Τα αντιπολιτευόμενα τηλεοπτικά δίκτυα της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια έχουν υψηλή τηλεθέαση. Η ζήτηση είναι μεγάλη – έχουν απομείνει λίγα ελεύθερα ΜΜΕ και υπάρχουν εκατομμύρια Τούρκοι που προσπαθούν να ακούσουν και την άλλη άποψη, σε ένα περιβάλλον στο οποίο, όπως υποστηρίζει η αντιπολίτευση, πολλά από τα μέσα ενημέρωσης έχουν άμεση ή έμμεση εξάρτηση από την τουρκική κυβέρνηση.
Επισκεφτήκαμε τα γραφεία και τα στούντιο του «Tele 1». Είναι ένα από τα μέσα ενημέρωσης που αντιστέκονται και ασκούν σκληρή κριτική στην κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Είναι ένα μικρό τηλεοπτικό δίκτυο, που όμως έχει εκατομμύρια τηλεθεατές. Σχεδόν καθημερινά είναι ανάμεσα στα ΜΜΕ που καθορίζουν την ατζέντα της χώρας.
Παρακολουθούμε την εκπομπή «18 λεπτά», στην οποία οι παρουσιαστές σχολιάζουν τις εξελίξεις της ημέρας. Ακούγοντας κάποιος όσα λέγονται στην αίθουσα σύνταξης, θυμάται το γαλατικό χωριό του Αστερίξ. Μικρό, αλλά ισχυρό, με φρόνημα αντίστασης. Η επιβεβαίωση έρχεται ταυτόχρονα με τον συνειρμό: στην οθόνη περνάει η είδηση μιας νέας ποινής που επέβαλε το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο στο Tele 1.
Ο Μερντάν Γιανάρνταγ, ιδιοκτήτης και γενικός διευθυντής του Tele 1, χαμογελάει και μας εξηγεί πως «σε τηλεοπτική μας εκπομπή είπαμε πως η κυβέρνηση του AKP οδηγεί τη χώρα σε ένα θρησκευτικό, φασιστικό και αυταρχικό σύστημα. Ουσιαστικά κάναμε μια κριτική στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής ελευθερίας. Εκφράσαμε την άποψή μας χθες, όμως σήμερα, το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, αποφάσισε άμεσα την ποινή. Την περασμένη εβδομάδα μας είχαν επιβάλει πρόστιμο απαγόρευσης μετάδοσης για 5 ολόκληρες ημέρες. Μόλις επιστρέψαμε στις μεταδόσεις, ήρθε αυτή η ποινή, καθώς το Ραδιοτηλεοπτικό λειτουργεί σαν δικαστήριο. Πρέπει να καταβάλουμε πρόστιμο το 3% του μηνιαίου κύκλου εργασιών μας. Θα πρέπει να το κάνουμε άμεσα και, αν δικαιωθούμε στα δικαστήρια, θα μας το επιστρέψουν. Αυτό είναι μεγάλο οικονομικό βάρος. Επειδή δεν μπορούν να μας σταματήσουν με τα ποινικά δικαστήρια, προσπαθούν να μας σιγήσουν με οικονομικές πιέσεις».
Το Tele 1, που έχει τα γραφεία του στον τρίτο όροφο ενός μεγάλου κτιρίου στην ευρωπαϊκή όχθη της Κωνσταντινούπολης και έχει 137 εργαζομένους, δημοσιογράφους και τεχνικούς, και 24ωρο πρόγραμμα ειδήσεων και ενημερωτικών εκπομπών, προσπαθεί να συνεχίσει την κανονική ροή.
Ο κ. Γιανάρνταγ, με σπουδές Κοινωνιολογίας, με μεταπτυχιακό και διδακτορικό, είναι ένας έμπειρος δημοσιογράφος, έχει γράψει πολλά βιβλία και μας τονίζει πως, μόνο για το 2022, στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό δίκτυο επιβλήθηκε πρόστιμο 8 εκατομμυρίων λιρών (400.000 ευρώ) και πενθήμερες απαγορεύσεις λειτουργίας, όπως και απαγορεύσεις μετάδοσης συγκεκριμένων εκπομπών.
Από το 2010
«Είμαι δημοσιογράφος από το 1985. Αυτή η κυβέρνηση μού ακύρωσε τη δημοσιογραφική μου ταυτότητα! Εδώ και τόσα χρόνια εργάστηκα σε τόσες εφημερίδες και τηλεοπτικά δίκτυα, μπορώ να πω πως η προσπάθεια του ελέγχου του κράτους και των πιέσεων στα μέσα ενημέρωσης ξεκίνησε από το 2010, τότε άρχισαν οι αντιδημοκρατικές πρακτικές. Στην Ιστορία της Τουρκίας, εγώ δεν έχω ξαναδεί τόσο καταπιεστική περίοδο προς τα μέσα ενημέρωσης. Και στις περιόδους στρατιωτικής χούντας, επειδή αντιστάθηκα το 1980 και φυλακίστηκα, ακόμη και σ’ εκείνη την περίοδο θεωρώ πως τα μέσα ενημέρωσης ήταν πιο ελεύθερα και τα δικαστήρια πιο δίκαια. Υπήρχαν πιέσεις, βασανιστήρια, αλλά τότε κρατούσαν τους τύπους. Τώρα καταδικάζεσαι για υποθετικά πράγματα και δικάζεσαι ιδεολογικά».
Μας αναφέρει πως η δίκη εναντίον του συνεχίζεται επειδή σε εκπομπή αντιτάχθηκε στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Με κατηγορούν «για υπόθαλψη μίσους και εχθρότητας και πρόκληση διχόνοιας. Ηταν λάθος, έπρεπε να μείνει ως μουσείο, είναι σύμβολο ειρήνης. Και στα εγκαίνια διάβασαν προσευχή της Αλωσης. Αυτό ερμηνεύεται ως εισβολή! Αυτό είναι λογική του Μεσαίωνα», μας αναφέρει. Πρόσφατα του επιβλήθηκε απαγόρευση εξόδου από τη χώρα για άλλο ένα σχόλιό του για τον καταστροφικό σεισμό της Τουρκίας.
Καθημερινά αντιμετωπίζουν διώξεις και δυσβάσταχτα πρόστιμα – «Δεν μπορούν να μας σταματήσουν με τα ποινικά δικαστήρια και προσπαθούν να μας σιγήσουν με οικονομικές πιέσεις».
Το Tele 1, στην Κωνσταντινούπολη, διαθέτει δύο στούντιο και μια μεσαίου μεγέθους αίθουσα σύνταξης. Δεν μπορεί να συγκριθεί με τις μεγάλες υποδομές και τα τεράστια κτίρια των φιλοκυβερνητικών τηλεοπτικών δικτύων της Τουρκίας. Ομως έχει μεγαλύτερη τηλεθέαση από αυτά! «Τα δελτία ειδήσεών μας είναι αντικειμενικά και τηρούμε όλους τους κανόνες της δημοσιογραφίας. Αλλά, όταν σχολιάζουμε γεγονότα, πρέπει να είμαστε ελεύθεροι. Η Τουρκία οδηγείται από τη σημερινή κυβέρνηση σε ένα μεσαιωνικό περιβάλλον του Ισλάμ, που συνεχίζει να υπάρχει ακόμη και σήμερα. Κι εμείς εκφράζουμε την αντίρρησή μας σε αυτό», μας αναφέρει ο κ. Γιανάρνταγ.
Το Tele 1 συγκεντρώνει και στο YouTube ένα ακροατήριο πολλών χιλιάδων. «Εχουμε μεγάλη απήχηση καθώς ο λαός αντιλαμβάνεται την ειλικρίνειά μας. Δεν σκύψαμε το κεφάλι. Δεν κατάφεραν να μας εξαγοράσουν, αν και έγιναν προσπάθειες. Επειδή αυτό δεν πέτυχε, άρχισαν οι μεγάλες πιέσεις. Ο λαός είδε πως αντιστεκόμαστε στις αδικίες και προσπαθούμε να δώσουμε την πραγματική είδηση».
Χορηγίες τηλεθεατών
Ο κ. Γιανάρνταγ μάς αναφέρει πως καμία επιχείρηση του δημόσιου τομέα δεν δίνει διαφήμιση. Για να αντέξουν στο οικονομικό βάρος, βρήκαν μια νέα μέθοδο: τις χορηγίες των τηλεθεατών. «Για να αντέξουμε, έχουμε ίσως ένα από τα πιο δημοκρατικά χρηματοδοτικά μοντέλα. Οι τηλεθεατές μας μπορούν και γίνονται χορηγοί στις εκπομπές ή στα δελτία μας. Δεν μπορούμε να δώσουμε υψηλούς μισθούς. Πολλοί συνάδελφοί μας θα μπορούσαν να πάνε σε άλλα δίκτυα με διπλό ή τριπλό μισθό. Μένουν, καθώς πιστεύουν πως, στο περιβάλλον πολιορκίας των μέσων ενημέρωσης, εδώ δίνουμε αγώνα για να ανοίξουμε ένα παράθυρο ελευθερίας. Δεν έχουμε κάποιο πολιτικό κόμμα που μας στηρίζει. Το 30% των εσόδων μας προέρχεται από χορηγίες των τηλεθεατών».
Το Τele 1 διαθέτει γραφεία και στούντιο και στη Σμύρνη και την Αγκυρα, όπως και ανταποκριτές στο εξωτερικό. Ο γενικός διευθυντής του Τele 1 δηλώνει ότι «κάποτε δεν μας έδιναν διαφήμιση και από τον ιδιωτικό τομέα. Αλλά, επειδή αυξήθηκε η τηλεθέασή μας, οι ιδιωτικές εταιρείες δεν μπόρεσαν να αδιαφορήσουν και τώρα δίνουν διαφημίσεις».
Υποστηρίζει πως στις προεδρικές εκλογές του Μαΐου η συμμαχία Ερντογάν – Mπαχτσελί θα ηττηθεί με μεγάλη διαφορά. Επισημαίνει πως «δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση. Ο τουρκικός λαός έχει και τη βάση του διαφωτισμού και την κουλτούρα της κοσμικότητας. Εχουμε πια μια μεγάλη οικονομική κρίση, ανισότητα, οι δημοκρατικοί θεσμοί κατέρρευσαν και έχουμε ένα καθεστώς σουλτανισμού και φτάσαμε σε ένα θρησκευτικό, φασιστοειδές αυταρχικό καθεστώς. Αρα χρεοκοπεί πολιτικά και οικονομικά».
Οταν του θέσαμε το ερώτημα πως, παρά τις κατηγορίες για την ελευθερία του Τύπου στην Τουρκία, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει ως επιχείρημα τη λειτουργία αρκετών εφημερίδων και τηλεοπτικών δικτύων που ασκούν κριτική, μας απαντά: «Ναι, αλλά τους επιβάλλουν συνέχεια πρόστιμα και βάζουν εμπόδια. Εγώ, μόνο,, έχω 32 δίκες!».
