Στις 4 Οκτωβρίου 1955 αφήνει την τελευταία του πνοή ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος. Ο Παπάγος, ηγέτης του Ελληνικού Συναγερμού, είχε ορκιστεί πρωθυπουργός στις 19 Νοεμβρίου 1952. Στην κυβέρνηση που σχημάτισε, υπουργός Εσωτερικών ήταν ο Στ. Στεφανόπουλος, Εθνικής Αμύνης ο Παν. Κανελλόπουλος και Δημοσίων Εργων ο Κων/νος Καραμανλής. Στον κυβερνητικό ανασχηματισμό της 15ης Δεκεμβρίου 1954, οι Στεφανόπουλος και Κανελλόπουλος ορίστηκαν αντιπρόεδροι του υπουργικού συμβουλίου, ενώ ο Καραμανλής υπουργός Συγκοινωνιών και Δημοσίων Εργων.
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1955, το πολιτικό τοπίο ήταν αρκετά σύνθετο: από τη μια, τα δραματικά γεγονότα των Σεπτεμβριανών της Κωνσταντινούπολης και η περιπλοκή του Κυπριακού και, από την άλλη, η βαριά ασθένεια του Παπάγου, η οποία δεν του επέτρεπε να διαχειριστεί την κατάσταση. Η συζήτηση για τη διάδοχη λύση βρισκόταν στο προσκήνιο, ενώ ορατή ήταν η ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι δυνατότητες παρέμβασης των Ανακτόρων στα πολιτικά πράγματα ήταν αυξημένες.
![5 Οκτωβρίου 1955: Εντολή για κυβέρνηση στον Καραμανλή-1]()
«Η δοθείσα, πρωτοβουλία του Βασιλέως, εις το κυβερνητικόν πρόβλημα λύσις έχει ένα μέγα αποφασιστικόν διά τας ώρας αυτάς προσόν: την ραγδαιότητα. (…) Δεν έπρεπε να χαθή ούτε λεπτόν».
Το πρωί της 4ης Οκτωβρίου ο Παπάγος όρισε αναπληρωτή πρωθυπουργό τον Στ. Στεφανόπουλο. Οταν, λοιπόν, πέθανε το βράδυ της ίδιας ημέρας, πολλοί θεώρησαν αυτονόητο ότι διάδοχός του στην πρωθυπουργία θα ήταν ο Στεφανόπουλος. Ο βασιλιάς Παύλος, ωστόσο, είχε άλλη άποψη – και δεν έδωσε τη δυνατότητα στην ίδια την κοινοβουλευτική ομάδα του Ελληνικού Συναγερμού να τη συζητήσει: την επομένη του θανάτου του Παπάγου, αιφνιδιάζοντας, ανέθεσε την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στον Καραμανλή. Η κίνησή του ήταν τολμηρή, όμως «υποστηριζόταν» από την πολιτική παρουσία του σαρανταοκτάχρονου Σερραίου πολιτικού: ο Καραμανλής δεν είχε εμπλακεί στις διαμάχες για τη διαδοχή του στρατάρχη, θεωρούνταν ο πλέον επιτυχημένος υπουργός της κυβέρνησης Παπάγου και ήταν ένας νέος πολιτικός που είχε συνδέσει τη δράση του με τις προσπάθειες ανάπτυξης και ευημερίας της χώρας.
Ο Στεφανόπουλος αμφισβήτησε την επιλογή του Παλατιού, συγκεντρώνοντας υπογραφές βουλευτών του Συναγερμού, ωστόσο η δυναμική υπέρ του μέχρι πρότινος υπουργού Δημοσίων Εργων ήταν πολύ πιο ισχυρή. Στις 6 Οκτωβρίου ορκίστηκε η πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή και την επομένη η κοινοβουλευτική ομάδα του Συναγερμού εξέλεξε διοικούσα επιτροπή στην οποία μετείχαν και οι Στεφανόπουλος – Κανελλόπουλος.