Εξωστρέφεια, αποτροπή και ανθεκτικότητα
Του Θάνου Π. Ντόκου*
Το διεθνές πολιτικό και οικονομικό σύστημα βρίσκεται σήμερα σε μεταβατικό στάδιο. Δυνάμεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο αμφισβητούν και αποστασιοποιούνται αισθητά από την ισχύουσα διεθνή τάξη πραγμάτων που διέπεται από κανόνες και αναπτύσσουν ηγεμονικές βλέψεις. Οσον αφορά την ελληνική εθνική ασφάλεια, οι τουρκικές επιθετικές αναθεωρητικές βλέψεις και αντίστοιχες μονομερείς ενέργειες καταδεικνύουν ότι δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού. Επιπλέον, η πανδημία COVID-19, οι συχνότερες και υψηλότερης έντασης φυσικές καταστροφές, οι συνεχείς μεταναστευτικές ροές (και η εργαλειοποίηση αυτών), οι αναδυόμενες προκλήσεις ως αποτέλεσμα των τεχνολογικών εξελίξεων και η αυξανόμενη υβριδική απειλή από κράτη και μη κρατικούς δρώντες υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενίσχυση της αμυντικής, οικονομικής και κοινωνικής θωράκισης της χώρας.
Η αποδοτική χρησιμοποίηση των διαθέσιμων μέσων για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων επιβάλλει ένα σύστημα στρατηγικού σχεδιασμού, έναν μηχανισμό συντονισμού και εφαρμογής της πολιτικής εθνικής ασφαλείας και ένα ακόμη πιο αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης κρίσεων. Προτείνονται οι ακόλουθες βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις στον τομέα της εθνικής ασφάλειας (χωρίς υποχρεωτική σειρά σπουδαιότητας, πλην της πρώτης):
1. Υπέρτατη προτεραιότητα θα συνεχίσει να αποτελεί η προάσπιση της εθνικής κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων.
2. Η Ελλάδα θα παραμείνει σταθερός υποστηρικτής της διεθνούς νομιμότητας και κάθε προσπάθειας ενίσχυσης ενός διεθνούς συστήματος βασισμένου στο διεθνές δίκαιο και στην τήρηση των διεθνών κανόνων. Η Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας θα συνεχίσει να αποτελεί τον γνώμονα για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με όλα τα γειτονικά κράτη, πρακτική που η χώρα μας έχει ήδη ακολουθήσει με τη σύναψη των συμφωνιών οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών πολλαπλών χρήσεων με την Ιταλία (Ιούνιος 2020) και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με την Αίγυπτο (Αύγουστος 2020). Εφόσον αυτό δεν καταστεί δυνατόν, θα επιδιωχθεί η παραπομπή του ζητήματος σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο.
3. Για την αποτροπή και αντιμετώπιση αναθεωρητικών πολιτικών, η Ελλάδα θα συνεχίσει την υλοποίηση μιας στρατηγικής που στοχεύει στη σαφή και ορατή αύξηση του κόστους σε απαγορευτικό επίπεδο για τον επιτιθέμενο. Θα στηρίζεται στη βέλτιστη αξιοποίηση των συντελεστών εθνικής ισχύος, πρωτίστως με την εσωτερική ενδυνάμωση, μέσω της ενίσχυσης της Εθνικής Αμυνας και της διατήρησης της αναγκαίας αποτρεπτικής ικανότητας. Παράλληλα, θα επιδιώκεται η εξωτερική εξισορρόπηση απειλών, αξιοποιώντας τη συμμετοχή μας στην Ε.Ε. (και επενδύοντας στη στρατηγική αυτονομία της) και στο ΝΑΤΟ, τις διμερείς και άλλες εταιρικές σχέσεις και συνεργασίες.
Η Ελλάδα θα συνεχίσει να ασκεί το δικαίωμα αυτοάμυνας με βάση τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, με διάταξη των Ενόπλων Δυνάμεων ευθέως ανάλογη της εκτίμησης απειλής. Επίσης, οι υφιστάμενες απειλές μάς υποχρεώνουν να δίδουμε έμφαση στην ανάπτυξη και διατήρηση ισχυρής εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, καθώς και στην ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας, με έμφαση στις αναδυόμενες και ανατρεπτικές τεχνολογίες και στις εφαρμογές Διαστήματος.
4. Σταθερή επιδίωξη αποτελεί ο τερματισμός της τουρκικής κατοχής και εποικισμού και η εξεύρεση αμοιβαία αποδεκτής, δίκαιης και βιώσιμης λύσης του κυπριακού ζητήματος, στη βάση των σχετικών αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η οποία λύση θα πρέπει επίσης να συνάδει πλήρως με την ιδιότητα της Κύπρου ως κράτους-μέλους της Ε.Ε.
5. Η αυξανόμενη χρήση υβριδικών μεθόδων από αναθεωρητικά κράτη και άλλους δρώντες υποχρεώνουν τη χώρα μας να προσαρμόσει τον σχεδιασμό της. Θεμελιώδης στόχος είναι, επίσης, η προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος, της ζωής και της περιουσίας των πολιτών, καθώς και γενικότερα της εσωτερικής σταθερότητας και ασφάλειας. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων, εκτός από τις ισχυρές Ενοπλες Δυνάμεις, είναι: α) Η εξασφάλιση ότι τα Σώματα Ασφαλείας και οι υπηρεσίες πληροφοριών διαθέτουν τον απαραίτητο σχεδιασμό, πόρους, εκπαίδευση και ικανότητες για να αντιμετωπίσουν σε πλαίσιο διαφάνειας και λογοδοσίας κάθε μορφής απειλή για την εσωτερική ασφάλεια. β) Η υψηλή ανθεκτικότητα της χώρας προκειμένου να επιτευχθεί αυξημένη ικανότητα πρόβλεψης, εκτίμησης, πρόληψης, αντιμετώπισης και ανάκαμψης από ένα καταστροφικό συμβάν. γ) Η εξασφάλιση εθνικής και κοινωνικής συνοχής.
6. Η εξωστρέφεια και η ενεργητική συμμετοχή στους ευρωατλαντικούς θεσμούς, καθώς και η παρουσία στα διεθνή fora, θα συνεχίσουν να αποτελούν δομικά συστατικά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Η χώρα θα συνεχίσει να συμμετέχει σε διεθνείς αποστολές του ΟΗΕ, της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, προωθώντας την εικόνα της Ελλάδας ως παρόχου ασφαλείας και πυλώνα σταθερότητας και συμβάλλοντας στην απόκτηση εμπειρίας από τις ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας.
7. Η σταθερότητα και η ασφάλεια του γεωπολιτικού περιγύρου της, ήτοι των Βαλκανίων, του Ευξείνου Πόντου και της Ανατολικής Μεσογείου, θα συνεχίσουν να αποτελούν υψηλή προτεραιότητα. Στις περιοχές αυτές η Ελλάδα οφείλει να προστατεύει τα συμφέροντά της μέσω μιας ενεργητικής και πολυδιάστατης πολιτικής, σε συνεργασία με τους εταίρους και συμμάχους της.
8. ∆εδομένης της ιστορίας και της γεωγραφίας, ιδιαίτερη βαρύτητα θα συνεχίσει να δίδεται στη σημασία της θαλάσσιας ισχύος. Επίσης, λόγω του μεγέθους της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, η Ελλάδα θα συνεχίσει να είναι ισχυρός υποστηρικτής των αρχών της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και θα συμμετέχει δραστήρια στις διεθνείς προσπάθειες για την ασφάλεια των θαλασσίων μεταφορών.
9. Εκ των κεντρικών στόχων της χώρας θα είναι η ανάδειξή της σε διεθνή κόμβο στους τομείς της ενέργειας, της διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών.
10. Θα καταβληθεί σημαντική προσπάθεια για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος και την αντιστροφή της «διαρροής επιστημονικού δυναμικού».
11. Η κλιματική αλλαγή και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θα αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες στρατηγικού σχεδιασμού σε κάθε τομέα κυβερνητικής δράσης.
12. Θα συνεχίσει να αποτελεί υψηλή προτεραιότητα για την Ελλάδα η προστασία των εθνικών –και ταυτόχρονα ευρωπαϊκών– συνόρων της από την παράτυπη μετανάστευση, καθώς και η αποτροπή δραστηριοτήτων και λειτουργίας δικτύων που σχετίζονται με την τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα και την εμπορία ανθρώπων και παράνομων αγαθών. Ειδικότερα, η διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών θα έχει ως κεντρικό γνώμονα την προστασία των εθνικών συμφερόντων, λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές προβλέψεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου, αλλά και την ανθρωπιστική διάσταση του συγκεκριμένου ζητήματος.
13. Θα δοθεί υψηλή προτεραιότητα στην ταχεία αξιοποίηση εθνικών πλουτοπαραγωγικών πόρων, ιδίως στον τομέα της ενέργειας.
14. Για να επιτύχει τους στόχους της, η Ελλάδα θα αξιοποιήσει τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της στους τομείς του πολιτισμού, της ναυτιλίας, του τουρισμού, αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού. Θα διατηρήσει ισχυρούς δεσμούς με τον απόδημο ελληνισμό και τα ελληνορθόδοξα πατριαρχεία και θα συνεχίσει να δείχνει ενεργό ενδιαφέρον για την προστασία των αναγνωρισμένων εθνικών μειονοτήτων.
H Ελλάδα θα εμμείνει στην υλοποίηση μιας στρατηγικής που στοχεύει στη σαφή και ορατή αύξηση του κόστους σε απαγορευτικό επίπεδο για τον επιτιθέμενο.
15. Τέλος, για την αποτελεσματική υλοποίηση της εθνικής στρατηγικής θα απαιτηθεί η υιοθέτηση από τον κρατικό μηχανισμό μιας ολιστικής προσέγγισης σε θέματα ασφαλείας, καθώς και η επίτευξη ισχυρής συναίνεσης σε επίπεδο κοινωνίας και επαρκούς συνεννόησης σε επίπεδο πολιτικού συστήματος όσον αφορά τα εθνικά συμφέροντα και την εθνική ασφάλεια.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του πρωθυπουργού.
Για την υπεράσπιση του Αιγαίου
Του Σωτήριου Κ. Σέρμπου*
Το 2006, σε συνέδριο για το μέλλον της Τουρκίας, ο Χάντινγκτον υποστήριξε πως εκείνη διατηρούσε την καλύτερη θέση για να ηγηθεί του ισλαμικού κόσμου. Συμπληρώνοντας πως αν ζούσε ο Κεμάλ θα είχε προχωρήσει σε τροποποίηση του προσανατολισμού της χώρας. Λίγα χρόνια αργότερα, το τέλος της μονοκρατορίας και η σχετική υποχώρηση της Δύσης οδηγούν σε αλλαγή γεωπολιτικής στρατηγικής εκ μέρους των ΗΠΑ. Προσφέροντας παράθυρο ευκαιρίας και «κενά ισχύος» σε περιφερειακούς δρώντες. Εχοντας συσσωρεύσει κρίσιμη μάζα εθνικού πλούτου εξαιτίας της ενάρετης διακυβέρνησης των μετριοπαθών ισλαμιστών του Ερντογάν, η περισσότερο αυτόνομη και σθεναρά διεκδικητική Τουρκία διαθέτει «όλο το πακέτο» για να βγει μπροστά ως αναδυόμενη περιφερειακή δύναμη. Δυστυχώς η Ελλάδα απέτυχε να διαβάσει τα ανωτέρω. Ανεύθυνα άφησε τον χρόνο να κυλά και, ως κερασάκι στην τούρτα, υπερήφανα χρεoκόπησε. Παραβιάζοντας τον κύριο κανόνα διαπραγμάτευσης του πρώην Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μπέικερ: «Ποτέ μην επιτρέπεις στον άλλον να θέτει την ατζέντα».
Δεν θα αργούσε η ώρα που ο μαχητικός πρόεδρος θα επέστρεφε στο τραπέζι το τεφτέρι της Λωζάννης. Για να διορθώσει και να αποκαταστήσει την Ιστορία. Ως απόγονος αυτοκρατορίας, η «νεοοθωμανική» Τουρκία ασφυκτιά από την αδικία στο παρελθόν. ∆ιεκδικώντας, διά της προβολής ισχύος σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, «ζωτικό χώρο» στο παρόν. Στον πυρήνα του DNA της το Αιγαίο παραμένει μια «δυτική λίμνη» που επιβλήθηκε ως συνθήκη από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Η Τουρκία σήμερα εξακολουθεί να αισθάνεται περικυκλωμένη.
Αν και η ∆ύση απέτυχε να τη σπρώξει προς μια κατεύθυνση περισσότερο ώριμης και υπεύθυνης διαχείρισης της δύναμής της, είναι αληθές πως έχει λάβει πρωτοβουλίες για να αποφύγει την υπερβολική εξάρτηση εκ μέρους της. Ο συνδυασμένος αντίκτυπος αναξιοπιστίας και μεγαλοϊδεατισμού α λα τούρκα επιτάχυνε τη διαδικασία σφυρηλάτησης μιας περιφερειακής ισορροπίας δυνάμεων με αντίβαρα εξισορρόπησης. Προκειμένου να ελέγξει και να διορθώσει έναν ηγέτη που κάθε φορά διαπραγματεύεται από την αρχή με τη ∆ύση. Ανανεώνοντας à la carte συμβάσεις έργου και όχι εξαρτημένης εργασίας. Ρευστοποιώντας τον «εξαιρετισμό» που, κατά περίπτωση, συνεχίζει να απολαμβάνει. Με τελευταίο χτύπημα, το τριμερές μνημόνιο συνεννόησης με τις Φινλανδία – Σουηδία.
Παρότι το βάρος υπεράσπισης της νησιωτικής γεωγραφίας θα παραμείνει ιδιαίτερα μεγάλο –συντηρώντας αβεβαιότητα και κόστος–, δεν έχει εμπεδωθεί πως η Ελλάδα επιστρέφει αναβαθμισμένη στον χάρτη. Ως βασικός παράγοντας της ισορροπίας δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και αναχαίτισης της Τουρκίας. ∆ημιουργώντας ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για διαρκή και απαιτητικότερη διαπραγμάτευση με τους δυτικούς συμμάχους της. Για όσο διάστημα η Τουρκία δεν αλλάζει μυαλά, αποσύροντας την επιθετικότητά της, η χώρα είναι υποχρεωμένη να βρίσκεται σε αέναη διαπραγμάτευση με τη ∆ύση.
Παραμένοντας αταλάντευτα αξιόπιστη και φέρνοντας εις πέρας τον νέο της ρόλο. Παντρεύοντας μια εύρωστη οικονομία με την εθνική ασφάλεια και την ανθεκτικότητα της κοινωνίας. Αξιώνοντας περισσότερα διότι έχει αναλάβει δυσανάλογο βάρος φύλαξης απέναντι σε μια δυσανάλογα επεκτατική χώρα. Προκειμένου να διατηρεί αμυντικό και τεχνολογικό πλεονέκτημα. Ετσι ώστε να συνεχίσει να υπερασπίζεται τις Θερμοπύλες της «δυτικής λίμνης».
Συμπερασματικά, ιδού το διακύβευμα για το πολιτικό σύστημα. Η Τουρκία συμβολίζει ένα νόμισμα με δύο όψεις. Απειλής αλλά και ευκαιρίας. Η ταμπακιέρα δεν αφορά την υπέρβαση του κομματικού ανταγωνισμού αλλά των περιορισμένων εθνικών μας αντιλήψεων. Εχουμε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να τις διευρύνουμε. Σπάζοντας τα δεσμά του γκέτο των ελληνοτουρκικών και επιστρέφοντας στην ικανότητα ερμηνείας και πραγμάτωσης της ευρυγώνιας μεγάλης εικόνας.
Τα τελευταία χρόνια καταφέραμε την ανατροπή. Κινούμενοι ταχύτατα στον τομέα της άμυνας. Αναστατώνοντας το Λευκό Παλάτι. Βλέπετε, μας είχε «κλειδώσει» σε δουλοπρεπές έως ανυπόληπτο παραπαίδι της Δύσης. Φτάνοντας σε σημείο να θεωρεί πως έχουμε περισσότερα να κερδίσουμε από μια κατ’ επιλογήν ή καταναγκαστική δορυφοριοποίηση!
Επιστρέφοντας στον αποστολέα την ευφάνταστη προσφορά του, υποχρεούμαστε να διατηρήσουμε τη φυγή προς τα εμπρός. Ενθυμούμενοι τον κανόνα που, στη χρηματοοικονομική κρίση του 2008, προτεραιοποίησε ο προσωπάρχης του Λευκού Οίκου Ραμ Εμάνουελ: «Ποτέ δεν θέλεις μια σοβαρή κρίση να πάει χαμένη. Κι αυτό διότι σου προσφέρει την ευκαιρία να κάνεις πράγματα που δεν θα έκανες πριν». Οι εθνικές εκλογές θα αποτελέσουν το πρώτο crash test. Εξ ου και το ζωηρό ενδιαφέρον της τουρκικής προεδρίας. Αλίμονο αν η δουλειά παραμείνει ημιτελής. Αλίμονο αν το κλωτσοσκούφι νεκραναστηθεί.
* Ο κ. Σωτήριος Κ. Σέρμπος είναι αναπληρωτής καθηγητής ∆ιεθνούς Πολιτικής στο ∆ημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Πρώην επιστημονικός διευθυντής Σχεδιασμού Πολιτικής στο υπουργείο Εξωτερικών.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
