Στην πολιτική οι συσχετισμοί μετρούν. Τα μεταρρυθμιστικά παράθυρα ευκαιρίας δεν παρουσιάζονται όταν το εύχεται κανείς, αλλά όταν, την κατάλληλη στιγμή, διαμορφώνονται με κόπο και ηγετικό σθένος οι απαραίτητες πλειοψηφίες. Η χώρα κυβερνάται σήμερα από έναν λαϊκιστικό αριστερο-δεξιό συνασπισμό, ο οποίος θυμίζει έντονα τον κρατισμό του πρώιμου ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980. Στη δεδομένη κοινοβουλευτική συγκυρία, το παράθυρο ευκαιρίας για την αναθεώρηση του άρθρου 16 είναι κλειστό. Το συνονθύλευμα των ανελεύθερων λαϊκιστών (σταλινικών, φασιστών και τσαβεζικών αριστερών) –η συμμαχία της φοβικής αντίδρασης– απορρίπτει την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος για τη δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Δεν ανέμενα κάτι άλλο.
Πριν από έντεκα χρόνια, όμως, οι συσχετισμοί ήταν διαφορετικοί. Στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 2007 από την κυβέρνηση Καραμανλή είχε, κατ’ αρχήν, συμφωνήσει ο τότε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου για την αναθεώρηση του άρθρου 16. Το είχε πει εξόχως κατηγορηματικά: «Η θέση μας είναι καθαρή. Είμαστε υπέρ της αλλαγής του άρθρου 16» (βλ. συνέντευξη στο «Βήμα», 10/12/2006).
Με τα καναδικά και αμερικανικά του βιώματα γνώριζε καλά ότι είναι εξόχως ανελεύθερο, ανεδαφικό και, τελικά, αναποτελεσματικό, σε μια σύγχρονη χώρα, την εποχή του Διαδικτύου, το κράτος να κατέχει το μονοπώλιο της ανώτατης εκπαίδευσης. Υπερθεμάτιζε ενθουσιωδώς σε αυτή τη στάση και ο τότε υπεύθυνος Παιδείας του ΠΑΣΟΚ κ. Χρυσοχοΐδης, χαρακτηρίζοντας το άρθρο 16 «αναχρονισμό» («Τα Νέα», 8.1.2007).
Γιατί, λοιπόν, δεν προχώρησε η αλλαγή του άρθρου 16; Διότι ο Γ. Παπανδρέου, καιροσκοπικά, υπαναχώρησε από τη ρητή δέσμευσή του για λόγους μικροκομματικού συμφέροντος. Προβεβλημένα και θορυβώδη στελέχη του ΠΑΣΟΚ της εποχής, όπως π.χ. οι όψιμοι σήμερα «υπεύθυνοι» και «μεταρρυθμιστές» πολιτικοί κ. Βενιζέλος και Λοβέρδος, αντιτάχθηκαν με σφοδρότητα στην αναθεώρηση του άρθρου 16. (Ηταν προβλέψιμες οι αντιδράσεις τους: το ίδιο έκαναν και στον νόμο Γιαννίτση για το ασφαλιστικό το 2001, την ιδιωτικοποίηση της Ολυμπιακής αργότερα, κ.λπ.)
Τα επιχειρήματά τους ήταν τόσο καταγέλαστα τότε όσο είναι σήμερα αυτά του κ. Κατρούγκαλου. Στη χρονίως ανορθολογική ελληνική πολιτική, όμως, τα επιχειρήματα έχουν μόνο διακοσμητικό χαρακτήρα. Αυτό που προείχε τότε, όπως και σήμερα, είναι το ίδιο – να πληγεί ο πολιτικός αντίπαλος. Ο κ. Παπανδρέου συμπεριφέρθηκε τότε ως κομματάρχης, όχι ως ηγέτης. Για να αποφύγει την εσωκομματική αντιπαράθεση, το ΠΑΣΟΚ αποχώρησε από τη διαδικασία της συνταγματικής αναθεώρησης το 2007 και ανακοίνωσε ότι θα καταψηφίσει την αναθεωρητέα διάταξη για το άρθρο 16, στη νέα Βουλή! Με τη στάση του, επέλεξε την ακινησία. Τις συνέπειες τις ζήσαμε. Από άλλη θέση σήμερα, ο κ. Τσίπρας αντιγράφει του χθεσινούς τους δασκάλους. Η ακινησία μετατρέπεται, πλέον, σε θεσμικό βάλτο.
Πέρασαν έντεκα χρόνια. Η χώρα χρεοκόπησε, το χάος στην ανώτατη εκπαίδευση εντάθηκε. Θεσμικοί εθισμοί και ηγετική ανεπάρκεια καθιστούν την Ελλάδα ανίκανη να αυτομεταρρυθμιστεί. Περισσεύει, όμως, η υποκρισία. Η πολεμική κατά των μη κρατικών πανεπιστημίων είναι για μερικούς ένα ιδεολογικό φύλλο συκής. Είναι αμφίβολο πόσο η δικηγορική ετεροαπασχόληση στην Αθήνα επέτρεπε στον κ. Κατρούγκαλο να εμπλέκεται στη ζωή του ΔΠΘ, στην Κομοτηνή. Οπως δεν είναι βέβαιο πώς ευθυγραμμίζει τις ιδεολογικές με τις γονεϊκές επιλογές του ο κ. Τσίπρας στέλνοντας τα παιδιά του στο ακριβότερο ιδιωτικό σχολείο της χώρας!
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
