Με επίκεντρο τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και μελετώντας τον φάκελο Τουρκία, ο Αμερικανός σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Τζέικ Σάλιβαν (η επονομαζόμενη στρατηγική αριθμομηχανή του προέδρου Μπάιντεν) πιθανόν να ανακάλεσε στη μνήμη του την επισήμανση του πολύπειρου Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ στα μέσα του ’90. Πως η χώρα αυτή θα βρεθεί στο σταυροδρόμι σχεδόν κάθε σημαντικού ζητήματος για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ενδιαφέρουσα προσέγγιση, που επιβεβαιώνει πως στην Ελλάδα (ειδικά μετά το 2006, οπότε οι ευρωτουρκικές σχέσεις αφέθηκαν σε κενό αέρος και η Ε.Ε. εξουδετερώθηκε διά της πολιτικής της «άδειας βιτρίνας», τα ελληνοτουρκικά κλειδώθηκαν στο χρονοντούλαπο του Ελσίνκι και οι Αμερικανοί απομείωσαν το αποτύπωμά τους σε δευτερεύουσες για τις ίδιες ζώνες στρατηγικού ενδιαφέροντος) διαδοχικές κυβερνήσεις οδηγήθηκαν σε ρηχές και εσφαλμένες εκτιμήσεις ως προς την κατεύθυνση που θα ακολουθούσε μια ανερχόμενη και περισσότερο αυτόνομη μεσαία δύναμη. Η οποία και προκρίνει τη συναλλακτική μεθοδολογία στις διαπραγματεύσεις της μεταξύ συμμάχων, εταίρων και ανταγωνιστών της.
Κι «όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος», με το 61% των πολιτών σε πρόσφατη έρευνα γερμανικού πολιτικού ιδρύματος, να θεωρεί πως η χρήση στρατιωτικής ισχύος παραμένει ένα αποτελεσματικό εργαλείο άσκησης πολιτικής. Βλέπετε, μεταξύ άλλων, η διακυβέρνηση Ερντογάν και η αλλαγή πίστας της Τουρκίας –τόσο σε ισχύ όσο και ευρύτερα σε γεωπολιτικό μέγεθος με σημαντικά περιθώρια περαιτέρω εκσυγχρονισμού– απελευθέρωσαν βαθύτερες αντιλήψεις που παρέμεναν ενεργές σ’ ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας. Εκείνου που ουδέποτε συγχώρησε τη Δύση για τη στάση που της επιφύλαξε έναν αιώνα νωρίτερα (βλ. Σύνδρομο της Λωζάννης).
Πέρα όμως από τη μικρή φωτογραφία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, ο εξωτερικός παρατηρητής με ανησυχία θα υπογράμμιζε την απουσία συγχρονισμού και με τη μεγάλη εικόνα. Κοντολογίς, τη συστηματική ατρόφηση μιας ολοκληρωμένης διανοητικής αφετηρίας ως προς την αρχιτεκτονική της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Εκείνης που υπόκειται στην ανηλεή βάσανο σφυρηλάτησης ενός μεθοδολογικά συγκροτημένου τρόπου σκέψης περί της πρόσληψης και την ερμηνείας: α) της φύσης και της πορείας των αλλαγών σχετικά με τη δομή ενός διεθνούς συστήματος σε μετάβαση και β) τις περιφερειακές αντανακλάσεις από κοινού με τον αντίκτυπό τους στη θέση της χώρας. Εν τέλει, εκείνου που αντανακλά την εξελικτική δυναμική μιας βαθιά ριζωμένης κουλτούρας μακράς διαρκείας.
Προφανώς, όταν η Ελλάδα χρεοκόπησε και στη συνέχεια φλέρταρε επικίνδυνα με την αυτοκτονία της –αναζητώντας αναβαπτισμένους αλλά ασφαλώς ανύπαρκτους μετα-δυτικούς σωτήρες μέχρι το Κρεμλίνο– το μέλημά μας δεν επρόκειτο να είναι η Τουρκία. Τα καταφέρναμε μια χαρά να οδηγηθούμε σε εθνική καταστροφή από μόνοι μας. Εξαιτίας και της απουσίας μιας υπεύθυνης άρχουσας τάξης, η ελληνική κοινωνία έλαβε ένα σκληρό και τιμωρητικό μάθημα (αφήνοντας χώρο και στην εφαρμοσμένη γερμανική προτεσταντική ηθική) από έναν φρενήρη λαϊκισμό, που οδήγησε σε περήφανη ρήξη αλλά μονιμότερη υποταγή. Σημειώνεται πως ήταν η τελευταία φορά που αποπειραθήκαμε να διαπραγματευτούμε με τη Δύση.
Ας επιστρέψουμε όμως στα τρέχοντα, ελπίζοντας το πάθημα να κατέστη μάθημα. Και αυτό διότι βραχυπρόθεσμα υφίσταται ένα ορατό, αν και απαιτητικό «παράθυρο ευκαιρίας» για διεκδικητική διαπραγμάτευση στο μείζον ζήτημα για την εθνική μας ασφάλεια. Είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού πως για να ανταγωνιστούν και να αποδυναμώσουν τους Ρώσους και δευτερευόντως τους Ιρανούς, πρωτίστως οι Αμερικανοί και ακολουθούν οι Ευρωπαίοι, θα σπονσοράρουν προσφέροντας «πράσινο φως» στην ανάπτυξη ενός στοχευμένου και ιδιόμορφου τουρκικού αναθεωρητισμού, που θα ακουμπάει και σε δυτικές πλάτες. Πέρα από τη Μαύρη Θάλασσα, στον νότιο Καύκασο, στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Με την ίδια να προσφέρει με το αζημίωτο τις υπηρεσίες της, καθότι μια μεσοπρόθεσμα αδύναμη Ρωσία ευθυγραμμίζεται με τον πυρήνα του εθνικού της συμφέροντος και το εύρος των περιφερειακών της φιλοδοξιών.
Το εθνικό συμφέρον θα υπονομευθεί αν απεμπολήσουμε την ευκαιρία για αξίωση συνιδιοκτησίας του δυτικού ανοίγματος προς την Τουρκία.
Λαμβάνοντας υπόψη πως η τράπουλα ξαναμοιράζεται, με την Τουρκία να διαπραγματεύεται χειροπιαστά ανταλλάγματα, η Ελλάδα οφείλει να φροντίσει να μην της επιτραπεί να αξιώσει αντίδωρα και από το πανέρι των ελληνοτουρκικών. Αλλωστε η Δύση δεν έχει να κερδίσει τίποτα από την ευόδωση αναθεωρητικών πολιτικών εκ μέρους της Αγκυρας σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Αντιθέτως, θα κινδυνεύσει να βρεθεί υπέρμετρα εξαρτημένη από μια χώρα με φιλοδοξίες περιφερειακού τοποτηρητή.
Βέβαια, σε μια εποχή που εξακολουθεί να απουσιάζει το «think big» εκ μέρους της Δύσης, των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν. Με πρώτη την Ελλάδα να επιβάλλει την προτεραιοποίηση της σκληρής της θέσης έναντι των όποιων δυτικών αντιλήψεων. Για να τεθούν κόκκινες γραμμές και οδικός χάρτης επίλυσης ζητημάτων έξι δεκαετιών. Διαπραγματευόμενη πρωτίστως αξιακά εξαιτίας της ευνοϊκής για την ίδια συγκυρίας και παράλληλα πραγματιστικά, άρα και συναλλακτικά. Βάζοντας στο κάδρο και τον ηγετικό ρόλο που η χώρα μας μπορεί να διαδραματίσει στα Δυτικά Βαλκάνια. Εκεί όπου εθνικά ρήγματα, περιφερειακές αβεβαιότητες και κακόβουλες επιρροές δεν έχουν αποφασιστικά αναχαιτιστεί. Κερδίζοντας τη μάχη της αξιοπιστίας μ’ ένα αυτόφωτο και συγκροτημένο πλάνο διαχείρισης των ανοικτών κρίσεων. Απαλλαγμένο από τα βαρίδια αμυντικής νοοτροπίας και φοβικών συνδρόμων.
Ακολούθως, έντιμα να συνεννοηθούμε και να συμφωνήσουμε σε βιώσιμες λύσεις με την Τουρκία. Στα σημεία που εφάπτεται το διεθνές δίκαιο με τη γεωγραφία και όχι όπου ανοιγοκλείνει η φυσούνα του πολυφερόμενου ακορντεόν της «γαλάζιας πατρίδας». Σημειώνοντας εμφατικά πως –έναντι της Τουρκίας– η ελληνική αλληλεγγύη εξακολουθεί να αποτελεί και νόμισμα εξαργυρώσιμο στην άναρχη αρένα της διεθνούς πολιτικής.
Καταληκτικά, ας μη λησμονούμε πως η γεωπολιτική είναι δίκοπο μαχαίρι. Αν δεν την αρπάξεις για να σε ψηλώσει, θα σε προσπεράσει αφήνοντάς σε πιο κοντό. Το εθνικό συμφέρον θα υπονομευθεί αν απεμπολήσουμε την ευκαιρία για αξίωση συνιδιοκτησίας του δυτικού ανοίγματος προς την Τουρκία. Ετσι ώστε να ενσωματώνει ουσιαστικές δεσμεύσεις, προαπαιτούμενα και διατλαντικές δικλίδες ασφαλείας για την Ελλάδα. Ακόμα χειρότερα, αλίμονο αν επιτρέψουμε να ληφθούν αποφάσεις και για εμάς, χωρίς εμάς.
* Ο κ. Σωτήριος Κ. Σέρμπος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής στην Κ.Ο. του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής. Πρώην επιστημονικός διευθυντής Σχεδιασμού Πολιτικής στο υπουργείο Εξωτερικών.
