εκλογές του 2009.
Παρ’ όλα αυτά, ένα πολύ μικρότερο πλήθος έμελλε να εμφανιστεί τρία χρόνια αργότερα όταν, μετά τη συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ, την αποχώρηση του Γ. Παπανδρέου που ίδρυσε δικό του κόμμα και την παραίτηση Βενιζέλου, τέθηκε θέμα ηγεσίας, ενώ προετοιμαζόταν το σχήμα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης (ΔΗΣΥ) σε συνεργασία με τη ΔΗΜΑΡ του Φ. Κουβέλη. Λίγο πάνω από 52.000 προσήλθαν τον Ιούνιο 2015 (πριν από το περίφημο δημοψήφισμα) εκλέγοντας τη Φώφη Γεννηματά με 51,7% έναντι του Ανδρέα Λοβέρδου (25,3%) και του Οδυσσέα Κωνσταντινόπουλου (23%).
Είχαν έτσι συμπληρωθεί πέντε συνολικά εκλογές (τέσσερις στον χώρο του ΠΑΣΟΚ και μία στη Ν.Δ.) με τη νέα διαδικασία της εκλογής από τη βάση, οι οποίες κρίθηκαν όλες άμεσα, χωρίς να χρειαστεί δεύτερος γύρος.
Οι πρώτες πέντε εσωκομματικές εκλογές (τέσσερις στον χώρο του ΠΑΣΟΚ και μία στη Ν.Δ.) με διαδικασία από τη βάση κρίθηκαν όλες άμεσα, χωρίς να χρειαστεί δεύτερος γύρος.
Η μοναδική ανατροπή
Ο κανόνας αυτός αναιρέθηκε όταν, μετά την παραίτηση Σαμαρά και την προσωρινή ηγεσία Μεϊμαράκη, η Νέα Δημοκρατία οργάνωσε ανοιχτές εκλογές για την επίσημη ανάδειξη ηγεσίας, στις οποίες προσήλθαν αρχικά 404.000 ψηφοφόροι, αλλά κρίθηκαν σε δεύτερο γύρο στις 10 Ιανουαρίου 2016. Επικράτησε ο Κυριάκος Μητσοτάκης (52,4%) έναντι του Βαγγέλη Μεϊμαράκη, με ανατροπή μάλιστα του πρώτου αποτελέσματος (μοναδική μέχρι και σήμερα), δεδομένου ότι στον πρώτο γύρο ο Β. Μεϊμαράκης διέθετε το 39,8% και ο Κυρ. Μητσοτάκης 28,5%, ενώ συμμετείχαν επίσης ο Απόστολος Τζιτζικώστας (20,3%) και ο Αδωνις Γεωργιάδης (11,4%).
Δύο χρόνια αργότερα, η κινητικότητα στον χώρο της Κεντροαριστεράς στο πλαίσιο της αναζήτησης ενός ευρύτερου σχήματος θα οδηγήσει στην ίδρυση του ΚΙΝΑΛ τον Μάρτιο του 2018, ενώ όμως είχαν προηγηθεί εκλογές για την ανάδειξη ηγεσίας τον Νοέμβριο 2017, στις οποίες τέθηκαν συνολικά εννέα υποψηφιότητες. Στον πρώτο γύρο πρώτευσε η Φ. Γεννηματά με 41,3%, ακολουθούμενη από τον Νίκο Ανδρουλάκη (24,7%), τον δήμαρχο Αθηναίων Γιώργο Καμίνη (13,7%) και τον επικεφαλής ακόμα στο Ποτάμι Σταύρο Θεοδωράκη (10,9%). Στον δεύτερο γύρο επικράτησε η Φ. Γεννηματά με 56,8%, ενώ ο αριθμός των ψηφοφόρων, λίγο πάνω από 200.000, δεν ήταν μόνο σχεδόν τετραπλάσιος από την προηγούμενη εκλογή, αλλά αντιπροσώπευε επίσης το 61% των ψήφων που είχε λάβει η ΔΗΣΥ στις τελευταίες εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 (περίπου 342.000).
Ο δείκτης του πλήθους των ψηφοφόρων στις εκλογές ηγεσίας σε σχέση με τις ψήφους του κόμματος στις βουλευτικές εκλογές που είχαν προηγηθεί ήταν αντίστοιχα πολύ υψηλός (59%) και στις εκλογές που ανέδειξαν τον Νίκο Ανδρουλάκη τον Δεκέμβριο του 2021 στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ (όπως καθιερώθηκε έκτοτε). Προσήλθαν άλλωστε για να ψηφίσουν πάνω από 270.000, έναντι σχεδόν 458.000 ψήφων που είχε συγκεντρώσει το ΚΙΝΑΛ στις βουλευτικές εκλογές του 2019. Ενώ εξίσου αξιοσημείωτο είναι και το υψηλό ποσοστό που απέσπασε ο Ν. Ανδρουλάκης στον δεύτερο γύρο (67,6%, από 36,9% στον πρώτο), με αντίπαλο τον Γ. Παπανδρέου (32,4%, από 28%). Υπενθυμίζεται ότι συμμετείχαν επίσης ο Ανδρέας Λοβέρδος (26%), ο Παύλος Χρηστίδης (3,2%), ο Παύλος Γερουλάνος (3%) και ο Χάρης Καστανίδης (2,9%).
Η διαρροή του β΄ γύρου
Η φετινή επανεκλογή του Νίκου Ανδρουλάκη συνδυάστηκε και πάλι με υψηλό ποσοστό δεύτερου γύρου (σχεδόν 60%) και σημαντικό δείκτη συμμετεχόντων προς ψήφους κόμματος των τελευταίων βουλευτικών εκλογών (49%, υπολογίζοντας τις εκλογές Ιουνίου 2023). Είναι αξιοσημείωτη όμως επίσης και η σημαντική απόκλιση (-29,5%) των ψηφοφόρων του δεύτερου γύρου σε σχέση με τον πρώτο. Στην ουσία, ενώ στον πρώτο γύρο είχαν ψηφίσει περίπου 33.000 περισσότεροι από την προηγούμενη φορά, στον δεύτερο γύρο η αύξηση ήταν μόνο 6.000.
Η τελευταία παρατήρηση δεν μειώνει φυσικά σε τίποτα τη μεγάλη επιτυχία του Ν. Ανδρουλάκη να επανεκλεγεί πανηγυρικά, αλλά επισημαίνει ότι η δυναμική της συγκεκριμένης διαδικασίας, που αναζητά (έστω και με ψηφοφόρους της μιας ημέρας) τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό προσέλευσης, φαίνεται να εξαντλεί τα όριά της.
Αν συνυπολογίσουμε, τέλος, και όλα τα ακραία οξύμωρα που συμβαίνουν τον τελευταίο χρόνο στον ΣΥΡΙΖΑ, καταλαβαίνουμε εντέλει ότι η διαδικασία εκλογής αρχηγού δεν μπορεί να είναι απεριόριστα «ανοιχτή». Ας σημειωθεί ενδεικτικά ότι η Νέα Δημοκρατία (πέραν του ότι δεν επιτρέπει σε μη κοινοβουλευτικά μέλη να είναι υποψήφιοι αρχηγοί) στην τελευταία αναθεώρηση του καταστατικού της απέδωσε πλέον το δικαίωμα ψήφου για εκλογές αρχηγού στα μέλη που έχουν εγγραφεί επίσημα το αργότερο δύο εβδομάδες πριν από την ημέρα της εκλογής.
Ο κ. Πάνος Σταθόπουλος είναι διευθυντής επιστημονικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Κεντρική φωτό: INTIME NEWS
