«Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται στους απλούς μοναχούς, εκείνους που αγωνίστηκαν με ιδρώτα και αίμα για την πίστη μας και την ελευθερία μας». Με αυτή την αφιέρωση-μήνυμα προς τον κλήρο της χώρας, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος ανοίγει το νέο του βιβλίο «Συνοπτική θεώρηση της εκκλησιαστικής περιουσίας», στο οποίο περιγράφει ουσιαστικά την τελευταία προσπάθεια για την αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, στις αρχές Νοεμβρίου του 2018. Ο κ. Ιερώνυμος, με λόγο εκκλησιαστικό αλλά και εύληπτο για τον μέσο αναγνώστη, στο βιβλίο, αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζει η «Κ», ξεδιπλώνει πτυχές της επικοινωνίας που είχε με τον τέως πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, καθώς και λεπτομέρειες για τις θέσεις μητροπολιτών, ορισμένοι εκ των οποίων άσκησαν, δημοσίως, κριτική στις επιλογές του Αρχιεπισκόπου. Αλλωστε, η προσέγγιση Εκκλησίας και Πολιτείας για την επίτευξη της συμφωνίας την 6η Νοεμβρίου 2018 κέντρισε ευρύτερα το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, και εύλογα της πολιτικής σκηνής του τόπου. Τα πρακτικά της συνεδρίασης της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου (ΔΙΣ), η οποία έγινε στις 6/11/2018 και προηγήθηκε της συνάντησης του κ. Ιερωνύμου στο Μέγαρο Μαξίμου με τον κ. Τσίπρα, δίνουν ακριβή εικόνα για τη θέση των μητροπολιτών.
Τέσσερα συμπεράσματα
Ειδικότερα, από το 223 σελίδων βιβλίο με πλούσιο και εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό από τη ζωή των μοναχών σε δύσκολους καιρούς, προκύπτουν τέσσερα βασικά συμπεράσματα:
1. Η τελευταία διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα για τα θέματα της εκκλησιαστικής περιουσίας και της μισθοδοσίας των κληρικών, για ουδένα ιεράρχη ήταν «κεραυνός εν αιθρία», καθώς η ΔΙΣ πάντα γνώριζε και πάντα ήταν ενήμερη για το περίγραμμα των συζητήσεων και τις υπόλοιπες λεπτομέρειες, όπως άλλωστε φαίνεται και από τα σχετικά συνοδικά πρακτικά, που παρουσιάζονται στο βιβλίο, και ιδιαίτερα από τις τοποθετήσεις του μητροπολίτη Μεσογαίας και του μητροπολίτη Πατρών. Δεν επρόκειτο, δηλαδή, για μία διαπραγμάτευση πίσω από κλειστές πόρτες.
2. Τα λεχθέντα και συζητηθέντα τελούσαν υπό την έγκριση της Ιεραρχίας. Επρόκειτο άλλωστε για πρόταση και όχι για συμφωνία, η οποία θα ενεδύετο το ένδυμα της συμφωνίας με προαπαιτούμενα τη συγκατάθεση της Ιεραρχίας, τη συναίνεση των κληρικών και τη συμμετοχή εκπροσώπων των κληρικών στις επιτροπές διαλόγου.
3. Η σαφής και ξεκάθαρη διαχρονική θέση του Αρχιεπισκόπου είναι ότι η μισθοδοσία του κλήρου δεν αποτελεί «χάρισμα» ή «δώρο» της Πολιτείας προς την Εκκλησία, αλλά συμβατική υποχρέωση της Πολιτείας, οφειλόμενη υποχρέωση, συμψηφισμός του χρέους της Πολιτείας προς την Εκκλησία για τις απαλλοτριώσεις, αναγκαστικές και λοιπές, της εκκλησιαστικής περιουσίας (της οποίας το θέμα κλείνει διά παντός το 1939), για την αφαίμαξή της.
4. Ο Αρχιεπίσκοπος επιθυμεί τη στενή και παραγωγική συνεργασία με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη για την επίλυση των θεμάτων της Εκκλησίας. «Ολοι οι πιστοί, η Εκκλησία στο σύνολό της αναμένει την έναρξη αυτής της συνεργασίας», λέει.
Αλλωστε, το θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας τίθεται και πάλι επιτακτικά, ενώ είναι ένα ζήτημα μείζον για τον κ. Ιερώνυμο. Είναι χαρακτηριστικό ότι το νέο του βιβλίο είναι το τέταρτο που έχει γράψει για τα συναφή θέματα τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, ο κ. Ιερώνυμος λέει: «Δεν ξεχνώ την ευτέλεια στην οποία υπόκεινται αρχιερείς και κληρικοί σε προθαλάμους υπουργείων, οργανισμών και φορέων, προκειμένου να διευθετηθούν υποθέσεις που αφορούν την περιουσία της Εκκλησίας. Θεωρώ ότι έφθασε πλέον ο καιρός να αντιμετωπιστεί το θέμα».
Στα πρακτικά της συνεδρίασης της ΔΙΣ στις 6/11/2018 καταγράφεται η θέση του κ. Ιερωνύμου ότι οι προτάσεις που επρόκειτο να καταθέσει στον πρωθυπουργό η αντιπροσωπεία της Εκκλησίας για το περιουσιακό και τη μισθοδοσία του κλήρου τελούν «υπό τον όρο της εγκρίσεως αυτών υπό της συγκληθησομένης Ιεραρχίας», όπως είπε ο κ. Ιερώνυμος. Προσθέτοντας «ζητούμε λοιπόν μία έντιμη συμφωνία», περιγράφοντας τα 14 σημεία της πρότασης συμφωνίας Εκκλησίας και Πολιτείας. Κατόπιν τον λόγο έλαβε ο μητροπολίτης Μεσογαίας Νικόλαος, λέγοντας ότι «βασικό είναι ότι έχουμε απέναντί μας ένα κράτος αναξιόπιστο, όπως έχει αποδειχθεί, και μία κυβέρνηση που δεν ξέρουμε στις κρίσιμες καταστάσεις πώς θα αντέξει, και αυτή η διαδικασία όσο χρόνο θα πάρει, οι πιέσεις που θα δεχθεί ο πρωθυπουργός κ.λπ. Να σκεφθούμε λοιπόν και το ενδεχόμενο να παραμείνουν εκκρεμότητες για άλλη κυβέρνηση, διότι μας είπατε την ιστορία και πώς παλαιότερα δεσμεύονταν και δεν εφάρμοζαν. Πώς θα εξασφαλισθούμε ενώπιον ενός κράτους που θέλει να γίνει, να λέγεται “ουδετερόθρησκο” και μάλιστα εχθρικά διακείμενο. Πώς θα εξασφαλισθούμε; Θα γίνει νόμος;». Και ο κ. Ιερώνυμος απαντά: «Το κράτος διαχρονικά υπήρξε αναξιόπιστο. Δεν θα γίνει νόμος αλλά σύμβαση όπως εκείνη του 1952. Θα φανεί, πάντως, η ειλικρινής διάθεση ή αλλιώς μια προεκλογική φούσκα».
Το καθεστώς των ιερέων
Ο μητροπολίτης Μεσογαίας αναφέρει σε άλλο σημείο για την προσπάθεια ότι «συμφωνώ ότι πρέπει να είμαστε διεκδικητικοί, ίσως λίγο επιθετικοί, αντιλαμβάνομαι τις δυσκολίες και θεωρώ ότι πρέπει να προχωρήσουμε. Προσωπικά δεν με βρίσκει σύμφωνο η ιδέα του δημοσίου υπαλλήλου για τους ιερείς. Παρά ταύτα, σε μία περίπτωση πτωχεύσεως του κράτους οι ιερείς μας απομονώνονται, ενώ αλλιώς ήταν στη δεξαμενή των δημοσίων υπαλλήλων». «Μου εδόθη η απάντηση ότι όσο υπάρχουν δημόσιοι υπάλληλοι δεν θα αλλάξει καθόλου το καθεστώς των ιερέων», απαντά ο κ. Ιερώνυμος, προσθέτοντας ότι ζητήθηκε από την κυβέρνηση να εξασφαλισθούν 10.000 θέσεις κληρικών μόνο για την Εκκλησία της Ελλάδος. «Σας θαυμάζω γιατί τολμήσατε το βήμα αυτό. Συμφωνώ ότι οι ιερείς δεν πρέπει να είναι δημόσιοι υπάλληλοι, αλλά έγινε αγώνας για να μπουν στην Ενιαία Αρχή Πληρωμών», τονίζει ο μητροπολίτης Πατρών.
Στο βιβλίο παρατίθενται και τα πρακτικά της συνεδρίασης στις 7 Νοεμβρίου 2018, μετά τη συνάντηση στο Μέγαρο Μαξίμου. «Να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είναι σύμβασις, αλλά πρότασις», λέει εμφατικά ο Αρχιεπίσκοπος στις ερωτήσεις των μητροπολιτών. «Οι ιερείς εμπιστεύονται το κράτος πιο πολύ από την Εκκλησία», είναι επίσης μία δήλωση του σεβασμιωτάτου Μεσογαίας, που ξεχωρίζει. Και ο σεβασμιώτατος Κορίνθου κλείνει τα πρακτικά λέγοντας: «Χρειάζεται ομοψυχία, αλλιώς θα μας κατηγορήσουν ότι τα βρήκαμε με τους μεν και τα χαλάσαμε με τους δε. Είναι μια καλή συμφωνία και δεν πρέπει να χαθεί».
Η νέα ευκαιρία
Αντί επιλόγου, ο κ. Ιερώνυμος, υπενθυμίζοντας τα όσα δήλωσε στον Αλέξη Παπαχελά σε συνέντευξή του στις 31 Μαΐου 2020, αναφέρει ότι εκτιμά τον νυν πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και θεωρεί ότι η παρουσία του προσφέρει μια νέα ευκαιρία για την επίλυση του εκκλησιαστικού. Συγκεκριμένα τονίζει: «Εκτιμώ και σέβομαι τον νυν πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη. Επιθυμώ τη συνεργασία μαζί του. Τον περιμένουμε όχι μόνον εγώ αλλά και οι λοιποί αρχιερείς, οι κληρικοί και όλοι οι πιστοί. Τον περιμένουμε για να συνεργασθούμε, γιατί όπως λέει ο ποιητής “ο θερισμός είναι πολύς και οι εργάτες λίγοι”».
Η πρώτη, εθιμοτυπική, συνάντηση
«Με τον κ. Αλέξη Τσίπρα γνωριστήκαμε μέσω του μακαριστού δημάρχου Λεβαδείας Χρήστου Παλαιολόγου», γράφει ο κ. Ιερώνυμος. «Μετά την εκλογή του ως πρωθυπουργού με επισκέφθηκε εθιμοτυπικά και μεταξύ των άλλων εθίγη και το θέμα, κατά την έκφρασή του, του “εξορθολογισμού” των σχέσεων Εκκλησίας – Πολιτείας. Μάλιστα ενθυμούμαι την πρότασή του “το Κράτος να επιστρέψει στην Εκκλησία τα ακίνητα που η ίδια είχε παραχωρήσει από 1-1-1945 για να αναλάβει αυτό τη μισθοδοσία του κλήρου”. Οι σκέψεις και οι προτάσεις του πρωθυπουργού με έπεισαν ότι ο έγκριτος και διακεκριμένος επιστήμων καθηγητής κ. Νίκος Αλιβιζάτος με τους συνεργάτες τους είχαν κάνει “σπουδαίο έργο”». Απάντησα: «Κύριε πρωθυπουργέ, η Ιστορία της χώρας και η παλινόρθωσή της δεν αρχίζουν στην 1η-1-1945, αλλά από τη συνάντηση των αγωνιστών στη Μονή των Καλτεζών της Αρκαδίας και τον όρκο ότι θα πεθάνουν αγωνιζόμενοι για “του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδος την ελευθερία”. Ηδη η αρχή είχε γίνει για τον “εξορθολογισμό” (ακόμη δεν το έχω καταλάβει το βάθος της έννοιας της λέξεως) και των συναφών προβλημάτων».
