Η συνέντευξη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Καθημερινή, παραμονή της επισκέψεως του Ελληνα πρωθυπουργού στην Τουρκία στέλνει συγκεκριμένα μηνύματα.
Κατ’ αρχήν η Τουρκία παραμένει σταθερή στις στρατηγικές της επιδιώξεις:
Α. Δεν υπάρχει μόνον ένα θέμα-υπάρχει κατάλογος θεμάτων:
Εν αντιθέσει προς την Ελλάδα που λέει ότι μοναδικό θέμα είναι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ σε Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο, ο Ερντογάν μιλάει για ζητήματα και για «κατάλογο θεμάτων». Αυτή είναι η θέση της Άγκυρας σταθερά από το 1974, οπότε άρχισε να ξεδιπλώνεται η βεντάλια των τουρκικών διεκδικήσεων.
Αυτά είναι:
(1) η αποστρατικοποίηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου [1963-74],
(2) η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου [1973],
(3) η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μίλια [1974],
(4) τα όρια της Περιοχής Πληροφοριών Πτήσεων (FIR) Αθηνών [1874],
(5) το διαφορετικό εύρος του εναερίου χώρου (10 μίλια) εν σχέσει προς το εύρος των χωρικών υδάτων (6 μίλια) [1975],
(6) τα όρια της Ζώνης Έρευνας και Διασώσεως στο Αιγαίο [1978],
(7) τα επιχειρησιακά όρια στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ [1980],
(8) η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας επί απροσδιόριστου αριθμού μικρών νησιών στο Αιγαίο [1996],
(9) η αμφισβήτηση των ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο ανατολικά της Ρόδου, της Καρπάθου και της Κρήτης και νοτίως του Καστελόριζου καθώς και του συνόλου της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) [2011],
(10) το τουρκολιβυκό μνημόνιο [2019],
(11) η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας του συνόλου των μεγάλων νησιών του ανατολικού Αιγαίου που διασυνδέεται με την αποστρατικοποίηση [2021].
Β. Η επίλυση του συνόλου των θεμάτων με «συμφωνία-πακέτο»:
Ο Ερντογάν λέει ότι «τα προβλήματα πρέπει να επιλύονται ως πακέτο» και στοχεύει «σε μια συνολική λύση» που δεν θα αφήσει «άλυτα» θέματα. Από το 1975 η θέση της Τουρκίας είναι ότι οι διαφορές Ελλάδας-Τουρκίας είναι κυρίως πολιτικές. Οι πολιτικές διαφορές πιθανόν να εμπεριέχουν και νομικές πτυχές. Η λύση, όμως, θα πρέπει να είναι πολιτική. Για τους λόγους αυτούς δεν χωρεί μεμονωμένη αντιμετώπιση του καθενός από τα προβλήματα του Αιγαίου. Πρέπει να υπάρξει «συνολική συμφωνία» (αναφερόμενη και ως «συμφωνία-πακέτο» [package deal]) για όλα τα θέματα.
Γ. Η ειρηνική επίλυση διαφορών σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο:
Ο Ερντογάν μιλάει για «εξεύρεση λύσεων μέσω ειρηνικών μεθόδων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο … που είναι εγγεγραμμένες στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ». Δεν μιλά απαραιτήτως για Διεθνές Δικαστήριο. Και αυτή είναι πάγια θέση της Τουρκίας από το 1996 οπότε ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός, Μεσούτ Γιλμάζ, επικαλέστηκε το άρθρο 33 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ που αναφέρεται στις μεθόδους διευθετήσεως διεθνών διαφορών που περιλαμβάνουν (α) τη διαπραγμάτευση, (β) τη διερεύνηση, (γ) τη μεσολάβηση, (δ) τη συνδιαλλαγή, (ε) τη διαιτησία και (στ) τη δικαστική διευθέτηση. Μόνον η διαιτησία και η δικαστική διευθέτηση κατατάσσονται στα νομικά μέσα επιλύσεως μίας διαφοράς και επιλύονται βάσει κανόνων διεθνούς δικαίου.
Δ. Καζάν-καζάν (win-win) και συνεκμετάλλευση:
Ο Ερντογάν επανέρχεται στον όρο «καζάν-καζάν», που είναι η μετάφραση του αμερικανικού όρου για το παίγνιο αμοιβαίου οφέλους «win-win». Πρωτοανέφερε τον όρο τον Μάρτιο του 2013 εν σχέσει προς τη συνεκμετάλλευση του Αιγαίου. Ήθελε τότε να εκμεταλλευθεί την οικονομική κρίση της Ελλάδας και να προτείνει τη συνεκμετάλλευση σαν λύση με το επιχείρημα να μοιραστούμε με τους Τούρκους την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου που δεν μπορούμε να εκμεταλλευθούμε.
Ε. Η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο είναι για την Τουρκία το κύριο πιάτο στο τραπέζι:
Τα θέματα αμφισβητήσεως της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο ξεκίνησαν το 1996 με τα Ίμια. Ο Ερντογάν εμμένει σε αυτά, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «τα θέματα [κυριαρχίας] έχουν μία ιδιαίτερη θέση στον κατάλογο θεμάτων που πρέπει να αντιμετωπίσουμε». Η θέση αυτή διαψεύδει για πολλοστή φορά όσους πίστευαν στην Ελλάδα ότι η έγερση του συγκεκριμένου θέματος γίνεται για διαπραγματευτικούς λόγους. Ακόμη και να είχε ξεκινήσει έτσι (γεγονός εξαιρετικά αμφίβολο), αποτελεί πλέον βασικό άξονα των τουρκικών διεκδικήσεων.
Στ. Συνεργασία των παράκτιων κρατών στο Αιγαίο:
Η Τουρκία με αφορμή τα θαλάσσια πάρκα ζητά «συνεργασία μεταξύ των παράκτιων κρατών σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες όπως το Αιγαίο». Τη θέση περί υπάρξεως ειδικών κανόνων σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες υποστήριξε η Τουρκία κατά τη διάρκεια όλων των εργασιών της Τρίτης Συνδιασκέψεως για το Δίκαιο της Θάλασσας (1973-1982). Δεν ικανοποιήθηκε το αίτημά της. Στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας τελικώς περιελήφθη διάταξη που προβλέπει ότι τα παράκτια κράτη στις κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες θα έπρεπε (should) να συνεργάζονται μεταξύ τους (άρθρο 123). Η συνεργασία περιορίζεται αποκλειστικώς σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, αλιείας και διαχειρίσεως των ζώντων πόρων και της θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας. Το θαλάσσιο περιβαλλοντικό πάρκο που έχει εξαγγείλει η Ελλάδα αφορά σε περιοχές αποκλειστικώς εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Επομένως, δεν τίθεται θέμα συνεργασίας.
Ζ. Η «εκκλιπούσα» Κυπριακή Δημοκρατία:
Ο Ερντογάν θεωρεί ότι κακώς η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε συμφωνία οριοθετήσεως ΑΟΖ με το Ισραήλ διότι δεν εκπροσωπεί όλο το νησί. Πρόκειται για τουρκική θέση ήδη από το 1983 (οπότε η Άγκυρα συνέστησε το ψευδοκράτος). Έκτοτε υποστηρίζει ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έπαυσε να υφίσταται και έχει αντικατασταθεί από την κυβέρνηση της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείας Κύπρου» και την «Ελληνική Διοίκηση της Νότιας Κύπρου». Τον Ιούνιο του 2014 μάλιστα κατέθεσε έγγραφο στην ΕΕ όπου χρησιμοποιούσε τον όρο «εκκλιπούσα» για να περιγράψει την Κυπριακή Δημοκρατία που είναι μέλος της ΕΕ…
Η. Όχι μουσουλμανική αλλά «τουρκική» μειονότητα στη Θράκη:
Ο Ερντογάν ακροθιγώς χρησιμοποιεί τον όρο «τουρκική» για να χαρακτηρίσει τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης.
Εκτός από τις πάγιες θέσεις της Τουρκίας, ο Ερντογάν λέει και κάποια καινούργια πράγματα:
- Ηρεμία πάνω από το Αιγαίο: Ο Ερντογάν αφήνει να εννοηθεί ότι θέλει να συνεχιστεί η πρωτοφανής ηρεμία που υπάρχει στον εναέριο χώρο του Αιγαίου εδώ και 15 μήνες με την απόλυτη διακοπή υπερπτήσεων σε ελληνικά νησιά, παραβιάσεων του ελληνικού εναερίου χώρου και παραβάσεων των κανόνων εναερίου κυκλοφορίας. Είναι η πιο απτή απόδειξη αλλαγής στην καθημερινότητα που απειλούσε διαρκώς με θερμό επεισόδιο.
- Τουριστική βίζα: Ο Ερντογάν προσπαθεί να διασυνδέσει την ευκολία με την οποία αποκτούν Τούρκοι τουρίστες βίζα για να επισκεφτούν κάποια νησιά του Αιγαίου με τη γενικότερη απελευθέρωση του καθεστώτος βίζας για τους Τούρκους που ταξιδεύουν γενικώς στην ΕΕ.
- Οδικές μεταφορές: Ο Ερντογάν ζητά κατάργηση των ποσοστώσεων στα οχήματα οδικών μεταφορών. Εδώ και δεκαετίες το βάρος της εμπορικής συνδέσεως της Τουρκίας με την Ευρώπη είναι στις οδικές μεταφορές. Τα τουρκικά φορτηγά χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο την Εγνατία Οδό. Ένας υψηλών προδιαγραφών αυτοκινητόδρομος στον οποίο για χρόνια δεν πλήρωναν διόδια (σταθμοί διοδίων εγκαταστάθηκαν σταδιακά μετά το 2010) μεταφέρει τα τουρκικά φορτηγά σε λίγες ώρες από την Τουρκία στα βόρεια σύνορα της Ελλάδος ή στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας. Φυσικά ο Ερντογάν δεν αναφέρει τίποτα για τις υψηλότατες δασμολογικές επιβαρύνσεις που επιβάλλει στις ποσότητες ελληνικών προϊόντων που ξεπερνούν τη
συμφωνημένη ποσόστωση από τη τελωνειακή ένωση ΕΕ-Τουρκίας. - Χάλκη: Για πρώτη φορά ανώτατος τούρκος αξιωματούχος μιλά ευθέως για το θέμα του ανοίγματος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και το διασυνδέει αποκλειστικώς με ενσωμάτωση της Σχολή σε κάποιο τουρκικό κρατικό ΑΕΙ. Έως τώρα αυτά τα έλεγε ο τουρκικό υπουργείο Παιδείας. Αυτό επιβεβαιώνει ότι ο Ερντογάν δεν προτίθεται να κάνει κάτι για τη Χάλκη. Επίσης ο Ερντογάν μέχρι προσφάτως διασυνέδεε το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής με την λειτουργία ισλαμικού τεμένους στην Αθήνα. Τώρα που άνοιξε το τέμενος, διασυνδέει τη Χάλκη με την εκπαίδευση της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης.
- Σχέσεις με ΗΠΑ: Ο Ερντογάν δηλώνει ότι είναι «υπέρ της διατήρησης της πολιτικής ισορροπίας των Ηνωμένων Πολιτειών στις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας». Αυτό παραπέμπει στην παλαιά αναλογία 7 προς 10 στους αμερικανικούς εξοπλισμούς Ελλάδας και Τουρκίας. Κατ’ ουσίαν δηλώνει την ενόχληση Ερντογάν για την ποιοτική ανατροπή αυτής της ισορροπίας. Μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα θα αποκτήσει F-35 ενώ η Τουρκία θα πάρει F-16.
Τέλος, ας επισημανθεί ότι στη συνέντευξη δεν υπήρχε αναφορά στα ζωτικά συμφέροντα, ούτε ο Ερντογάν απάντησε στις ερωτήσεις για το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο του 2019 ή τη συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου του 2020.
*Ο κ. Αγγελος Συρίγός είναι Αν. Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής – Πάντειο Πανεπιστήμιο, Βουλευτής ΝΔ στην Α΄ Αθηνών
