Συνήθως στους πολιτικούς προσάπτεται η κατηγορία ότι άλλα λένε κι άλλα κάνουν (η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές αυτού του είδους η κριτική δεν είναι άδικη…). Η νεοεκλεγείσα πρόεδρος της ∆ημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα φαίνεται ότι έχει βαλθεί να προσθέσει μια καινούργια διάσταση: να καταστεί η πολιτικός η οποία άλλα θα λέει κι άλλα θα γράφει. Στα γραπτά κείμενα υποστηρίζει ότι θα μένει πιστή στη συμφωνία των Πρεσπών και στο Σύνταγμα της πατρίδας της που επιβάλλουν την αποκλειστική και έναντι όλων (διεθνώς αλλά και στο εσωτερικό) χρήση του ονόματος Βόρεια Μακεδονία. Αλλά προφορικά θα επιφυλάσσει στον εαυτό της τη δυνατότητα να αναφέρεται στη χώρα της ως (σκέτη) «Μακεδονία», ισχυριζόμενη ότι κάτι τέτοιο αποτελεί (όπως επισήμως ανακοινώθηκε από το γραφείο Τύπου της) «ατομικό δικαίωμα αυτοδιάθεσης και αυτοπροσδιορισμού… σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αξίες και αρχές».
Εχει άραγε όντως το δικαίωμα ο/η θεσμικός εκπρόσωπος ενός κράτους (πολύ περισσότερο ο/η αρχηγός ενός κράτους) να λέει ό,τι θέλει, χωρίς να ανησυχεί για τις επιπτώσεις; Οι προφορικές δηλώσεις δεν έχουν νομικές συνέπειες και επομένως δεν πρέπει να λαμβάνονται τόσο σοβαρά υπόψη όσο οι γραπτές διατυπώσεις; Η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Η διεθνής πρακτική προσφέρει πολλά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν κατηγορηματικά αυτό το συμπέρασμα. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά είναι η περίφημη «διακήρυξη Ιχλεν», η οποία πήρε το όνομά της από τον υπουργό Εξωτερικών της Νορβηγίας, Νιλς Κλάους Ιχλεν.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η Δανία και η Νορβηγία έριζαν για την κυριαρχία επί της Ανατολικής Γροιλανδίας. Το 1933 η υπόθεση παραπέμφθηκε στην κρίση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης (δηλαδή του προγόνου του σημερινού Διεθνούς Δικαστηρίου, το οποίο έδρευε τότε και συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας να εδρεύει στη Χάγη). Το Δικαστήριο δικαίωσε τη Δανία. Η απόφαση βασίστηκε σε μια προφορική δήλωση που δεκατέσσερα χρόνια νωρίτερα είχε κάνει ο Ιχλεν ενώπιον του Δανού πρεσβευτή στη Νορβηγία. Βάσει αυτής, ο Ιχλεν είχε αποδεχθεί την κυριαρχία της Δανίας επί ολόκληρης της Γροιλανδίας, επομένως και επί του ανατολικού της τμήματος. Το γεγονός ότι επρόκειτο για προφορική και όχι γραπτή διατύπωση από την πλευρά του Ιχλεν δεν μετρίαζε ούτε κατ’ ελάχιστο, σύμφωνα με την ετυμηγορία του Δικαστηρίου, την αξία της. Με άλλα λόγια, ο Νορβηγός υπουργός Εξωτερικών δέσμευε εξίσου τη χώρα του είτε εκφραζόταν γραπτώς είτε προφορικώς. Η Νορβηγία αποδέχθηκε τη δικαστική απόφαση και έκτοτε δεν αμφισβητεί ότι η Ανατολική (όπως και όλη η υπόλοιπη) Γροιλανδία ανήκει στη Δανία.
Εχει ιστορικά τεκμηριωθεί ότι τα λόγια έχουν εξίσου μεγάλη σημασία με τα γραπτά, όταν εκστομίζονται από ανώτατους κρατικούς αξιωματούχους.
Μικρή, αλλά ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: όταν το ∆ιεθνές ∆ικαστήριο εξέτασε την υπόθεση της Ανατολικής Γροιλανδίας, ο Ιχλεν όχι μόνο δεν ήταν πια υπουργός Εξωτερικών, αλλά δεν βρισκόταν καν εν ζωή, καθώς είχε αποβιώσει το 1925. Οι προφορικές του δηλώσεις συνέχιζαν να παράγουν νομικά αποτελέσματα και επομένως να δεσμεύουν τη Νορβηγία ακόμη και μετά τον θάνατό του. Τα κράτη έχουν συνέχεια και οι υποχρεώσεις (γραπτές ή προφορικές) που αναλαμβάνουν διά των νομίμων εκπροσώπων τους δεν παραγράφονται.
«Verba volant, scripta manent» (τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν) λέει η γνωστή λατινική ρήση. Ομως έχει ιστορικά τεκμηριωθεί ότι τα λόγια έχουν εξίσου μεγάλη σημασία με τα γραπτά, όταν εκστομίζονται από ανώτατους κρατικούς αξιωματούχους. Ως καθηγήτρια συνταγματικού δικαίου, η κ. Σιλιάνοφσκα θα έπρεπε να το γνωρίζει καλά. Παριστάνοντας ότι δεν το καταλαβαίνει, δεν διαπράττει μόνο ένα μεγάλο νομικό και θεσμικό ατόπημα, παραβιάζοντας μια διεθνή συμφωνία (των Πρεσπών), αλλά και αυτό το Σύνταγμα της χώρας της. Αδιαφορεί προκλητικά για τις «ευρωπαϊκές αξίες και αρχές», για τις οποίες (θεωρητικά) τόσο πολύ κόπτεται, καθώς αυτές οι αξίες και αρχές βασίζονται πάνω απ’ όλα στην τήρηση υποχρεώσεων, μέσα από τις οποίες προκύπτουν αντίστοιχα δικαιώματα.
Ο κ. Αντώνης Κλάψης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
