Σκηνή πρώτη: Η υπουργός Τουρισμού Ολγα Κεφαλογιάννη καταφθάνει έξω από τα κτίρια της πρώην Σχολής Ευελπίδων φορώντας μαύρα γυαλιά. «Θα σας παρακαλούσα να σεβαστείτε την ιδιωτικότητά μου. Εχω δύο παιδιά τριών ετών, είμαι γι’ αυτά μόνο εδώ», λέει. Η φωνή της σπάει. Λίγες ημέρες πριν η ίδια είχε εκδώσει ανακοίνωση όπου μιλούσε για κρίση στον γάμο της. Ζητούσε «σεβασμό στην ιδιωτικότητά της».
Σκηνή δεύτερη: Ο Στέφανος Κασσελάκης και ο σύντροφός του Τάιλερ Μακμπέθ με ασορτί κοστούμια ανανεώνουν τους γαμήλιους όρκους τους στον Βοτανικό Κήπο στα Χανιά. Τα μίντια κάνουν τα πάντα για να εξασφαλίσουν φωτογραφίες –ακόμη και με drones– παρότι το ζευγάρι έχει ζητήσει να σεβαστούν την προσωπική του στιγμή.
Την ημέρα που φτάνουν στο νησί, η κάμερα απογευματινής εκπομπής τυχαίνει να βρίσκεται σε ζωντανή σύνδεση στο σημείο όπου κάνουν βόλτα. «Μα πού μας βρήκες;», λέει ο Κασσελάκης στον δημοσιογράφο, σε μια σκηνή που δεν θα διεκδικούσε βραβείο υποκριτικής. Λίγο καιρό πριν, ο παρουσιαστής της ίδιας εκπομπής είχε κάνει ποδαρικό στο νέο σπίτι του Κασσελάκη στο Κολωνάκι.
Τελικά, τι θέλουμε και τι επιτρέπεται να γνωρίζουμε για την προσωπική ζωή των πολιτικών μας; Πότε νομιμοποιούνται να επικαλούνται την ιδιωτικότητά τους και πού μπαίνουν τα όρια στο ρόλο των δημοσιογράφων; Περνάει και η Ελλάδα πια στο αμερικανικό μοντέλο, όπου τίποτα δεν θεωρείται ιδιωτικό όταν πρόκειται για τη ζωή των πολιτικών, ούτε καν ο ιατρικός τους φάκελος;
Η εποχή της Δήμητρας
Στην Ελλάδα, ο πρώτος πολιτικός που είδε κάθε πτυχή της ζωής του στα πρωτοσέλιδα ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. «Είναι η εποχή που ανθεί η ιδιωτική τηλεόραση και η τηλεθέαση έχει σημασία. Επικοινωνιακός ο ίδιος, ήταν μια περίπτωση που τα είχε όλα όσον αφορά την ιδιωτική σφαίρα: από την αδυναμία του στη Ρίτα Σακελλαρίου, στις μέρες μιας άλλου τύπου αδυναμίας, της Δήμητρας Λιάνη και τις εβδομάδες στο Ωνάσειο και το Χέρφιλντ», αναφέρει η Μαρίνα Ρήγου, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ηταν μετά την περιπέτεια της υγείας του και την αποκάλυψη της σχέσης του με τη Λιάνη που επέλεξε να εντείνει ο ίδιος την έκθεση ιδιωτικών στιγμών του στα Μέσα, με το νεύμα προς τη Δήμητρα κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο της επιστροφής από το Χέρφιλντ.
Σήμερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τη διάκριση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού. «Η διάκριση δημοσίου και ιδιωτικού έχει σε μεγάλο βαθμό χαθεί», προσθέτει η Ρήγου. «Υπάρχει μια συνεχής ηθελημένη έκθεση στην ψηφιακή δημοσιότητα, ακόμη και της πιο ενδόμυχης λειτουργίας της ζωής, μια εθιστική αδιαφορία ως προς την προβολή, ουσιαστικά, ιδιωτικών στιγμών με επιδίωξη είτε τον εντυπωσιασμό και την αναζήτηση κοινού είτε την κερδοφορία».
Η θυσία της ιδιωτικότητας σχετίζεται πρωτίστως με την κρίση της πολιτικής, με τα κόμματα να μην εκπληρώνουν τον βασικό σκοπό ύπαρξής τους, να μεταφέρουν μηνύματα της κοινωνίας, να εκπροσωπούν κοινωνικές ομάδες, εξηγεί ο Αγγελος Σεριάτος, υπεύθυνος πολιτικών ερευνών της Prorata. «Πλέον είναι σε τόσο μεγάλη κρίση, που η εικόνα ενός ηγέτη δεν λειτουργεί ως πρόσθετη αξία, αλλά είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Επειδή έχουν καταρρεύσει πια οι συλλογικότητες, ο κόσμος περιμένει έναν Μεσσία».
«Η διάκριση δημοσίου και ιδιωτικού έχει σε μεγάλο βαθμό χαθεί. Υπάρχει μια συνεχής ηθελημένη έκθεση στην ψηφιακή δημοσιότητα, ακόμη και της πιο ενδόμυχης λειτουργίας της ζωής, μια εθιστική αδιαφορία ως προς την προβολή, ουσιαστικά, ιδιωτικών στιγμών με επιδίωξη είτε τον εντυπωσιασμό και την αναζήτηση κοινού είτε την κερδοφορία», λέει η Μαρίνα Ρήγου.
Οπως εξηγεί, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έφερε το αμερικανικό μοντέλο στην Ελλάδα, αποφασίζοντας να χρησιμοποιήσει τα κοινωνικά δίκτυα στοχευμένα, εκθέτοντας κάποιες στιγμές από την προσωπική του ζωή και την οικογένειά του. «Eπρεπε να σπάσει ένα προφίλ κάπως απόμακρο, κοινωνικής αδεξιότητας, ενώ η Ελλάδα είχε διανύσει μια περίοδο που η Κεντροδεξιά ήταν συνδεδεμένη με τις ελίτ», σημειώνει.
Ο Στέφανος Κασσελάκης, όμως, ήταν αυτός ο οποίος αντέστρεψε τους όρους κι έβαλε την πολιτική στην ιδιωτική σφαίρα. Για τα μέσα ενημέρωσης, όπως αναφέρει ο κ. Σεριάτος, τέτοια πρόσωπα ή καταστάσεις έχουν εγγενή αξία. Οταν εμφανίζεται ένας άνθρωπος με διαφορετικό κοινωνικό προφίλ από το σύνηθες για τη χώρα, ξέρουν ότι θα πουλήσει. Αντίστοιχα, η κυρία Κεφαλογιάννη φαίνεται να αναλαμβάνει έναν ρόλο που δεν είναι σύμφωνος με το κοινωνικό στερεότυπο της Ελλάδας: προβάλλει η πιο ισχυρή φιγούρα μέσα στο σπίτι. «Το παράδειγμα Κασσελάκη, όμως, δείχνει ότι αν όλο αυτό δεν έχει κάποιο πολιτικό υπόβαθρο, από μόνο του δεν αρκεί. Η εύκολη εκτόξευση μπορεί εύκολα να ακολουθηθεί από κατάρρευση».
Ποιος ανάβει τον προβολέα
Υπάρχουν δύο δρόμοι για την έκθεση των προσωπικών στοιχείων ζωής όταν μιλάμε για δημόσια πρόσωπα, αναφέρει η δημοσιογράφος Ελλη Στάη. Ο ένας είναι αυτός που προσπαθούν τα μέσα ενημέρωσης να εκμαιεύσουν στοιχεία και ο άλλος το πώς τα χρησιμοποιεί ένας πολιτικός, προκειμένου να φέρει ο ίδιος στην επιφάνεια στοιχεία που θεωρεί ότι αναβαθμίζουν το πολιτικό του προφίλ. «Δεν είναι μονόδρομος, είναι δύο δρόμοι που κάπου συναντιούνται. Εχουμε δει περιπτώσεις –εντός ή εκτός εισαγωγικών– εκβιασμού της δημοσιοποίησης προσωπικών στοιχείων από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά και περιπτώσεις πολιτικών που χρησιμοποιούν στοιχεία της προσωπικής τους ζωής για να προκαλέσουν συναισθήματα συμπάθειας στους πολίτες – ψηφοφόρους». Πάντως, τονίζει χαρακτηριστικά, «είναι δεδομένο ότι ο κάθε πολιτικός και το κάθε δημόσιο πρόσωπο μπορεί να καθορίσει ένα πλαίσιο της έκθεσης των προσωπικών του στοιχείων. Το πλαίσιο μπορεί να το βάλει και να το επιβάλει κανείς σε πολύ μεγάλο βαθμό». Οπως αναφέρει, είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα Κασσελάκη, που τον τελευταίο ενάμιση μήνα μετά την πρόταση μομφής έχει περιορίσει πάρα πολύ ο ίδιος την έκθεση της ζωής του.
Ο Παντελής Βατικιώτης, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, αναφέρει πως η ιδιωτική ζωή των πολιτικών προστατεύεται μεν, όχι όμως στον ίδιο βαθμό με των πολιτών. Φυσικά, τονίζει, «δεν αρκεί η απλή περιέργεια για να καταστεί η επέμβαση στην ιδιωτικότητα θεμιτή. Το πότε όμως παρεμβαίνει κανείς είναι ρευστό: περιορίζονται στην κατάχρηση αρχών, εξουσίας, χρημάτων ή και αν υπάρχει αντινομία ανάμεσα στον δημόσιο λόγο και την πραγματική τους συμπεριφορά;».
Η άλλη πλευρά του θέματος, συμπληρώνει, «είναι πώς μπορεί να χρησιμοποιούν οι ίδιοι τα μέσα – να χρησιμοποιούν τα μέσα κατά το δοκούν και μετά να επικαλούνται την ιδιωτικότητά τους».
«Είναι πιο δύσκολοι οι όροι της πολιτικής, χωρίς την έκθεση της ιδιωτικής ζωής δεν δημιουργεί έντονα ενδιαφέρον, η αναγνωρισιμότητα καθυστερεί περισσότερο», εξηγεί ο κ. Σεριάτος.
Η ανταλλαγή
«Υπάρχει μια σχέση μεταξύ πολιτικών και Μέσων, η οποία λειτουργεί σαν ταγκό. Τα μίντια –ανεξαρτήτως του βαθμού ελευθερίας τους– χρειάζονται υλικό. Οι πολιτικοί τούς δίνουν ένα κομμάτι για να τους το ανταποδώσουν τα μίντια. Μερικοί επιλέγουν να παίξουν αυτό το παιχνίδι».
Κεντρική φωτό. Ο γάμος του Στέφανου Κασσελάκη και το διαζύγιο της Ολγας Κεφαλογιάννη απασχόλησαν το προηγούμενο διάστημα τα μίντια με τρόπους που συχνά ξεπερνούσαν την κόκκινη γραμμή της ιδιωτικότητας. Σε αρκετές περιπτώσεις, ωστόσο, τα όρια στην προστασία της προσωπικής ζωής είναι δυσδιάκριτα όταν προηγουμένως οι ίδιοι οι πολιτικοί έχουν ανοίξει «χαραμάδες» στα του οίκου τους.
