«Ποτάμια ρύπανσης» εκβάλλουν καθημερινά στον Θερμαϊκό Κόλπο, τροφοδοτώντας αδιάκοπα το οικολογικό έγκλημα που συντελείται επί τρεις και πλέον δεκαετίες στην πιο σημαντική θαλάσσια περιοχή της Βόρειας Ελλάδας.
Χείμαρροι με βοθρολύματα, αποστραγγιστικές τάφροι με υπολείμματα φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, ρέματα με λάδια και άλλα πετρελαιοειδή, ακόμα και υπερχειλίσεις του παλιού αποχετευτικού δικτύου της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια καταιγίδων πέφτουν ανεξέλεγκτα στη θάλασσα, λίγα μέτρα από το αεροδρόμιο, μια ανάσα από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης ή δίπλα στους υγροβιότοπους του νομού που προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις.
Ο μεγάλος Κόλπος της Κεντρικής Μακεδονίας παραμένει ακόμα «χαβούζα». Μέσα της βούλιαξαν οι μεγαλόστομες διακηρύξεις κυβερνητικών παραγόντων του παρελθόντος, οι οποίοι στοιχημάτιζαν πριν από το 2000 ότι «θα κολυμπάμε μπροστά στην παλιά παραλία!».
Το πρόβλημα επαναφέρει τώρα, σε όλη του την έκταση, αποκαλυπτική έρευνα πεδίου της νεοσύστατης Διεύθυνσης Προστασίας και Ανάπτυξης Θερμαϊκού Κόλπου (ΔΠΑΘΚ) του υπουργείου Μακεδονίας Θράκης. Από τα τέλη Μαΐου η Διεύθυνση Προστασίας ξεκίνησε μια προσπάθεια καταγραφής όλων των προβλημάτων του Θερμαϊκού, εντοπίζοντας για πρώτη φορά όλες τις χερσαίες πηγές ρύπανσης από την Επανομή (ανατολικός Θερμαϊκός) έως τις εκβολές του Αλιάκμονα (δυτική πλευρά του κόλπου).
Οι πηγές ρύπανσης
Η έρευνα κατέγραψε (με χάρτες και φωτογραφίες) έως τώρα έξι κυρίαρχες πηγές ρύπανσης του Κόλπου: ποτάμια, χειμάρρους, αποστραγγιστικές τάφρους, βυρσοδεψεία, φρεάτια υπερχείλισης και ανεπαρκή λειτουργία βιολογικών καθαρισμών (π.χ. δεν λειτουργεί ο τριτοβάθμιος βιολογικός καθαρισμός).
«Ο Θερμαϊκός, λένε οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, δεν καθάρισε και ό,τι όφελος είχαν τα νερά από τη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού έχει πια χαθεί, τόσο από την αύξηση της ρύπανσης σε πηγές που δεν αντιμετωπίστηκαν τα τελευταία χρόνια όσο κι από τις νέες εστίες που προστέθηκαν με την ένταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων».
Μιλώντας στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής Χημείας κ. Κωνσταντίνος Φυτιάνος, επιστημονικός συνεργάτης του προγράμματος, τόνισε ότι το 1/3 της ρύπανσης του Θερμαϊκού προέρχεται σήμερα από ρύπους που μεταφέρουν τα τρία μεγάλα ποτάμια (Αξιός, Λουδίας, Αλιάκμονας) και χύνονται στον Κόλπο. Περισσότερους ρύπους (κυρίως αστικά και βιομηχανικά απόβλητα από την ΠΓΔΜ) εκβράζει ο Αξιός.
Τα ρυπαντικά φορτία από τα ρέματα Ανθεμούντα (περιοχή αεροδρομίου), Φοίνικα και Δενδροποτάμου, καθώς και ορισμένα παρακλάδια τους άφησαν άναυδους τους αρμόδιους, που προβληματίζονται μήπως ορισμένοι από τους βιολογικούς καθαρισμούς βιομηχανιών στην περιοχή του Καλοχωρίου αλλά και μονάδες επεξεργασίας αστικών περιοχών δεν λειτουργούν κατά περιόδους.
Οι επιστήμονες εντόπισαν επίσης μικρά κανάλια και αγωγούς που καταλήγουν ανεξέλεγκτα στον Θερμαϊκό, ενώ διαπίστωσαν ότι μεγάλο μέρος των πάσης φύσεως σκουπιδιών στην παλιά παραλία και τον Λευκό Πύργο προέρχονται από τις υπερχειλίσεις των παλιών αγωγών που συνδέονται με τον κεντρικό αποχετευτικό αγωγό και πλημμυρίζουν σε ισχυρές βροχοπτώσεις.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως είναι οι αυθαίρετες πηγές ρύπανσης, επισημαίνει η προϊσταμένη της Διεύθυνσης, Νικολέττα Τσικώτη. Η έρευνα ανέδειξε ως τη χειρότερη περίπτωση ένα ρέμα-βούρκο στην περιοχή των βυρσοδεψείων, δίπλα στην 6η προβλήτα του λιμανιού, όπου το βάθος των λυμάτων ξεπερνάει τα οκτώ μέτρα. «Η δυσοσμία είναι ανυπόφορη και η κατάσταση απερίγραπτη», λέει. Οι αρμόδιοι δρομολογούν κατ’ απόλυτη προτεραιότητα σχέδιο εξυγίανσης της συγκεκριμένης ακτής.
Βαρέα μέταλλα
Σύμφωνα με προηγούμενη μελέτη του Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, έχει παρατηρηθεί ρύπανση από βαρέα μέταλλα κατά μήκος των ακτών. Υψηλότερες είναι οι συγκεντρώσεις ψευδαργύρου και χαλκού, κυρίως σε περιοχές γύρω από το μεγάλο Καράμπουρνο (Περαία, Μηχανιώνα, Αεροδρόμιο) και τον Μακρύγιαλο Πιερίας, πιθανόν από τα γεωργικά εκπλύματα καλλιεργήσιμων εκτάσεων της περιοχής (φυτοφάρμακα που περιέχουν χαλκό), των κοντινών ρυπασμένων χειμάρρων, των οικιστικών αποβλήτων και των εκπλυμάτων χωματερών. Υψηλές συγκεντρώσεις χρωμίου εντοπίζονται στην ακτή του Καλοχωρίου, δείγμα της παρατεταμένης και συνεχούς ρύπανσης από τις δραστηριότητες των βυρσοδεψείων. Η ελαφρώς αυξημένη συγκέντρωση χρωμίου στην περιοχή του αεροδρομίου οφείλεται πιθανόν σε ρύπανση που μεταφέρεται από το εσωτερικό του όρμου.
Η μελέτη του Εργαστηρίου, αν και εκφράζει αισιοδοξία για τη μελλοντική πορεία της οικολογικής κατάστασης του Κόλπου υπογραμμίζει ότι «οι υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων σε παραλιακές περιοχές είναι πολύ ανησυχητικές και οφείλονται στα αν όχι ανύπαρκτα, σίγουρα αναποτελεσματικά για την προστασία του περιβάλλοντος μέτρα που λαμβάνονται στις κατά τόπους ανθρώπινες δραστηριότητες».
Ραγδαία μείωση της θαλάσσιας πανίδας
Μεγάλες απώλειες σε πολλά είδη από τη θάλασσα του Θερμαϊκού διαπιστώνει έρευνα που πραγματοποίησε ομάδα επιστημόνων από τα τμήματα Βιολογίας και Χημείας του ΑΠΘ.
Η ομάδα πραγματοποίησε πέρυσι αναλύσεις για τη βιοποικιλότητα στον βυθό του Θερμαϊκού και έκανε συγκρίσεις με τα συμπεράσματα παρόμοιας έρευνας που είχε πραγματοποιηθεί το 1976 στο πλαίσιο του Προγράμματος Περιβάλλοντος Ηνωμένων Εθνών. Με βάση την έρευνα αυτή, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί.
Οπως είπε στην «Κ» ο καθηγητής Βιολογίας, Αθανάσιος Κούκουρας «η επίδραση της ρύπανσης στις κοινότητες των ειδών που μελετήθηκαν έχει αυξηθεί στο διάστημα των τελευταίων 30 ετών». Σε ορισμένες περιπτώσεις η μείωση των ειδών (με μέγεθος μεγαλύτερο από κεφάλι καρφίτσας) ήταν 20% το 1976 και φτάνει το 2006 να ξεπερνάει το 40%.
Ο Θερμαϊκός χωρίστηκε σε τρεις ζώνες. Στην αζωική, στη βαριάς και στη μέτριας ρύπανσης. Το 2006 οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι ζώνες αυξήθηκαν σε έκταση. Η αζωική περιοχή, μια περιοχή μικρής έκτασης, όπου απουσιάζουν οι αερόβιοι μικροοργανισμοί και επομένως η βιοποικιλότητα, είχε «χαρτογραφηθεί» το 1976 στη θαλάσσια περιοχή του Λευκού Πύργου. Σήμερα έχει μετακινηθεί προς το Μικρό Εμβολο, ενώ εκείνη που είχε εντοπιστεί στις ακτές του Καλοχωρίου, στην περιοχή εκφόρτωσης πετρελαιοειδών, σύμφωνα με την έρευνα, έχει τώρα μεγαλώσει. Και οι δυο άλλες ζώνες (στη δεύτερη παρατηρείται η μεγαλύτερη μείωση αριθμού των ειδών) έχουν επίσης επεκταθεί μέσα στον Θερμαϊκό Κόλπο. «Είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Χρειάζεται να ληφθούν άμεσα μέτρα», τόνισε ο κ. Κούκουρας.
«Απαγορευτικό» σε δεκάδες μυδοκαλλιέργειες
Ο Θερμαϊκός αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη πηγή πλούτου και ζωής στον ευρύτερο χώρο της Β. Ελλάδας. Στη θαλάσσια περιοχή του αναπτύσσονται πολλές και πολύμορφες ανθρώπινες δραστηριότητες (τουρισμός, αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, εμπορικό λιμάνι, αθλητισμός κ.α). Αν και είναι δύσκολο να υπολογιστούν αριθμητικά τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από τον Κόλπο, σύμφωνα με έρευνα επιστημόνων του τμήματος Βιολογίας και Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ, «οι δραστηριότητες αυτές εξασφαλίζουν ετήσιο εισόδημα σε τουλάχιστον 150.000 οικογένειες». Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο η ρύπανση επηρεάζει άμεσα την τοπική οικονομία, αποτελούν οι μυδοκαλλιέργειες του Κόλπου, όπου απασχολούνται εκατοντάδες άνθρωποι από τρεις νομούς. Μόνο στο νομό Θεσσαλονίκης υπάρχουν 60 οργανωμένες και 250 ελεύθερες μυδοκαλλιέργειες, όμως εδώ κι σχεδόν δύο μήνες ισχύει και πάλι απαγόρευση της διάθεσης μυδιών στην αγορά για τη δυτική πλευρά του Θερμαϊκού.
Φέτος παρατηρήθηκε μεγάλη μείωση των γαρίδων του Θερμαϊκού. Αν και αρκετοί μιλούν για παροδικό φαινόμενο, αρκετοί ψαράδες της περιοχής συσχετίζουν την «εξαφάνιση» των γαρίδων με τη ρύπανση.
Εκστρατεία ενημέρωσης
Η σύσταση της νέας Διεύθυνσης Προστασίας και Ανάπτυξης έγινε για να ξεπεραστεί η πολυδιάσπαση και η αλληλοκάλυψη αρμοδιοτήτων (την ευθύνη έως τώρα είχαν πέντε υπουργεία, τέσσερις νομαρχίες, οκτώ εταιρείες, οργανισμοί και σύνδεσμοι, τρία ερευνητικά ιδρύματα, η περιφέρεια, ενώ εμπλέκονταν και δύο ΑΕΙ). Από τις αρχές Ιουλίου το ερευνητικό ωκεανογραφικό σκάφος «Ακταίον» πραγματοποιεί δειγματοληψίες σε 50 επιλεγμένα σημεία από το ακρωτήρι της Επανομής μέχρι τις εκβολές του Αλιάκμονα «αναλύοντας δέκα διαφορετικές φυσικοχημικές και βιολογικές παραμέτρους, έτσι ώστε να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης στον Θερμαϊκό και να ακολουθήσουν δράσεις που θα περιορίσουν τα προβλήματα» επισημαίνει η διευθύντρια της ΔΠΑΘΚ.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το ΥΜΑΘ μελετά μέτρα αντιμετώπισης της ρύπανσης, επεξεργάζεται προτάσεις για την παραγωγική, βιομηχανική, κοινωνική, τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη σε όλη τη λεκάνη του Θερμαϊκού, ενώ ετοιμάζει εκστρατεία ενημέρωσης που θα ξεκινήσει από τα σχολεία.
