Η ηρωική αντίσταση της Ελλάδας στην απόπειρα της φασιστικής Ιταλίας να εισβάλει στο έδαφός της, που ξεκίνησε την 28η Οκτωβρίου 1940, αλλά και η προέλαση του ελληνικού στρατού στην υπό κατοχή αλβανική ενδοχώρα προκάλεσαν τον θαυμασμό όχι μόνο των δυτικών συμμάχων, αλλά και της γείτονος Τουρκίας. Η αρθρογραφία των τουρκικών εφημερίδων της εποχής αποτελεί αψευδή μάρτυρα των αισθημάτων συμπαράστασης και των επαίνων που είχαν προκαλέσει τα ελληνικά κατορθώματα εναντίον ενός σαφώς υπέρτερου, υλικά και αριθμητικά, αντιπάλου. Πρόκειται για μια περίοδο που ο Ισμέτ Ινονού, έχοντας υπερισχύσει στον αγώνα εξουσίας που είχε λάβει χώρα μετά τον θάνατο του Κεμάλ Ατατούρκ τον Νοέμβριο 1938, είχε αναγορευθεί σε «εθνικό ηγέτη» (Milli Şef) της Τουρκίας.
Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εννέα μήνες αργότερα, διευκόλυνε τον, ούτως ή άλλως, ασφυκτικό έλεγχο που ασκούσε στον Τύπο το «μονοκομματικό καθεστώς» (Tek Parti Rejimi) και, κατά συνέπεια, μπορεί βασίμως να υποστηριχθεί ότι οι δημοσιευόμενες απόψεις απηχούσαν σε μεγάλο βαθμό τις θέσεις των πολιτικά ιθυνόντων.
Πράγματι, ο τουρκικός Τύπος παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας και είχε λάβει θέση υπέρ της πρώτης, τόσο στην περίπτωση της δολοφονίας του Αλβανού ληστή Νταούτ Χότζα (τον οποίο η ιταλική προπαγάνδα επιχείρησε να μετατρέψει σε «Αλβανό πατριώτη», χρεώνοντας τη δολοφονία του σε «Ελληνες πράκτορες») όσο και στην περίπτωση του τορπιλισμού της «Ελλης». Ετσι, ο Χιουσεΐν Τζαχίτ Γιάλτσιν στη «Γενί Σαμπάχ» εξέφραζε τον προβληματισμό και την ανησυχία του για την απειλητική στάση της Ιταλίας έναντι της Ελλάδας και προέβλεπε μια διά ξηράς και όχι διά θαλάσσης επίθεση της Ιταλίας (Hüseyin Cahit Yalçın, «Yunanistan ve Italya», Yeni Sabah 15/8/1940). Την επομένη, ο Ζεκερίγια Σερτέλ στην «Ταν» συμμεριζόταν την άποψη του Γιάλτσιν πως μια ενδεχόμενη ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας θα σηματοδοτούσε το τέλος της ειρήνης στα Βαλκάνια (Zekeriya Sertel, «İtalya Yunanistan’dan ne İstiyor?», Tan 16/8/1940). Με τη σειρά του, ο Αχμέτ Εμίν Γιαλμάν στη «Βατάν» έβλεπε «σκοτεινά νέφη στον ορίζοντα», χρεώνοντας στην Ιταλία «κακή πρόθεση» μετά την οποία «εύκολα δίνεται και η αφορμή» (Ahmet Emin Yalman, «Yakın Ufuklarda Bulutlar», Vatan 25/8/1940), ενώ και πάλι ο Σερτέλ εκτιμούσε πως, αν η Ιταλία πραγματοποιούσε τις απειλές της, θα συναντούσε την ένοπλη αντίσταση της Ελλάδας («Yunanistan Romanya gibi Korkutmak İstiyorlar», Tan 26/8/1940).
Η φιλική αυτή στάση προς την Ελλάδα που εξέφραζε ο τουρκικός Τύπος απηχούσε τη βαθιά ανησυχία που κυριαρχούσε τότε στη χώρα για την επιθετική στάση της Ιταλίας. Οι Τούρκοι αρθρογράφοι φαίνεται πως προσδοκούσαν ένοπλη ελληνική αντίσταση στη διαγραφόμενη ιταλική εισβολή. Την επομένη της 28ης Οκτωβρίου, ο Χ. Τζ. Γιάλτσιν δημοσίευε διθυραμβικό άρθρο γνώμης, στο οποίο έπλεκε το εγκώμιο του ελληνικού έθνους και της σθεναρής στάσης του: «Το ηρωικό ελληνικό έθνος που ζώστηκε τα όπλα χωρίς κανένα δισταγμό για να υπερασπιστεί την πατρίδα εναντίον ενός εξωτερικού εχθρού, έχει αναμφισβήτητα προκαλέσει συμπάθεια και αγάπη σε κάθε γωνιά της υφηλίου. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι τη στιγμή αυτή πουθενά αλλού στον κόσμο δεν συμμερίζεται τα αισθήματά του τόσο βαθιά και ειλικρινά άλλος από την Τουρκία. Είμαστε ολόψυχα στο πλάι του ελληνικού έθνους. Ευχόμαστε ολόψυχα να επιτύχει τη νίκη στον αγώνα που δίνει για την ανεξαρτησία και την αξιοπρέπειά του. (…) Ποιες επιπλοκές θα προκαλέσει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος στα Βαλκάνια και στην ανατολική Μεσόγειο; Δεν είναι τώρα η στιγμή να δοθεί απάντηση ορθή και εμπεριστατωμένη στα ερωτήματα αυτά. Ενα είναι βέβαιο, ότι το ελληνικό έθνος δεν θα διστάσει να πολεμήσει για να υπερασπίσει την πατρίδα του, έτσι όπως αρμόζει σε μια χώρα που είναι η κοιτίδα της ελευθερίας και του πολιτισμού» («Yunanistana Taaruz», Yeni Sabah 29/10/1940).
Ηθικώς, μέγα έθνος
Την ίδια ημέρα, ο Αμπιντίν Ντάβερ έγραφε στη στήλη του: «Οσα έθνη δεν δίνουν αξία στην ανεξαρτησία, στην εθνική κυριαρχία, στην τιμή και στην αξιοπρέπεια ανοίγουν τις αγκάλες τους στον κατακτητή. Αντιθέτως, τα έθνη που μένουν πιστά στα ιερά και τα όσιά τους προτάσσουν τα στήθη και τις λόγχες τους στον στρατό του κατακτητή. Η μικρή αλλά ηρωική Ελλάδα προτίμησε το δεύτερο. Δεν θα μπορούσε να πράξει αλλιώς η κληρονόμος ενός αρχαίου πολιτισμού, ένα έθνος που επέδειξε το θάρρος πολύχρονων αγώνων για να αποκτήσει την ανεξαρτησία του, έστω και εναντίον μας. (…) Η συμπάθεια και η φιλία του τουρκικού έθνους στρέφεται προς το ελληνικό έθνος για την άδικη επίθεση που υπέστη. Το υλικώς μικρό αυτό έθνος έχει μεταβληθεί ηθικώς σε μέγα, διότι μάχεται όχι μόνο για τη δική του ανεξαρτησία, αλλά για την ανεξαρτησία και την απελευθέρωση όλων των καταπιεσμένων εθνών». Αξιοπρόσεκτη είναι η επιλογή τόσο του Ντάβερ όσο και άλλων συναδέλφων του να αναφέρονται στους Ελληνες όχι μόνο με το σύνηθες «Yunan», αλλά με το ακριβέστερο και ενδοξότερο «Elen» (Abiddin Daver, «Yunanistanın Uğradığı Haksız Tecavüz», İkdam 29/10/1940).
Αντίστοιχους τόνους υιοθετούσαν οι Μεχμέτ Ασίμ Ους στη «Βακίτ» και Α.Ε. Γιαλμάν στη «Βατάν». Ο πρώτος χαρακτήριζε την απάντηση Μεταξά στον Γκράτσι «ηρωική απάντηση ενός ευγενούς έθνους που έχει επίγνωση της εθνικής του ανεξαρτησίας και ύπαρξης» και εξέφραζε την πεποίθησή του ότι «η γενναία και υψηλόφρων αυτή στάση μιας μικρής χώρας 6-7 εκατομμυρίων, η οποία αγαπά την ανεξαρτησία της, έναντι της επίθεσης της Ιταλίας των 45 εκατομμυρίων, θα μείνει στην ιστορία ως ένα αλησμόνητο παράδειγμα αντρειοσύνης» (M. Asım Us, «Yunanistan’a Haksız Taaruz», Vakit 29/10/1940).
Ο δεύτερος, υπό τον εύγλωττο τίτλο «Εύγε στην Ελλάδα», εξήρε «το θάρρος και την αποφασιστικότητα» των Ελλήνων και εξέφραζε τη βεβαιότητά του για το νικηφόρο αποτέλεσμα του αγώνα τους εναντίον εκείνων που επιβουλεύτηκαν την ανεξαρτησία τους («Aferin Yunanistana», Vatan 30/10/1940).
Συγκινημένος ο συντάκτης της εφημερίδας Yeni Sabah δεν δίστασε να τιτλοφορήσει το άρθρο του στη γλώσσα του γειτονικού έθνους: «Zito To Eksereton Etnos» (12/4/1941).
Η «απεχθής» ιταλική επίθεση
Ο Νιζαμετίν Ναζίφ προέβαλε την πλήρη στήριξη των Τούρκων και της κυβέρνησης του πρωθυπουργού τους, Ρεφίκ Σαϊντάμ, έναντι της «απεχθούς» ιταλικής επίθεσης και αναφωνούσε: «Ελληνες! Ας είναι ευλογημένος ο αγώνας σας!» (Nizamettin Nazıf, «Elenler! Gazanız Mübarek Olsun!», İkdam 30/10/1940). Ο συντηρητικός μουσουλμάνος και μετέπειτα πατέρας της «τουρκοϊσλαμικής σύνθεσης», Νετζίπ Φαζίλ Κισάκιουρεκ, συνέκρινε τους Ελληνες με τους αρχαίους Σπαρτιάτες, προτάσσοντας το επίγραμμα του Σιμωνίδη «Ω ξειν’, αγγέλειν Λακεδαιμονίοις…» (Necip Fazıl Kısakürek, «Her Bakımdan Vaziyet», Son Telgraf 31/10/1940), και ο Χακί Σούχα Γκεζγκίν έλεγε με τη σειρά του «Εύγε στους Ελληνες» (Hakkı Süha Gezgin, «Aferin Yunanlılara», Vakit 31/10/1940).
Διθυραμβικά σχόλια και θαυμασμός
Στις 6 Νοεμβρίου ο Χ. Τζ. Γιάλτσιν συνέχιζε τα εγκώμια για το «φίλο ελληνικό έθνος, ο ηρωισμός του οποίου έχει προκαλέσει αγάπη και επιδοκιμασία παγκοσμίως». Ταυτόχρονα, έδινε στο άρθρο του μια εντυπωσιακή πληροφορία για τον τρόπο που έβλεπαν στην Τουρκία την ισχύ και τις ικανότητες του ελληνικού στρατού: «Η Τουρκία γνωρίζει και επικροτεί την αληθινή αξία και την ανδρεία του ελληνικού στρατού. Οι φίλοι μου στην Αγκυρα επαναλάμβαναν τα εγκωμιαστικά σχόλια του μεγάλου Ατατούρκ για τον ελληνικό στρατό και με διαβεβαίωναν πως τον εκτιμούσε πολύ. Ενας έμπειρος στρατηγός μού είπε τα εξής για τον ελληνικό στρατό: “Εχω πολεμήσει εναντίον στρατευμάτων από διάφορα έθνη. Ο Ελληνας στρατιώτης αξίζει να συγκαταλεχθεί μεταξύ των καλύτερων του κόσμου. Εάν οι Ελληνες πολεμήσουν όπως πολέμησαν μαζί μας στον Σαγγάριο, είμαι σίγουρος ότι θα εκδιώξουν τους Ιταλούς”». Στην κατακλείδα του άρθρου του ο Τούρκος δημοσιογράφος πρότεινε να αποσταλεί στην Ελλάδα το πλεόνασμα των τροφίμων της Τουρκίας, παροτρύνοντας τις γυναίκες της χώρας που έπλεκαν μάλλινα γάντια και κασκόλ για τους Τούρκους φρουρούς των συνόρων, να μην ξεχνούν και «τους ευζώνους που υπερασπίζονται την πατρίδα τους στη βροχή και στο χιόνι, στα βουνά της Ηπείρου και της Μακεδονίας» (H.C. Yalçın, «Yunan Milleti için», Yeni Sabah 6/11/1940).
Τη σκυτάλη από τον Γιάλτσιν έπαιρνε ο Ακα Γκιουντούζ, ο οποίος στο έμπλεο συγκίνησης άρθρο του παρέπεμπε στο έπος των Θερμοπυλών και αναφωνούσε: «Ηρωικό και αιώνιο Ελληνικό Εθνος! Ερρωσο!» (Aka Gündüz, «Kahraman Elen Milleti! Sen SağOl!», Tan 30/1/1941). Εξίσου ενθουσιώδης εμφανιζόταν ο ίδιος συντάκτης δύο μήνες αργότερα, τη φορά αυτή από τη στήλη του στη «Βατάν», όπου υπό τον τίτλο «Ο Δεύτερος Πόλεμος της Ανεξαρτησίας», ανέφερε και τα εξής: «Τι ευτυχείς που είναι όσοι γνωρίζουν το μυστικό να πεθαίνουν αφέντες, παρά να γονατίζουν μπροστά σε αφέντες! Τι ευτυχείς που είστε Ελληνες! Πόσο ευτυχείς! Αν δεν υπήρχαν ορισμένα εμπόδια πολιτικής φύσεως και τι δεν θα ‘δινα να πολεμήσω σαν απλός στρατιώτης στις τάξεις σας παρά τα χρόνια μου και τ’ άσπρα μου μαλλιά. (…) Είθε να γιορτάσουν τα εγγόνια μου με τα εγγόνια σας τη 240ή επέτειο της ανεξαρτησίας σας» («İkinci İstikâl Savaşı», Vatan 28/3/1941). Συγκινημένος ο συντάκτης από το ελληνικό έπος, δεν δίστασε να τιτλοφορήσει το άρθρο του στη γλώσσα του έθνους που τόσο βαθιά θαύμασε και εκτιμούσε: «Zito To Eksereton Etnos» (Yeni Sabah 12/4/1941).
* Ο δρ Γεώργιος Αγγελετόπουλος έχει υπηρετήσει ως στέλεχος επικοινωνίας στα Γραφεία Τύπου της Αγκυρας, της Λευκωσίας και της Κωνσταντινούπολης. Πρόσφατα εκδόθηκε το βιβλίο που συνυπογράφει με τον Ευάγγελο Αρεταίο «Τουρκία: Το τρένο του μεγάλου εκσυγχρονισμού», εκδ. Παπαδόπουλος.
