Η μετεωρική αύξηση των αριθμών μεταναστών και προσφύγων που φτάνουν στα ελληνικά νησιά από τα τουρκικά παράλια έχει εκ των πραγμάτων μετατρέψει ξανά το μεταναστευτικό σε σημείο τριβών, αλλά και συζήτησης με την Αγκυρα, ιδιαίτερα σε μια περίοδο βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η διμερής συγκυρία και η παράλληλη σκληρή διαπραγμάτευση Αγκυρας – Βρυξελλών για τη νέα συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας είναι παράγοντες που δυσχεραίνουν την Αθήνα από το να καταγγείλει ανοιχτά το προφανές. Η Aγκυρα έχει «χαλαρώσει» τους ελέγχους στα σύνορα με στόχο να αυξηθεί η πίεση προς την Ευρώπη και μέσω του Αιγαίου, όπως, άλλωστε, έχει καταγραφεί αριθμητικά τις τελευταίες εβδομάδες.
Το μεταναστευτικό βρέθηκε στην ατζέντα των δύο υπουργών Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν πριν από μερικές εβδομάδες στην Αγκυρα, παρότι δεν είθισται να τίθεται παρά μόνο επί της αρχής σ’ αυτή την τυπολογία συζητήσεων. Τα υπουργεία Μετανάστευσης (Ελλάδα) και Εσωτερικών (από πλευράς Τουρκίας) είναι τα καθ’ ύλην αρμόδια. Λίγες εβδομάδες αργότερα το θέμα τέθηκε στο τραπέζι και από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη προς τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Επί της ουσίας, η Ελλάδα επιχειρεί να περιλάβει ορισμένα δικά της αιτήματα (πέρα από την αυξημένη χρηματοδότηση από την Ε.Ε.), ενώ οι ευρωτουρκικές διαπραγματεύσεις συνεχίζονται. Τις προηγούμενες ημέρες ήδη ήλθαν στη δημοσιότητα κάποιες πληροφορίες σχετικά με την επανενεργοποίηση των διαύλων ανάμεσα στο Λιμενικό Σώμα και την τουρκική ακτοφυλακή, κατά το πρότυπο που λειτουργούσε για ένα χρονικό διάστημα πριν από το 2016. Πρόκειται για μέτρο το οποίο είναι πάντως προσωρινό και γίνεται περισσότερο αντιληπτό ως ενταγμένο στις διάφορες προσπάθειες οικοδόμησης εμπιστοσύνης, παρά στην ουσιαστική αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών. Εν ολίγοις, πρόκειται για μέτρο που εξαρτάται από την πολιτική βούληση στην Τουρκία.
Τι ζητάει η Αγκυρα
Προκειμένου η Τουρκία να κρατήσει τους μετανάστες στο έδαφός της έχει ορισμένες απαιτήσεις, με κύρια την αυξημένη χρηματοδότηση από την Ε.Ε., όπου, βεβαίως, η Ελλάδα έχει περιορισμένη επιρροή. Τα θέματα που αφορούν άμεσα την Ελλάδα είναι τρία:
Το θέμα που θα μπορούσε να διευθετηθεί διμερώς είναι να θεσμοθετηθεί διαδικασία για ταχύτερες και αμοιβαία συμφωνημένες επαναπροωθήσεις.
Το πρώτο αφορά τη διαπραγμάτευση Αθήνας και Αγκυρας για την απελευθέρωση της βίζας για Τούρκους πολίτες που επιθυμούν να επισκεφθούν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Η διαπραγμάτευση αφορά κατά κύριο λόγο τον χρονικό περιορισμό που θα μπει σε αυτές τις ειδικές βίζες. Ευλόγως, η Αθήνα επιθυμεί να κρατήσει το χρονικό όριο σε ελάχιστα 24ωρα. Ωστόσο οι συζητήσεις συνεχίζονται. Για την Αγκυρα η ικανοποίηση του συγκεκριμένου αιτήματος τίθεται στην κορυφή των διμερών επαφών.
Το δεύτερο θέμα, το οποίο είναι ενταγμένο στις ευρύτερες διαπραγματεύσεις Αγκυρας και Βρυξελλών, είναι η μετεγκατάσταση Σύρων προσφύγων από την Τουρκία προς χώρες της Ε.Ε. Σ’ αυτό το επίπεδο η Ελλάδα θα πρέπει να επωμιστεί το βάρος υποδοχής κάποιων από τους Σύρους πρόσφυγες που της αναλογεί, το οποίο, βεβαίως, θα χωριστεί αναλογικά με κάθε χώρα της Ε.Ε. Βέβαια, υπενθυμίζεται ότι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με την Πολωνία σε αρκετά προωθημένη θέση, αρνούνται να δεχθούν περισσότερους από τους ήδη ελάχιστους μετανάστες που φιλοξενούν.
Το τρίτο θέμα, το οποίο είναι και αμιγώς διμερές, είναι να θεσμοθετηθεί μια συνεργασία που θα επιτρέπει ταχύτερες και αμοιβαία συμφωνημένες επαναπροωθήσεις, όταν αυτό είναι εφικτό.
Το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (ΑΣΣ) που θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη τον Δεκέμβριο, υπό την προεδρία των δύο ηγετών Μητσοτάκη και Ερντογάν, αποτελεί –και σε αυτή την περίπτωση– τον χρονικό ορίζοντα για την κατάληξη αυτών των συμφωνιών. Το ΑΣΣ θα κρίνει, βεβαίως, και την προοπτική των υπόλοιπων «αγκαθιών» των ελληνοτουρκικών σχέσεων, τα οποία τους επόμενους μήνες θα περάσουν από τη δοκιμή της πραγματικότητας. Σε κάθε περίπτωση, πιθανές αναταράξεις στα ελληνοτουρκικά θα επηρεάσουν και το μεταναστευτικό και αυτός είναι ένας πρόσθετος παράγοντας στη «ζυγαριά» της ελληνικής διπλωματίας.
Στο ποτάμι
Την ίδια στιγμή, στην Αθήνα υπάρχει η ανησυχία ότι τα επόμενα χρόνια οι συνθήκες που θα διευκολύνουν τη μετανάστευση και από τις χερσαίες διόδους θα επιδεινωθούν. Είναι σε γνώση της Αθήνας ότι οι τουρκικές αρχές έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία που θα οδηγήσει στην κατασκευή αρδευτικών έργων στην κοιλάδα του ποταμού Εβρου. Σκοπός των έργων αυτών είναι η άρδευση εκτάσεων σε περιοχές κοντά στην Αδριανούπολη. Στόχος των τουρκικών αρχών είναι η άντληση υδάτων από τον Εβρο και η μεταφορά τους στις αγροτικές περιοχές με αγωγούς, το συνολικό μήκος των οποίων θα φθάνει τα 260 χιλιόμετρα. Πρόκειται για έργο που υλοποιείται σταδιακά από την κρατική υπηρεσία υδάτων της Τουρκίας (DSI), παράλληλα με την κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθμού στο Κάραγατς, ο οποίος επίσης θα λειτουργεί με ύδατα από τον Εβρο. Πέρα από τις πιθανές περιβαλλοντικές συνέπειες και την ανησυχία σχετικά με την υπερβολική εκμετάλλευση του Εβρου, στις αρμόδιες ελληνικές αρχές υπάρχει φόβος κυρίως για τη συνέπεια δημιουργίας συνθηκών ευκολότερης διάβασης του ποταμού από μετανάστες. Τα έργα αυτά, σύμφωνα με την εκτίμηση των αρμόδιων αρχών, θα έχουν ως συνέπεια τη μείωση της ροής των υδάτων του ποταμού και τη δημιουργία αμμωδών εκτάσεων εντός Εβρου. Ουσιαστικά υφιστάμενες νησίδες θα συνενωθούν με τις ακτές του Εβρου, μετατρέποντας το ποτάμι από εμπόδιο σε «οδό» για μετανάστες. Το συγκεκριμένο σχέδιο αποτελεί και έναν από τους λόγους που για την ελληνική κυβέρνηση ο φράχτης στον Εβρο πρέπει να επεκταθεί τάχιστα.
