Πυκνώνουν τα σύννεφα γύρω από τη Ταϊβάν. Τι σημαίνει η «AUKUS» για τις διεθνείς ισορροπίες όχι μόνο στον Ειρηνικό αλλά και παγκοσμίως. Ο Κωνσταντίνος Τσιμώνης, Λέκτορας Κινεζικών Σπουδών στο King’s College, απαντά στο kathimerini.gr.
Ποια είναι μια πρώτη πρόσληψη της νέας συμφωνίας «AUKUS»; Τι σημαίνει; Είναι πράγματι μια μετατόπιση του γεωπολιτικού ενδιαφέροντος ή είναι κάτι που αναμέναμε ότι θα συμβεί απλά μέχρι πρότινος δεν ήταν σωστές οι συνθήκες;
«Βλέπουμε μια εξέλιξη καθυστερημένη για πάνω από δέκα χρόνια, του λεγόμενου “Asia pivot” του Ομπάμα. Ουσιαστικά τώρα βλέπουμε ένα συμβάν που δεν είναι μεμονωμένο, το οποίο έρχεται να μετατοπίσει, εμπράκτως πλέον, τη γεωπολιτική στόχευση των ΗΠΑ στην Ανατολική Ασία, με κύριο αντίπαλο τη Κίνα. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή τρεις πυλώνες: Ο ένας είναι το “five eyes”, μια αρκετά παλιά συμφωνία ανταλλαγής πληροφοριών και συνεργασίας με τους παραδοσιακούς συμμάχους της Αμερικής στην Ασία. Έρχεται τώρα το AUKUS και ίσως η πιο ενδιαφέρουσα ακόμα εξέλιξη είναι το λεγόμενο QUAD, το οποίο περιλαμβάνει την Ινδία και την Ιαπωνία. Το παιχνίδι θα γίνει πιο σοβαρό και πιο επικίνδυνο, όταν διευκρινιστεί ποιος θα είναι ο ρόλος της Ιαπωνίας. Αυτή τη στιγμή έχουμε μια αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ανατολική Ασία αμερικανοκεντρική η οποία δεν είναι ΝΑΤΟ. Δεν έχουμε ΝΑΤΟ. Στην Ευρώπη έχουμε το συλλογικό σύστημα. Γίνεται επίθεση σε ένα κράτος, σημαίνει επίθεση σε όλα τα κράτη και όλα μαζί πρέπει να συνδράμουν. Στην Ασία έχουμε ένα σύστημα που είχε χαρακτηριστεί ως “hub and spokes”, δηλαδή ένα κέντρο και ακτίνες. Κέντρο η Αμερική, διμερής συμφωνία με την Ιαπωνία, διμερής συμφωνία με την Κορέα, διμερής συμφωνία αμυντικής συνεργασίας με την Ταϊβάν κλπ. Βλέπουμε ότι διαμορφώνονται ξαφνικά ομαδοποιήσεις σε ένα σύστημα πιο κοντά σε αυτό που έχουμε στην Ευρώπη. Υπάρχουν κάποια δομικά στοιχεία τα οποία διαμορφώνονται. Δεν έχουμε φθάσει ακόμα εκεί. Αλλά νομίζω ότι η κατεύθυνση είναι προς τα εκεί».
Άρα η κατεύθυνση είναι να δημιουργηθεί κάτι που θα έχει ως στόχο τη συλλογική άμυνα και θα είναι «δεμένο» με συμφωνίες τύπου άρθρου 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ;
«Είναι επικίνδυνο να κάνουμε τέτοιες προβλέψεις, αλλά πιστεύω ότι διαμορφώνεται μια τέτοια τάση. Μεγάλο ρόλο σε αυτό θα παίξει, προφανώς, η Κίνα. Πως θα αντιδράσει η Κίνα. Την τελευταία δεκαετία υπάρχει μεγάλος προβληματισμός για το τι θέλει η Κίνα, συγκεκριμένα σε σχέση με την Ταϊβάν. Θυμίζω ότι η Ταϊβάν ήταν μια επαρχία της Κίνας, στην οποία όταν το εθνικιστικό κόμμα έχασε τον εμφύλιο από τους κομμουνιστές, έχτισε ένα καινούριο καθεστώς και ουσιαστικά η Ταϊβάν είναι ένα de facto κράτος, δεν είναι de jure, δεν αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά έχει πολύ στενές σχέσεις με την Αμερική».
Παρά το μικρό μέγεθος της χώρας έχει τεράστιο αποτύπωμα στο χάρτη της «ηλεκτρονικής» οικονομίας, λόγω όλων αυτών των υλικών που συναρμολογούνται ή φτιάχνονται στη Ταϊβάν.
«Βέβαια, ειδικά τη δεκαετία ’60, ’70, ’80 ήταν μαζί με την Ιαπωνία το κέντρο για την κατασκευή. Πιο σημαντικά έχει τεράστια συμβολική και γεωστρατηγική σημασία για την Κίνα. Η Κίνα αν δούμε το χάρτη πνίγεται. Έχουμε αμερικανικά στρατεύματα στην Κορέα, αμερικανικά στρατεύματα στην Ιαπωνία, την Οκινάουα, έχουμε την αμυντική συμφωνία με την Ταϊβάν. Αυτό το σύστημα η Κίνα θεωρεί ότι την πνίγει. Για το ΚΚ Κίνας συγκεκριμένα, η υπόσχεση της πραγματοποίησης αυτού του ονείρου για τη μεγάλη Κίνα που θα ξανασηκωθεί έχει ένα στοιχείο το οποίο λείπει. Και αυτό το στοιχείο είναι η επανένωση με την Ταϊβάν. Είναι κάτι που το ΚΚ δεν μπορεί να αποδεχτεί τη διαιώνιση αυτή της κατάστασης».
Πέρα από την Ταϊβάν, πως έχει αντιδράσει ως αυτή τη στιγμή η Κίνα για όσα έχουν συμβεί ως τώρα, δηλαδή την AUKUS;
«Το θέμα είναι ότι το AUKUS θα δημιουργήσει μια αρκετά αποτρεπτική κατάσταση για την Κίνα, σε περίπτωση που θέλει να επιλύσει το πρόβλημα της Ταϊβάν στρατιωτικά. Η Κίνα δεν έχει βγάλει από το τραπέζι τη στρατιωτική λύση του ζητήματος της επανένωσης. Είναι πολύ μεγάλη αποτρεπτική παρουσία τα 12 πυρηνοκίνητα υποβρύχια για μια ηγεσία, για ένα ΚΚ που είτε από λάθος εκτίμηση, είτε εσκεμμένα θα αποφασίσει ότι τώρα ήλθε η ώρα της επανένωσης, τώρα μπορούμε. Και όπως φαίνεται σε ορισμένα war games που έχουν κάνει και οι αμερικάνοι φαίνεται ότι η ισορροπία έχει αλλάξει σε σημαντικό βαθμό υπέρ των Κινέζων».
Άρα αυτή η κατάσταση ουσιαστικά επιτάχυνε τις αποφάσεις και για την Αμερική. Ώστε να προλάβει να βάλει και την Αυστραλία σε αυτή την «συμμαχία των προθύμων» του Ειρηνικού, προτού αποκτήσει μεγάλη επιρροή η Κίνα. Αυτό είναι το επόμενο που θέλω να σας ρωτήσω. Η Κίνα αυτή η τεράστια οικονομία με τις δυνατότητες τις οποίες προαναφέρατε κι εσείς. Για τις χώρες της περιοχής, εκτός βέβαια από αυτές που έχουν σύνορα με την Κίνα και έχουν διαφορές, όπως η Ιαπωνία, με τα νησιά Σενκάκου, οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ με την περίφημη “9 dash line” και τις βλέψεις της Κίνας στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, πως η Αυστραλία, η οποία είναι μια μικρή χώρα μπροστά στη Κίνα, αποφασίζει να μπει σε μια συμμαχία που θα τη φέρει σε αντιπαράθεση με τη μεγαλύτερη δύναμη της περιοχής; Και για ποιο λόγο η Νέα Ζηλανδία, που καμία φορά εδώ στην Ευρώπη θεωρούμε ότι είναι γεωπολιτικά «αγκαλιά» με την Αυστραλία, αποστασιοποιείται σε τέτοιο βαθμό;
«Εδώ φαίνεται ότι πρόκειται για μια κίνηση την οποία ο Μπάιντεν φαίνεται ότι δεν οργάνωσε πολύ καλά. Είναι η διεθνής πολιτική σημαντική, αλλά πρέπει να κοιτάζουμε και στο εσωτερικό των χωρών. Δηλαδή για τους Άγγλους και για τον Τζόνσον στο “Brexitland” που έχει δημιουργήσει είναι μια ευκαιρία να πει ότι «ορίστε κοιτάξτε, εμείς κατά το πρότυπο των μεγάλων ηγετών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παίρνουμε αποφάσεις και είμαστε στο επίκεντρο». Στην Αυστραλία παρακολουθώ εδώ και αρκετά χρόνια μια στροφή αντικινεζική στο εσωτερικό και πολιτικά και στη κοινή γνώμη. Κάποιες φορές δικαιολογημένη, κάποιες φορές αδικαιολόγητη. Βρέθηκαν και ηγεσίες που σκέφτονταν με τον ίδιο τρόπο. Με προβληματίζει ότι η Ευρώπη έμεινε έξω κατ’ αυτό τον τρόπο. Δεν μπορώ να το εξηγήσω. Και η στάση της Νέας Ζηλανδίας δείχνει ότι δεν υπήρχε consensus πάνω σε αυτό το θέμα».
Η Γαλλία είχε αυτό τεραστίων διαστάσεων συμβόλαιο, η διακοπή του οποίου θα έχει τεράστιες επιπτώσεις και στην αμυντική βιομηχανία της και ευρύτερα. Η στάση αυτή η αμερικανική δείχνει παράλληλα – και αυτή είναι μια συζήτηση που διεξάγεται και στην Ελλάδα – ότι η Αμερική ολοκληρώνει αυτή τη μεταστροφή στην Ασία και την ίδια στιγμή ενδεχομένως να αφήνει σε τρίτους συμμάχους μέτωπα στη Μέση Ανατολή, στη Κεντρική Ασία. Υπάρχει και η ερμηνεία ότι η βιαστική ανακοίνωση της AUKUS κάπως μπαλώνει τις επιπτώσεις από τη βιαστική έξοδο από το Αφγανιστάν.
«Ακούω αυτή την εξήγηση. Έχει βάση. Διότι ήταν μια βεβιασμένη, κάπως, κίνηση. Ήταν κάτι που ο Μπάιντεν έπρεπε να κάνει προκειμένου να δείξει ότι έχουμε καινούριο στόχο, να βγάλουμε το ενδιαφέρον του κοινού από το Αφγανιστάν και να το μεταφέρουμε στην Ανατολική Ασία. Αυτό σίγουρα είναι κάτι το οποίο μου φαίνεται λογικό. Αυτό που μένει άλυτο σε όλη αυτή την κατάσταση είναι ότι η Κίνα η οποία έχει αυτοπαγιδευτεί στο θέμα της Ταϊβάν. Ουσιαστικά με το AUKUS τίθεται το θέμα της άμυνας της Ταϊβάν. Δηλαδή από τη στιγμή που το ΚΚ επιχειρήσει να λύσει αυτό το ιστορικό κατάλοιπο του εμφυλίου, έχει αυτοεγκλωβιστεί και δεν μπορεί να κάνει πίσω. Όλη η εθνικιστική προπαγάνδα η οποία ξεκινάει από το σχολείο, από τις σειρές στην τηλεόραση, ουσιαστικά υπόσχεται ότι μια μέρα το πρόβλημα θα λυθεί. Έχουμε έλθει σε μια φάση όπου οι νέες δυνατότητες του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού έχουν φέρει πιο κοντά την ικανότητα της Κίνας να πετύχει μια στρατιωτική λύση. Τώρα αυτό που αναρωτιέμαι είναι – επειδή αυτά τα υποβρύχια δεν θα βγουν στη θάλασσα αύριο το πρόγραμμα έχει βάθος δεκαετίας – αν η Κίνα γνωρίζει ότι σε οκτώ-δέκα χρόνια θα έχει αντιμετωπίσει και τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια -γιατί να μη φέρει το στόχο (της Ταίβάν) πιο κοντά».
Βέβαια, επιπλέον υποβρύχια διότι οι αμερικανικές δυνάμεις είναι ήδη παρούσες στις τοποθεσίες που προαναφέρατε…
«Ακριβώς. Και εκεί φοβάμαι, διότι αυτή τη στιγμή έχουμε μια ηγεσία στη Κίνα που χρησιμοποιεί τη εθνικιστική προπαγάνδα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την προηγούμενη ηγεσία. Ξέρετε όταν ένας ηγέτης χτυπάει το ταμπούρλο του εθνικισμού αυτοπαγιδεύεται. Δημιουργεί υποσχέσεις και δημιουργεί προσδοκίες, τις οποίες αν δεν μπορεί να πραγματοποιήσει αυτό θα στραφεί εναντίον τους;».
Είναι όντως ένας νέος ψυχρός πόλεμος; Κυρίως ως προς το κομμάτι το στρατιωτικό και τους κινδύνους που αναφερθήκατε. Και αν είναι εφικτό κάτι η Κίνα και οι ΗΠΑ είναι οικονομικά τόσο στενά συνδεδεμένες;
«Είναι δύσκολο να γίνει πρόβλεψη. Αλλά με ανησυχεί ότι δημιουργείται μια τέτοια τάση. Υπάρχουν στρατηγικοί αναλυτές, με επιρροή, στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Ινδία, λιγότερο στην Ιαπωνία, οι οποίοι θέλουν να στήσουν ένα τέτοιο σκηνικό. Βλέπουμε ότι αν δεν γίνει τώρα, μετά θα είναι πολύ αργά. Το γνωστό σκεπτικό των Σπαρτιατών, ότι αν δεν χτυπήσουμε τώρα τους Αθηναίους, θα είναι μετά πολύ αργά για να το κάνουμε. Και αυτό δημιουργείται και από την άλλη πλευρά. Αν δεν δούμε στα επόμενα χρόνια του Μπάιντεν κάποια σημαντική βελτίωση προς ομαλοποίηση των σχέσεων με την Κίνα, δηλαδή προσέγγιση “go back to business”, τότε μπορεί να αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη δύναμη. Σίγουρα η Κίνα ευθύνεται πολύ γι’ αυτό που έχει γίνει. Ο Σι Τζιν Πίνγκ την τελευταία δεκαετία που βρίσκεται στην εξουσία, έχει καταφέρει να στρέψει τη Δύση εναντίον της Κίνας. Το 2008, στους Ολυμπιακούς Αγώνες μιλούσαμε για την Κίνα διαφορετικά. Δεν ήταν απειλή. Έγινε απειλή ακριβώς διότι από το 2012 και μετά έχει πάρει πολύ αποφασιστικά μέτρα στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, στον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων. Υπάρχουν τεράστια ζητήματα με τα ανθρώπινα δικαιώματα, π.χ. με τη μουσουλμανική μειονότητα των Ουιγούρων στη Σιντζιάνγκ. Έχει αρχίσει, δηλαδή, να ανοίγει μέτωπα με τη Δύση. Έχει λάβει απόφαση να αντιμετωπίσει διάφορα μέτωπα ταυτόχρονα με τρόπο ο οποίος δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός στις δυτικές χώρες. Αυτή τη στιγμή μιλάμε για ομαδοποιήσεις κατά της Κίνας, 10 χρόνια απ’ όταν όλοι θαυμάζαμε απλά το οικονομικό θαύμα της Κίνας».
Βλέπετε αντισυσπειρώσεις, γύρω από την Κίνα αυτή τη φορά μετά τη AUKUS. Οι σχέσεις ανάμεσα στη Ρωσία και τη Κίνα επηρεάζονται;
«Ναι, είναι η ιδιοφυία του Κίσιντζερ, η τριαδική αυτή σχέση. Και ο Πούτιν αισθάνεται απειλούμενος, για μένα αυτή η Ρωσία είναι η απειλή για τη Δύση. Ανοίγεται σίγουρα προοπτική για συνεργασία. Η Κίνα έχει την ατυχία γενικά να περιβάλλεται από χώρες που γενικά δεν τη συμπαθούν, δεν την εμπιστεύονται. Αναπόφευκτα έχει να αναπτύξει σχέσεις με τη Ρωσία, η οποία βέβαια έχει τη δική της ατζέντα. Θα μπορούσα να δω τις δύο χώρες να έρχονται ακόμα πιο κοντά».
Θεωρείτε ότι μετά την AUKUS γίνεται λίγο πιο επικίνδυνος; Μήπως, με όλα αυτά που περιγράψατε, πρέπει δίνονται και κάποια διδάγματα και για την Ελλάδα.
«Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ανήκει και πρέπει να ανήκει στη Δύση. Αν υπάρξει κάποια μεγαλύτερη εμπλοκή του ΝΑΤΟ, προφανώς θα πρέπει να ακολουθήσει. Μπορεί να παίξει και ένα ρόλο σύνεσης εκεί μέσα. Να πει «περιμένετε, να δούμε ξανά τις σχέσεις μας με τη Κίνα συνολικά». Να αρχίσει μια κατάσταση αποκλιμάκωσης. Προσωπικά ανησυχώ για το θέμα της Ταϊβάν. Ανοίγονται περιθώρια για λάθη. Για λάθη ανάγνωσης των δυναμικών, των καταστάσεων, των περιστάσεων, του τι ακριβώς είναι διατεθειμένη να κάνει μια χώρα ή όχι. Δεν θα μου κάνει εντύπωση να υπάρξει μια στρατιωτική εντατικοποίηση περί τη Ταϊβάν από τη Κίνα. Σίγουρα είναι μια κίνηση που έρχεται να δημιουργήσει ένταση. Και η Κίνα δεν πιστεύω ότι θα το αφήσει έτσι. Δεν μπορεί. Του χρόνου είναι το συνέδριο του ΚΚ, όπου αναμένεται ο Σι Τζινπίνγκ να εκλεγεί για τρίτη θητεία. Και αυτό είναι μια μεγάλη αλλαγή εσωτερική. Οι προηγούμενοι γ.γ. του κόμματος έμεναν για δύο θητείες. Ο Σι Τζινπινγκ θα σπάσει αυτό τον άτυπο κανόνα που υπήρχε και να εδραιώσει το στίγμα του στη πολιτική ζωή της χώρας. Για έναν φιλόδοξο ηγέτη ο οποίος θέλει να μείνει στην ιστορία ως ένας από τους μεγάλους ηγέτες μαζί με το Μάο, ένα πράγμα είναι το πιο σημαντικό: η επανένωση με τη Ταϊβάν. Αν πιστέψει ότι τώρα είναι η ώρα, η στιγμή που μεγάλοι αντίπαλοι της Κίνας ομαδοποιούνται, αλλά δεν έχουν ολοκληρώσει την ομαδοποίησή τους, εκεί θα είναι το μεγάλο λάθος, ενδεχομένως, το οποίο θα οδηγήσει σε απρόβλεπτες καταστάσεις. Πρέπει να υπάρξει αποκλιμάκωση. Πρέπει να γίνουν μια σειρά από συναντήσεις ανάμεσα στο Σι Τζιν Πινγκ και τον ΜΠάιντεν και να αρχίσουν να κλείνουν μέτωπα. Να κλείσουν το μέτωπο του εμπορικού πολέμου και το μέτωπο των εντάσεων στην Ανατολική Ασία. Διαφορετικά ανοίγουν τα σενάρια πολύ».
