Τα βήματα της Αθήνας στην προσπάθεια προώθησης του ελληνοτουρκικού διαλόγου ήταν ούτως ή άλλως προσεκτικά, λόγω των παραδοσιακών δυσκολιών που υπάρχουν, ωστόσο πλέον η πολεμική κρίση στη Μέση Ανατολή και η άμεση εμπλοκή του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε αυτή μετατρέπει τη διαδικασία σε κινούμενη άμμο.
Προς το παρόν, άριστα πληροφορημένες πηγές μετέφεραν στην «Κ» ότι από την Αγκυρα έχει μεταδοθεί σαφές μήνυμα περί της ανάγκης οι προγραμματισμένες, επικείμενες ελληνοτουρκικές συναντήσεις να μείνουν ανεπηρέαστες από τις ευρύτερες εξελίξεις. Η μετάδοση αυτού του μηνύματος μέσω αρμόδιων διπλωματικών διαύλων φαίνεται ότι στοχεύει περισσότερο στην απομόνωση της διαδικασίας, παρά σχετίζεται με το προσδοκώμενο αποτέλεσμα των επαφών. Ούτως ή άλλως στην Αθήνα οι προσδοκίες είναι συγκρατημένες.
Υπενθυμίζεται ότι αύριο θα πραγματοποιηθεί η συνάντηση σε επίπεδο υφυπουργών Εξωτερικών για τη θετική ατζέντα (Κ. Φραγκογιάννης – Μπ. Ακσαπάρ) και την Τρίτη ο πολιτικός διάλογος (Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου – Μπ. Ακσαπάρ), ενώ για τον Νοέμβριο προγραμματίζονται τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), πριν από το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας υπό την προεδρία των δύο ηγετών στη Θεσσαλονίκη στις 7 Δεκεμβρίου.
Πέρα από τον ορατό κίνδυνο επιστροφής σε ένα σκηνικό μεταναστευτικών πιέσεων εφάμιλλων του 2015 ή του 2020, η πολεμική κρίση στη Μέση Ανατολή, όπως αυτή πυροδοτήθηκε από τις ωμότητες της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ, ενεργοποίησε τα πολιτικά αντανακλαστικά του κ. Ερντογάν στην κατεύθυνση της ριζοσπαστικοποίησης με το πέπλο του προστάτη της μουσουλμανικής κοινότητας. Η ξαφνική μετατόπιση του κ. Ερντογάν από τις προσεκτικές ισορροπίες στην υποστήριξη των Παλαιστινίων, με κάποια ισχνή υποσημείωση για τις σφαγές της Χαμάς, δεν εξηγείται μόνο με βάση την πολιτική ατζέντα του κ. Ερντογάν, αλλά συνδέεται άμεσα με την τουρκική κοινή γνώμη. Οι Τούρκοι συνολικότερα, ψηφοφόροι του ΑΚΡ και μη, πρόσκεινται φιλικά προς τον παλαιστινιακό σκοπό, γεγονός το οποίο εκ των πραγμάτων υποχρεώνει τον κ. Ερντογάν να κινηθεί προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Οι τεράστιες διαδηλώσεις υπέρ της Χαμάς στη Κωνσταντινούπολη είναι μια ένδειξη.
Για την Αθήνα το πραγματικό ερώτημα είναι αν ο κ. Ερντογάν το ερχόμενο χρονικό διάστημα θα κινηθεί με βάση κάποια realpolitik όσον αφορά τις σχέσεις με το Ισραήλ και τη Δύση ή θα βαθύνει το ρήγμα που φάνηκε ότι μπορεί να ανοίξει ξανά. Ως προς τις σχέσεις με το Ισραήλ είναι δεδομένο ότι η στάση του κ. Ερντογάν δεν καθησυχάζει κανέναν στην Ιερουσαλήμ και στο Τελ Αβίβ (όπου βρίσκεται η βάση και το πολεμικό στρατηγείο του ισραηλινού στρατού), όπου δεν έχει λησμονηθεί ότι η Τουρκία υπήρξε τα προηγούμενα χρόνια ασφαλές καταφύγιο για τη Χαμάς. Ξένοι διπλωμάτες διαβάζουν με ανησυχία τις πληροφορίες (δημοσιευμένες σε μέσα τουρκικά ή χρηματοδοτούμενα από το Κατάρ) περί της πιθανότητας μεταφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας από την Τουρκία προς τη Λωρίδα της Γάζας, καθώς τα φαντάσματα του «Μαβί Μαρμαρά» έρχονται στην επιφάνεια.
Αν και η τουρκοϊσραηλινή σχέση αφορά βεβαίως και τα ελληνικά συμφέροντα, η Αθήνα είναι επικεντρωμένη κυρίως στην τροπή που φαίνεται να λαμβάνει η αμερικανοτουρκική σχέση. Αν και η αντίδραση του κ. Ερντογάν θεωρείται έως ένα βαθμό απότοκο της κατάρριψης τουρκικού μη επανδρωμένου αεροσκάφους τύπου ANKA-S πάνω από τη βόρεια Συρία από αμερικανικό F-16 το οποίο απογειώθηκε από την Ιορδανία, η πιθανότητα επιδείνωσης των αμερικανοτουρκικών διαφορών είναι ανοιχτή. Παρά το γεγονός ότι η Αγκυρα συνεργάζεται με το Ιράν σε διάφορα ζητήματα, όπως φαίνεται και από την ουσιαστική σύγκλιση σχετικά με τον ρόλο που θα πρέπει να διαδραματίζει το Ιράν στη δημιουργία του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ, εκείνου δηλαδή του διαύλου που θα επιτρέπει την απρόσκοπτη επικοινωνία ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν, στην Τουρκία και, βεβαίως, της Ρωσίας προς το Ιράν, η εναρμόνιση του Ερντογάν με την Τεχεράνη και σε αυτό το θέμα θα δημιουργήσει σημαντικές δυσκολίες στη σχέση με την Ουάσιγκτον. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Aγκυρα έχει τη δυνατότητα να μιλάει με όλους στην περιοχή και αυτό το πλεονέκτημα μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο και στους Αμερικανούς οι οποίοι θέλουν –κατ’ αρχάς– να αποκλείσουν το ενδεχόμενο διάχυσης του πολέμου του Ισραήλ έξω από τη Γάζα και κάποια εναέρια χτυπήματα στη Συρία.
Μια επιβάρυνση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων θα έχει εκ των πραγμάτων προεκτάσεις και στα ελληνοτουρκικά, καθώς η μείωση των εντάσεων τους τελευταίους οκτώ μήνες έχει αποτελέσει ένα από τα βασικά επιχειρήματα των Αμερικανών οι οποίοι τάσσονται υπέρ διευκολύνσεων προς την Aγκυρα. Πρώτη, βεβαίως, είναι η πώληση F-16 προς την τουρκική αεροπορία και η καθολική άρση των διαφόρων εμπάργκο που πλήττουν την τουρκική αμυντική βιομηχανία.
Για τους Αμερικανούς οι προτεραιότητες αυτή τη στιγμή είναι η διαχείριση της κατάστασης στη Μέση Ανατολή και βεβαίως η συνέχιση της υποστήριξης της Ουκρανίας στον πόλεμο κατά της Ρωσίας. Οι ελληνοτουρκικές τριβές, από τη στιγμή που δεν απειλούν να δημιουργήσουν μια «μαύρη τρύπα» στη συνοχή του ΝΑΤΟ, δεν αποτελούν προτεραιότητα, ιδιαίτερα καθώς στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ εκτιμούν ότι η τρέχουσα φάση ύφεσης μπορεί να διαιωνιστεί.
Οι φόβοι για πίεση στα σύνορα
Από τους πιθανώς επιβαρυντικούς παράγοντες της διαδικασίας των ελληνοτουρκικών επαφών, ο πιο σημαντικός είναι η ανησυχία της Αθήνας για αυξημένες μεταναστευτικές ροές. Είτε με πρωτοβουλία του κ. Ερντογάν για να ασκηθεί πίεση προς τη Δύση είτε λόγω των αντικειμενικών συνθηκών που θα δημιουργηθούν σε περίπτωση που το Ισραήλ επιμείνει στο σχέδιο σάρωσης της Λωρίδας της Γάζας με μακροχρόνιες χερσαίες επιχειρήσεις, το ενδεχόμενο αυξημένων μεταναστευτικών ροών είναι ανοιχτό. Και δεδομένου ότι αυτές θα κινηθούν προς τον Εβρο ή το Αιγαίο, εκ των πραγμάτων θα δημιουργήσει τριβές στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι τις προηγούμενες εβδομάδες οι επαφές μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας σε σχέση με το μεταναστευτικό είχαν αποτελέσματα στο πεδίο και ανέδειξαν ότι το υπουργείο Εσωτερικών της Τουρκίας επιθυμεί τη διαιώνιση της συνεργασίας, ενώ οι διαπραγματεύσεις για κάποιες μετατροπές και βελτιώσεις στην κοινή δήλωση Ε.Ε. – Τουρκίας συνεχίζονται στις Βρυξέλλες.
