Η ελληνική ερευνητική κοινότητα ανοίγει τα πανιά της για την απόκτηση ενός νέου ωκεανογραφικού σκάφους του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), που θα αντικαταστήσει το επιστημονικά ένδοξο Ω/Κ «Αιγαίο». Πρόκειται για μια πολύ σημαντική εξέλιξη, που θα αναβαθμίσει ιδιαίτερα τις ερευνητικές δυνατότητες της χώρας στη θάλασσα. Το μεγαλύτερο επενδυτικό πρόγραμμα που έχει αναλάβει ποτέ το ΕΛΚΕΘΕ, ύψους 55,18 εκατομμυρίων ευρώ γίνεται πραγματικότητα μετά την υπογραφή της δανειακής σύμβασης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του ελληνικού Δημοσίου, την περασμένη Τετάρτη.
Το νέο ωκεανογραφικό σκάφος θα έχει μήκος 70 μέτρων και πλάτος 16 μέτρων (αρκετά μεγαλύτερο από το «Αιγαίο» που έχει μήκος 62 και πλάτος 9 μέτρων), θα διαθέτει μεγάλα εργαστήρια πολλαπλών χρήσεων και ευρύχωρα ανοιχτά καταστρώματα, όπου θα μπορούν να τοποθετούνται κινητά εργαστήρια. Ετσι το σκάφος θα έχει ερευνητική ευελιξία, έτσι ώστε να μπορεί να διεξάγει ένα ευρύτερο φάσμα επιστημονικών αποστολών. «Μιλάμε για ένα σκάφος με δυνατότητα πολλαπλών εργασιών, εξοπλισμένο με τεχνολογία αιχμής. Ανήκει επίσης στην κατηγορία των σκαφών με ελάχιστη ηχορρύπανση, όπως είναι η σύγχρονη τάση. Θα κινείται με ηλεκτροκινητήρα, ο οποίος θα τροφοδοτείται με ντίζελ, εξασφαλίζοντας πολύ καλύτερη απόδοση από το “Αιγαίο”. Το νέο σκάφος θα είναι πιο “πράσινο”, αφού θα χρειάζεται λιγότερα καύσιμα παρότι είναι μεγαλύτερο από το σημερινό», λέει στην «Κ» ο δρ Αρης Καραγεώργης, πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών και διευθυντής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας. Η δημιουργία του σκάφους έχει ορίζοντα πενταετίας και η κατασκευή του θα γίνει με διεθνή διαγωνισμό. Μέχρι τότε βέβαια θα παραμείνει σε δράση το αξιόμαχο Ω/Κ «Αιγαίο», με την πολύχρονη προσφορά.
Βασικός πυλώνας του ερευνητικού προσανατολισμού του νέου ωκεανογραφικού σκάφους θα είναι τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής. «Η Μεσόγειος είναι από τις πιο σημαντικές περιοχές στον πλανήτη όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, καθώς λειτουργεί ως μικροσκοπικός ωκεανός που ανταποκρίνεται γρήγορα στην κλιματική μεταβλητότητα. Τα ανεξερεύνητα νερά της έχουν πολλά μυστικά, που μένουν να αποκαλυφθούν», σημειώνει ο δρ Καραγεώργης. Τα δεδομένα που θα συλλέγονται θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς εξελίσσεται η κλιματική αλλαγή, να εντοπίσουν τους παράγοντες που σχετίζονται με την ανθρώπινη-κοινωνική δραστηριότητα.
Αξίζει να σημειωθεί πως την Τετάρτη μαζί με το νέο ωκεανογραφικό υπεγράφη και η σύμβαση χρηματοδότησης του νέου υπερσταθμού παρατηρήσεων για την κλιματική αλλαγή και την ατμόσφαιρα στα Αντικύθηρα, που αναπτύσσεται από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Με τις δύο νέες, υψηλής ποιότητας, ερευνητικές δομές η Ελλάδα αναβαθμίζει την παρουσία της στο επιστημονικό πεδίο για την κλιματική αλλαγή, γεγονός που μπορεί να συμβάλει και στην παραμονή νέων επιστημόνων στη χώρα. Σε ποιους τομείς θα δραστηριοποιηθεί το νέο ωκεανογραφικό; Συλλογή δεδομένων για τη θερμοκρασία και την αλατότητα της θάλασσας, δειγματοληψία ιζημάτων βυθού, παρακολούθηση της θαλάσσιας ρύπανσης στην επιφάνεια, στη στήλη νερού και στον βυθό, παρακολούθηση της υγείας των παράκτιων και ανοικτών θαλάσσιων οικοτόπων και των οικοσυστημάτων τους, συλλογή δειγμάτων υδρόβιας ζωής. Ακόμα έρευνα για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων στην ανοιχτή θάλασσα ή υποβρυχίων καλωδίων οπτικών ινών ή ηλεκτρικής ενέργειας. Συμμετοχή σε αποστολές έρευνας και διάσωσης. Συλλογή δειγμάτων σε περιπτώσεις πετρελαιοκηλίδων. Ανάπτυξη και ανάκτηση ωκεανογραφικών σημαντήρων. Επιπλέον μπορεί να συνεισφέρει στη διδασκαλία προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών.
«Με το νέο ωκεανογραφικό σκάφος οι ερευνητικές δυνατότητες της χώρας στο στρατηγικό πεδίο της θάλασσας αναβαθμίζονται», τονίζει ο πρόεδρος του ΕΛΚΕΘΕ, ο οποίος υπογραμμίζει την εμπιστοσύνη που επέδειξαν υπερκομματικά οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών στο πρόγραμμα και στο Κέντρο, που θα το υλοποιήσει. «Αποτελεί ένα παράδειγμα για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε αυτά τα θέματα, με λογική συνέχειας, συνεργασίας και ομοψυχίας», τονίζει.
Το Ω/Κ «Αιγαίο» στην πολύχρονη διαδρομή του έχει συμβάλει στην υλοποίηση πλήθους προγραμμάτων. Οικοσυστήματα, κλιματική αλλαγή, μελέτη της ρύπανσης, συνεργασία με γεωλόγους για μελέτη των ρηγμάτων κ.ά.
Διεθνείς συνεργασίες
Σύμφωνα με τον δρα Καραγεώργη, με το νέο ωκεανογραφικό σκάφος θα υπάρξει δυνατότητα για λεπτομερή χαρτογράφηση των ελληνικών θαλασσών, αλλά και για νέες συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια και επιχειρήσεις σε διεθνές επίπεδο. «Στο πλαίσιο της Γαλάζιας Στρατηγικής, που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ενωση, θα μελετήσουμε τη δυνατότητα ενεργειακής αξιοποίησης της θάλασσας, με κυματική ενέργεια και παράκτια αιολικά, με λογική βιώσιμης αξιοποίησης των θαλάσσιων πόρων. Ταυτόχρονα, ενισχύεται η θέση της χώρας στη Μεσόγειο, ενώ θα έχουμε την επιχειρησιακή δυνατότητα να συμμετέχουμε σε προγράμματα στον Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό», λέει ο πρόεδρος του ΕΛΚΕΘΕ.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η απόφαση για τη δημιουργία ενός νέου ωκεανογραφικού έρχεται σε μια στιγμή που δεν καθελκύονται διεθνώς καινούργια σκάφη ωκεανογραφικής παρατήρησης. «Είμαστε σε μια φάση που οι χώρες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως η Γερμανία, απλώς αναβαθμίζουν τα παλιότερα σκάφη τους. Ο παγκόσμιος ωκεανογραφικός στόλος γερνάει. Το δικό μας πρόγραμμα θα προσθέσει ένα νέο καράβι, κόντρα σε αυτή την τάση», τονίζει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας.
Το πλοίο του ΕΛΚΕΘΕ, «Αιγαίο», με τη μεγάλη ιστορία
«Εχουμε σαρώσει κυριολεκτικά όλες τις ελληνικές θάλασσες, έχουμε ταξιδέψει πολλές φορές σε όλη τη Μεσόγειο, στη Μαύρη και στην Ερυθρά Θάλασσα. Το “Αιγαίο” έχει μεγάλη ιστορία», λέει στην «Κ» ο κ. Θόδωρος Κανακάρης, πλοίαρχος του ωκεανογραφικού του ΕΛΚΕΘΕ εδώ και 20 χρόνια.
Αυτές τις ημέρες το «Αιγαίο» ξαποσταίνει στο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά, μετά μια «επέμβαση» τεχνολογικής αναβάθμισης του εξοπλισμού του, καθώς εφοδιάστηκε με ένα πολυδεσμικό βυθόμετρο, το οποίο μπορεί να διαμορφώσει τρισδιάστατους χάρτες του βυθού και να ανιχνευθούν ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως εάν ο βυθός είναι βραχώδης κ.λπ. Σύντομα, το «Αιγαίο» θα ξανοιχτεί στη θάλασσα για να συνεχίσει την πολύτιμη αποστολή του.
Ο κ. Κανακάρης ανέβηκε για πρώτη φορά στο «Αιγαίο» τον Αύγουστο του 1997, όταν είχε προσληφθεί με τον βαθμό του υποπλοίαρχου. Από τον Φεβρουάριο του 2000 είναι ο πλοίαρχος του ωκεανογραφικού. «Και πού δεν έχουμε πάει. Οχι μόνο στη Μεσόγειο. Πέντε μήνες εργαστήκαμε στην Ερυθρά Θάλασσα σε συνεργασία με πανεπιστήμια της Σαουδικής Αραβίας, ασχοληθήκαμε με τις περιβαλλοντικές συνέπειες των υποθαλάσσιων εξορύξεων. Εχουμε δουλέψει πολλές φορές στη Μαύρη Θάλασσα, υλοποιώντας οικολογικά, αρχαιολογικά και γεωλογικά προγράμματα. Εμείς βρήκαμε τα ίχνη του “πλοίου του Οδυσσέα”, όπως ονομάστηκε ένα σκάφος της αρχαιότητας που ανακαλύφθηκε στον βυθό», αφηγείται ο καπετάνιος του «Αιγαίου» στην «Κ».
Το ελληνικό ωκεανογραφικό «κτίστηκε» στα ναυπηγεία Χαλκίδας το 1985, με μήκος 52 μέτρων και μέγιστο πλάτος 9 μέτρων. Το 1995, καθώς υπήρχε ανάγκη για μεγαλύτερη αυτονομία και εξοπλισμό, το «Αιγαίο» μπήκε ξανά στο ναυπηγείο, όπου προστέθηκαν άλλα δέκα μέτρα μήκους στο πιο πλατύ του σημείο. Το σκάφος έχει σήμερα πλήρωμα 21 ατόμων, αυτονομία 20 ημερών, ενώ μπορεί να φιλοξενήσει έως 21 ερευνητές. «Θέλουμε να μπορούμε να είμαστε εφτά μέρες την εβδομάδα στο πεδίο», εξηγεί ο κ. Κανακάρης.
«Το πιο ισχυρό χαρτί του πλοίου είναι το πλήρωμά του. Είμαστε πολύ δεμένοι, πολύ έμπειροι, μιλάμε την ίδια γλώσσα», τονίζει ο καπετάνιος. Εξάλλου μετά την υποστήριξη σε τόσες ερευνητικές αποστολές το πλήρωμα του «Αιγαίου» λειτουργεί σχεδόν ως… βοηθητικό ερευνητικό προσωπικό. «Μελετούμε την πορεία μας σε σχέση με τον καιρό, έτσι ώστε ο ερευνητής να πάρει τα περισσότερα και καλύτερα δείγματα. Ολοι παίρνουμε υπόψη το έργο που υλοποιούμε. Ακόμα και το καμαροτάκι όταν γνωρίζει πως εκτελείται ένα πρόγραμμα για τα θρεπτικά χαρακτηριστικά της θάλασσας, δεν θα πετάξει φλούδες ή άλλα οργανικά στο νερό, γιατί οι ερευνητές θα βρουν αλλόκοτα στοιχεία», σημειώνει ο κ. Κανακάρης. Ετσι κι αλλιώς, καθώς το σκάφος συμμετέχει σε πολλά περιβαλλοντικά προγράμματα είναι αυτονόητη η ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό τον τομέα (π.χ. ύπαρξη βιολογικού καθαρισμού).
Το Ω/Κ «Αιγαίο» στην πολύχρονη διαδρομή του έχει συμβάλει στην υλοποίηση πλήθους προγραμμάτων. «Οικοσυστήματα, κλιματική αλλαγή, μελέτη της ρύπανσης, συνεργασία με γεωλόγους για μελέτη των ρηγμάτων και των υποθαλάσσιων ηφαιστειακών τόξων, ορυκτός πλούτος από πολύτιμα μέταλλα και σπάνιες γαίες μέχρι υδρογονάνθρακες, καθώς και αρχαιολογικές έρευνες. Εχουμε συμβάλει στις διασυνδέσεις των νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα (ηλεκτρικό ρεύμα, τηλεφωνικά καλώδια, άλλοι αγωγοί). Ακόμα και στο θλιβερό καθήκον της ανέλκυσης ελικοπτέρων και αεροσκαφών από τη θάλασσα», αφηγείται ο πλοίαρχος. Σε όλα αυτά χρησιμοποιούνται τα όργανα εξερεύνησης του βυθού, το τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο εξερεύνησης (ROV) και το βαθυσκάφος «Θέτις», το οποίο επιστρατεύεται όταν είναι αναγκαίο. Οσο όμως κι αν αγαπούν το σκάφος, οι συντελεστές του συνειδητοποιούν πως πρέπει να περάσουν στη νέα εποχή.
«Τα πολυήμερα ταξίδια με καράβι έχουν την ταλαιπωρία και τους κινδύνους τους. Παρότι είμαστε πολύ προσεκτικοί, έχουμε πέσει και σε απρόβλεπτα εννιάρια», σημειώνει ο καπετάνιος. «Οσα κι αν έχουμε περάσει όμως αποζημιωνόμαστε όταν δένουμε σε κάποιο νησί, ειδικά στα πιο μικρά, και καλούμε τα παιδιά να επισκεφθούν το σκάφος. Η λάμψη των ματιών τους όταν βλέπουν τα όργανα και ακούν πόσα πράγματα μπορεί να κάνει αυτό το ελληνικό σκάφος είναι η ανταμοιβή μας».
Η αξία των ερευνητικών οργάνων
Η ωκεανογραφία απαιτεί υψηλή τεχνολογία και πανάκριβα ερευνητικά όργανα. Παρότι και το σημερινό ωκεανογραφικό του ΕΛΚΕΘΕ, το «Αιγαίο», έχει όργανα μεγάλων τεχνολογικών δυνατοτήτων, υπήρξαν, σύμφωνα με στελέχη του Κέντρου, περιπτώσεις που δεν έγινε κατορθωτή η ανάληψη κάποιου ερευνητικού προγράμματος, καθώς δεν υπήρχε ο κατάλληλος εξοπλισμός. Οι υστερήσεις αυτές αναμένεται να ξεπεραστούν με την προμήθεια του νέου ωκεανογραφικού σκάφους. Το νέο σκάφος θα φέρει προηγμένο τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο (ROV), το οποίο θα μπορεί να πραγματοποιήσει ερευνητικά «μακροβούτια» σε μεγάλα βάθη. Θα διαθέτει ακόμα σύγχρονα συστήματα που παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τη μορφολογία του θαλάσσιου πυθμένα και άλλα όργανα τεχνολογίας αιχμής. Αντικείμενο μελέτης θα είναι συνολικά η βιοποικιλότητα και η υγεία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, που πιέζονται σήμερα από τη ρύπανση, την κλιματική διαταραχή και την ασύδοτη οικονομική δραστηριότητα.
