Από το 1974 με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και τη μεταπολίτευση που την ακολούθησε, το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και η Κύπρος είναι η επιθετικότητα της Τουρκίας απέναντι των δύο χωρών μας, που συνεχίζεται αμείωτη, με διακυμάνσεις, και χωρίς οφθαλμοφανή ειρηνική διέξοδο, σε ένα διεθνές περιβάλλον παγκόσμιων και περιφερειακών μεγάλων αλλαγών.
Στις σχεδόν πέντε δεκαετίες που παρήλθαν έκτοτε, μοναδικές εξαιρέσεις που σημειώθηκε κάποια προσπάθεια λύσεως των διαφορών, ήταν το 2000-2004 στο Αιγαίο (άτυπος διάλογος) και το 2003-2004 και 2017 με το Σχέδιο Ανάν και τη συνάντηση στο Κραν Μοντανά για την επίλυση του Κυπριακού.
Η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας έχει πλησιάσει πλέον επικίνδυνα την περιοχή του κόκκινου συναγερμού, δηλαδή ένα στάδιο πριν την έναρξη εχθροπραξιών.
Η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας έχει πλησιάσει πλέον επικίνδυνα την περιοχή του κόκκινου συναγερμού, δηλαδή ένα στάδιο πριν την έναρξη εχθροπραξιών. Με μια Τουρκία σε κατάσταση παραληρήματος (Γαλάζιες Πατρίδες, γεωτρύπανα που έχουν κάνει περισσότερα μίλια από κρουαζιερόπλοιο κλπ.) και την Ελλάδα να εξοπλίζεται και να κτίζει συμμαχίες σε Δύση και Αραβικό Κόσμο, απαντώντας διπλωματικά και με αναχαιτίσεις στην τουρκική προκλητικότητα.
Όλα τα ανωτέρω που αναφέρονται περιληπτικά έχουν απασχολήσει τις εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις και την κοινή γνώμη, που παρακολουθεί τον Τύπο και τις τηλεοπτικές εκπομπές με τους πάμπολλους σχολιαστές, πολλές φορές με ενδιαφέρουσες αναλύσεις. Αλλά, εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει δει τη δημοσιότητα μέχρι σήμερα καμία ανάλυση του βαθύτερου υποστρώματος (ιστορικού και πολιτισμικού), πάνω στο οποίο εδράζεται αυτή η σύγκρουση. Η προβαλλόμενη αιτιολόγηση των οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων, αν και πραγματική, δεν φθάνει να εξηγήσει την υφιστάμενη κατάσταση που για δεκαετίες δημιουργεί αστάθεια στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω μια συνολική εικόνα για το πού εδράζεται η σημερινή αντιπαλότητα μεταξύ των δύο λαών, που υπερακοντίζει αιτιολογίες οικονομικών συμφερόντων, γεωπολιτικών σχεδιασμού κ.α.
* * *
Η Τουρκική Δημοκρατία, μετά από 100 χρόνια ζωής, βρίσκεται από πολιτικής και οικονομικής κατάστασης στη χειρότερη θέση της σύντομης ιστορίας της. Με το απατηλό όραμα νεκρανάστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ισχυρή δόση εσχάτως σουνιτικού-ισλαμικού διεγερτικού, έχει ξεφύγει επικίνδυνα από το όραμα του Κεμάλ Ατατούρκ, να δημιουργήσει μια νέα χώρα και να οδηγήσει το λαό της σε μια πλήρη στροφή προς τη Δύση. Γι’αυτό βέβαια δεν φταίει μόνο η σημερινή κυβέρνηση αλλά και όλες οι ηγεσίες της Τουρκίας μετά τον Ατατούρκ, που απεδείχθησαν κατώτερες του ιδρυτή της χώρας. Η περίπτωση του Ερντογάν αποτελεί μια έξαρση του ιδίου φαινομένου, κυρίως με την έντονη ισλαμική πολιτική του και τους τυχοδιωκτισμούς του στην εξωτερική πολιτική. Δεν είναι όμως αιώνιος.
Σήμερα στην Τουρκία τα δημοκρατικά ελλείμματα έχουν διευρυνθεί πέραν της εποχής των Στρατηγών (Βαθύ Κράτος), ενώ έχει θεριέψει ο άκρατος εθνικισμός και η πλήρης απόρριψη μειονοτικών ομάδων (Κούρδοι) και μη σουνιτικών πληθυσμών (Αλαουΐτες κ.α.)
Το δράμα της Τουρκίας του Ερντογάν είναι ότι δεν αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να γίνει μια έστω μικρή Οθωμανική Αυτοκρατορία, διότι έχει παρέλθει οριστικά ο καιρός των αυτοκρατοριών και οι συνθήκες, εσωτερικές και εξωτερικές, έχουν αλλάξει άρδην.
Αν οι Τούρκοι δεν αντιληφθούν, ως λαός, την πλάνη τους εγκαίρως, πολύ φοβούμαι ότι θα έχουν δυσάρεστες εξελίξεις στο ίδιο τους το σπίτι.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι για τους Τούρκους, ένας από τους πρώτιστους λόγους της αποσύνθεσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν η αποσκίρτηση των Ελλήνων. Δεν αντιλαμβάνονται τους εθνικούς πόθους μας. Η ανικανότητα (σε εθνικό επίπεδο) να κατανοήσουν και να εξηγήσουν την Ελληνική Επανάσταση κατέστη υστερικό πάθος μετά τα γεγονότα του 1919-1922, όπου όντως διακυβεύθηκε η ύπαρξή τους.
Αν οι Τούρκοι δεν αντιληφθούν, ως λαός, την πλάνη τους εγκαίρως, πολύ φοβούμαι ότι θα έχουν δυσάρεστες εξελίξεις στο ίδιο τους το σπίτι. Επομένως, είτε θα επιστρέψουν στο δρόμο που χάραξε ο Κεμάλ (χωρίς το Βαθύ Κράτος), είτε θα απομακρυνθούν περαιτέρω από τη Δύση με κατεύθυνση προς ένα ιδιότυπο εθνικό-ισλαμικό καθεστώς.
* * *
Από ελληνικής σκοπιάς, ναι μεν μετά το 1923 και την καταστροφή της Σμύρνης αντελήφθημεν το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, αλλά κρατήσαμε μέσα μας τη συμπεριφορά των Οθωμανών απέναντί μας επί τετρακόσια χρόνια, επηρεασμένοι από τα αρνητικά αισθήματα ενός υπόδουλου λαού. Επιδιώκοντας μια συστηματική, εποικοδομητική προσέγγιση της ιστορίας, απαλλαγμένης από συναισθηματικές εξάρσεις. Οι «Ρωμιοί» μπορεί να ήσαν υπό τους Σουλτάνους, λαός δεύτερης κατηγορίας λόγω θρησκείας, αλλά ήσαν ελεύθεροι να πιστεύουν σε έναν άλλο Θεό, ο δε Πατριάρχης τους ανεγνωρίζετο ως πνευματικός και εθνικός αρχηγός και μάλιστα ως τέτοιος είχε προνόμια που είχε μόνο ο Σουλτάνος (ίππευε άσπρο άλογο και υπέγραφε με κόκκινο μελάνι).
Τα περί βίαιων εξισλαμισμών είναι μεν αληθή αλλά υπερβολικά. Οι περισσότεροι εξισλαμισθέντες χριστιανοί το έκαναν για δικό τους όφελος, για να γλιτώσουν τη βαριά φορολογία και να αναρριχηθούν σε υψηλά αξιώματα (μέχρι και του Βεζίρη). Το ίδιο ίσχυε για το παιδομάζωμα, όπου στις περισσότερες περιστάσεις οικειοθελώς παρεδίδοντο τα παιδιά για να έχουν ένα καλύτερο μέλλον. Επίσης είναι μύθος ότι απηγορεύετο η Ελληνική Παιδεία (αυτή που ήταν στην εποχή για τις μάζες) και εξ αυτού του λόγου άνθισαν τα κρυφά σχολειά. Απλώς οι Οθωμανοί δεν έδιναν σημασία στην Παιδεία, ασχέτως αν ήσουν Ρωμιός ή Τούρκος.
Οι αγριότητες που εγίνοντο ήσαν γεγονός, αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα σε Ανατολή και Δύση. Ο νικητής είχε δικαίωμα ζωής ή θανάτου επί των ηττημένων. Γιατί όμως θεωρούμε – δικαίως – αποτρόπαιη τη σφαγή της Χίου και δεν λέμε λέξη για τον αποκεφαλισμό, έστω παρά τις αντιρρήσεις του Κολοκοτρώνη, όλων των μουσουλμάνων μετά την πτώση της Τρίπολης από τους Έλληνες (παρά την περί του αντιθέτου υπόσχεσή μας).
Μετά από μια σωστή εκτίμηση των όσων πέρασαν οι Έλληνες επί Τουρκοκρατίας, ας αναλογισθούμε τι συνέβη και τι θα συνέβαινε, ακόμη χειρότερο, αν οι «Φράγκοι» παράτειναν την κατοχή τους στην Ελλάδα για τετρακόσια χρόνια. Συγκρίνετε τον ευρωπαϊκό φεουδαρχισμό με την αντίστοιχη οθωμανική περίοδο. Ασφαλώς οι Οθωμανοί, τηρουμένων των αναλογιών, θα κατεγράφοντο ως… υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επί Φραγκοκρατίας, και με την Ιερή Εξέταση από τη μια, και με την επιβολή… αυστηρής δίαιτας στους εξαθλιωμένους κολίγες από την άλλη, οι Έλληνες ή θα φράγκευαν ή θα πέθαιναν της πείνας (βλέπε Χρονικό του Μωρέως).
* * *
Η Κύπρος, ως γνωστόν, είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Πέρασε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία σ’αυτήν της Μεγ. Βρετανίας το 1878. Ο πληθυσμός της ήταν μικτός, Έλληνες και Τούρκοι (Ε/Κ και Τ/Κ), οι περισσότεροι δε των τελευταίων ήσαν εξισλαμισθέντες Έλληνες (όπως και στην Κρήτη).
Τα νέα αφεντικά της δεν ίδρωσαν για την ανάπτυξη των γηγενών, όπως συνέβαινε με όλες τις αποικιοκρατικές δυνάμεις, όμως πιστά στο βρετανικό δόγμα «διαίρει και βασίλευε» ενίσχυσαν εξ αρχής το χάσμα που υπήρχε. Η Ε/Κ Κοινότητα ήταν σαφώς πιο μορφωμένη και πολυπληθέστερη (4 προς 1).
Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδίως μετά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ε/Κ με διάφορους τρόπους επεδίωξαν την αυτοδιάθεσή τους με κύριο αίτημα την ένωση με την Ελλάδα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, αδιαφορώντας για τις παγκόσμιες γεωπολιτικές ανακατατάξεις και τη ραγδαία διάλυση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ανέλαβαν ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα (ΕΟΚΑ Α), αντί να περιμένουν, ιδίως μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας (1948), την πλήρη διάλυσή της, οπότε το φυσικό αποτέλεσμα θα ήταν μια Κύπρος ελεύθερη, χωρίς την ανάμιξη της Τουρκίας.
Τα επακόλουθα είναι γνωστά σε όλους. Με βρετανικό δάκτυλο μπήκε στο παιχνίδι και η Τουρκία, για να καταλήξουμε στις Συνθήκες της Ζυρίχης-Λονδίνου (1960), που μεταξύ άλλων επώδυνων διατάξεων ανεγνωρίζετο δικαίωμα μονομερούς επέμβασης υπέρ των Τ/Κ στην Τουρκία.
Τίποτα όμως δεν συνέτισε τους Ε/Κ. Αντί να δουν πώς θα κάνουν λειτουργικό αυτό το προβληματικό κράτος, συνεργαζόμενοι με τους Τ/Κ, συνέχισαν τις συγκρούσεις, πολιτικές και εμπόλεμες (ΕΟΚΑ Β), τόσο με τους Τ/Κ όσο και μεταξύ τους, αγνοώντας ότι μόλις λίγα μίλια από τις ακτές τους καραδοκούσαν οι Τούρκοι. Η κρίση ήταν συνεχής, μέχρι που το 1974 προσετέθη η άφρων απόπειρα της Χούντας των Συνταγματαρχών μαζί με αντιμακαριακά στοιχεία και προσπάθησαν να δολοφονήσουν τον Μακάριο. Ήταν η ευκαιρία που περίμεναν οι Τούρκοι.
Έκτοτε το πρόβλημα της Τουρκικής Κατοχής της Β. Κύπρου ταλανίζει Ελλάδα και Κύπρο, χωρίς όμως να έχει αποφέρει ιδιαίτερα οφέλη στην Τουρκία, η οποία επί σχεδόν μισό αιώνα επωμίζεται τα έξοδα της Κατοχής, χωρίς να έχει πετύχει την αναγνώριση από τη Διεθνή Κοινότητα της αυτοαποκαλούμενης «Τουρκο-Κυπριακής Δημοκρατίας» και τα εξ αυτής οφέλη (κυρίως εκμετάλλευση ΑΟΖ).
* * *
Ας έλθουμε όμως στο σήμερα και στο αύριο, πού βρισκόμαστε και το κυριότερο τι πρέπει να κάνουμε;
Πρώτον: Υπομονή μέχρι να δούμε πού θα καταλήξει ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπου στην ουσία συγκρούονται Δύση (ΗΠΑ) με τη Ρωσία. Το αποτέλεσμα θα κρίνει πολλά, μεταξύ των οποίων και ποιος κάνει κουμάντο στην Ν.Α. Μεσόγειο. Ερώτημα εδώ είναι πώς θα εκληφθεί από τον νικητή, εάν είναι οι ΗΠΑ, η επαμφοτερίζουσα στάση του Ερντογάν και πόση εμπιστοσύνη μπορεί να του έχει κανείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όπως και να έχουν τα πράγματα η Τουρκία θα χάσει ποτέ τη γεωπολιτική της σημασία.
Η Τουρκία περνά μια σοβαρή εσωτερική πολιτικο-οικονομική κρίση, με προεκτάσεις τέτοιες που δεν αποκλείονται εσωτερικοί τριγμοί πολλών Ρίχτερ.
Δεύτερον: Πέραν του πολέμου στην Ουκρανία και ανεξάρτητα απ’αυτόν, η Τουρκία περνά μια σοβαρή εσωτερική πολιτικο-οικονομική κρίση, με προεκτάσεις τέτοιες που δεν αποκλείονται εσωτερικοί τριγμοί πολλών Ρίχτερ. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, ας ελπίσουμε ότι θα επικρατήσουν άνθρωποι λογικοί και προσγειωμένοι στον 21ο αιώνα (όχι Στρατηγοί, Γκρίζοι Λύκοι ή Ισλαμιστές), που θα επαναφέρουν την Τουρκία στην πολιτική του Ατατούρκ προς την Ευρώπη.
Τρίτον: Μέχρι να φανεί προς τα πού θα γύρει η Τουρκία, η Ελλάδα ασφαλώς θα πρέπει να προετοιμάζεται για τα χειρότερα, αλλά και για την περίπτωση ομαλής προσγείωσης της Τουρκίας στο σήμερα, αφήνοντας πίσω της η τελευταία τις μεγαλοϊδεατικές και παρωχημένες αναμνήσεις. Στη δεύτερη περίπτωση, της ομαλής προσγειώσεως, στόχος της Ελλάδος και της Κύπρου θα πρέπει να είναι πρώτα η επίλυση του Κυπριακού και αμέσως μετά αυτή των ελληνοτουρκικών διαφορών, επί τη βάσει του Διεθνούς Δικαίου, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο εύκολο όπως το παρουσιάζουμε από την πλευρά μας. Ασφαλώς, προηγείται η διευθέτηση του κρίσιμου θέματος των χωρικών υδάτων, καλλιεργώντας παράλληλα το έδαφος και προς την εσωτερική κοινή γνώμη, για μια ρεαλιστική και συνεπή με το Διεθνές Δίκαιο προσέγγιση, ώστε να καταστεί εφικτή και τελικά εποικοδομητική μια προσφυγή στο ΔΔX, όπου δεν πρόκειται να δικαιωθούμε 100%.
Η Κύπρος θα πρέπει εντίμως να συμμετάσχει σε μια νέα προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού μέσω του Γεν. Γραμματέα του ΟΗΕ και όχι να συνεχίσει να παίζει παιχνίδια όπως έκανε το 2017 στο Κραν Μοντανά (βλέπε βιβλίο Μακαρίου Δρουσιώτη, «Η προδοσία του Κραν Μοντανά»).
Ασφαλώς η λύση θα πρέπει να είναι λειτουργική, αλλά η προϋπόθεση επιτυχίας της κρύβεται στην αποφασιστικότητα Ε/Κ και Τ/Κ να διοικήσουν μαζί την ενιαία Κυπριακή Δημοκρατία προς όφελος δικό τους αλλά και των δύο μητέρων Πατρίδων.
* * *
Λογικό είναι να θέσει κάποιος το ερώτημα, πώς μπορεί να περιμένει κανείς οι τρεις χώρες να συγκλίνουν ξαφνικά και να γεφυρώσουν διαφορές που έχουν τόσο βαθιές ιστορικές ρίζες. Για να γίνει κάτι τέτοιο απαιτείται επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος και του Αλλάχ εν αγαστή συνεργασία. Δεν είμαι Θεολόγος και αδυνατώ να απαντήσω στον ανωτέρω συλλογισμό, αν και το βρίσκω λίαν απίθανο να πραγματοποιηθεί ένα τέτοιο χριστιανο-ισλαμικό θαύμα.
Υπάρχει κοινό εθνικό συμφέρον επίλυσης των προβλημάτων και για τους τρεις πρωταγωνιστές
Ως απλός όμως παρατηρητής των διεθνών εξελίξεων μπορώ να δω ότι υπάρχει κοινό εθνικό συμφέρον επίλυσης των προβλημάτων και για τους τρεις πρωταγωνιστές, διότι με τη συνεργασία τους θα μπορέσουν να ρεύσουν οι υδρογονάνθρακες της Ν.Α. Μεσογείου μέσω Κοινοπραξίας Αιγύπτου, Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδος και Τουρκίας, υποθαλασσίως μέχρι την Τουρκία και από εκεί με τουρκικό αγωγό προς τελικούς προορισμούς τις διψασμένες για ενέργεια αγορές της Τουρκίας και της Ευρώπης.
Βεβαίως σε όλη αυτή τη δύσκολη πορεία θα πρέπει να βοηθήσει η Δύση, ιδίως η ΕΕ, χαράσσοντας εντίμως την πορεία μιας ευρωπαϊκής Τουρκίας με τελικό στόχο την ένταξή της στην Ευρώπη, όπου ανήκει.
Ελλάδα, Κύπρος και Τουρκία θα πρέπει να αντιληφθούν την πραγματικότητα, διότι διαφορετικά δεν μπορεί να υπάρξει «καζάν-καζάν», αλλά θα καούμε και οι τρεις στο ίδιο καζάνι.
Επιμύθιον
Το ποιες θα είναι τελικά οι εξελίξεις και πόσο χρόνο θα πάρουν είναι σήμερα άδηλον. Καλόν θα ήτο όμως, κάποια στιγμή, όταν θα υπάρξει «φως στην άκρη του τούνελ», οι δύο χώρες να στραφούν σε μια επανεξέταση της ιστορίας τους με πιο αντικειμενική ματιά και κάτι τέτοιο να βρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανταπόκριση από τους δύο λαούς. Χωρίς μια τέτοια μεταστροφή ο δρόμος για μια αμοιβαία επωφελή πορεία προς το μέλλον είναι αδύνατος.
Ο απεγκλωβισμός του τουρκικού λαού από «εθνοποιούς» διαδόχους του Κεμάλ περνά μέσω των «ευρωγενών» τουρκικών ελίτ
Ο απεγκλωβισμός του τουρκικού λαού από «εθνοποιούς» διαδόχους του Κεμάλ περνά μέσω των «ευρωγενών» τουρκικών ελίτ, τις οποίες θα πρέπει να βοηθήσουμε στις προσπάθειές τους να πείσουν τους Δυτικούς ότι η Τουρκία ανήκει στη Δύση, διότι οι τελευταίοι δεν καταλαβαίνουν σωστά την κατάσταση ως έχει. Προωθούν πάντα μόνο τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντά τους βλέποντας κατά τα άλλα μια Τουρκία ξένη προς το δικό τους τρόπο ζωής, όπως συνέβαινε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ακόμα πιο πριν με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την οποία πρόδωσαν και υπέσκαψαν μέχρι του τέλους της.
Όμως εμείς και οι Τούρκοι προερχόμεθα από τα σπλάχνα των δύο ανωτέρω Αυτοκρατοριών, με ουσιαστικές διαφορές, αλλά και με αρκετές ομοιότητες που μας φέρνουν κοντά.
