Ποια Ιστορία, για ποιους Ελληνες;

Εχω παρακολουθήσει από κοντά τις διαμάχες των τελευταίων δέκα περίπου χρόνων για τα προγράμματα σπουδών της Ιστορίας και τα διδακτικά εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που τα υποστηρίζουν. Μάλιστα, την περίοδο 2014-2015 είχα την τιμή να συντονίσω μια μεγάλη ομάδα, περισσοτέρων από τριάντα, συναδέλφων πανεπιστημιακών, καθηγητών της «μάχιμης» εκπαίδευσης και στελεχών του ΙΕΠ, η οποία εκπόνησε νέα αναλυτικά προγράμματα εφαρμόζοντας σχετικό πόρισμα των τμημάτων Ιστορίας όλων των ελληνικών πανεπιστημίων. Τα αναλυτικά εκείνα προγράμματα του 2015, παρότι εκδόθηκαν σε ΦΕΚ, δεν εφαρμόσθηκαν ποτέ, για λόγους που έως σήμερα αγνοούμε. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η ύπαρξή τους συστηματικά αποσιωπήθηκε και στις μεταγενέστερες απόπειρες διαλόγου περί της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας, κάτι που πάντοτε θεωρούσα ακατανόητο και αδικαιολόγητο. Πόσο μάλλον που τα προγράμματα σπουδών του 2019 προέβλεπαν στην υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση τετραετή διδασκαλία του μαθήματος για να καλυφθεί και ο 20ός αιώνας, ενώ το γυμνάσιο παρέμενε τριετές!
 
Τα προγράμματα σπουδών ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της κάθε εποχής. Οφείλουν να ανανεώνονται, συνδυάζοντας το παραδοσιακό με το καινούργιο, ενσωματώνοντας τα νέα επιστημονικά και διδακτικά κεκτημένα, πάντοτε μέσα στο πλαίσιο που ορίζει η πολιτεία. Δεν είναι όμως πανάκεια. Αποτελούν χρήσιμο εργαλείο, έναν πολύτιμο οδοδείκτη για την εκπαιδευτική κοινότητα. Δεν αρκούν φυσικά από μόνα τους. Χωρίς μια νέα κουλτούρα Παιδείας, επαρκή χρηματοδότησή της, προσαρμογή της σχολικής τάξης στις τεχνολογικές ανάγκες του 21ου αιώνα, εξορθολογισμό της διδακτέας ύλης, συνεχή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και μισθολογική αναβάθμισή τους είναι δύσκολο να επιτύχουν. Τέτοιου είδους ζητήματα οφείλει να αντιμετωπίσει, δίνοντας επαρκείς απαντήσεις η ελληνική πολιτεία. Εξίσωση αναμφίβολα δύσκολη. Μακάρι να το επιτύχει στην Ελλάδα της κρίσης η ελληνική πολιτεία, όποιο πολιτικό πρόσημο κι αν έχει.
 
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, θεωρώ παρωχημένη και αποπροσανατολιστική τόσο τη συζήτηση περί δήθεν προοδευτικών και αναχρονιστικών προγραμμάτων σπουδών στην Ιστορία όσο και τις δήθεν «μάχες», που υποστηρίζεται από μια ορισμένη πλευρά πως δίνονται για τον εκσυγχρονισμό της, με την επίκληση μάλιστα της νομιμότητας. Οχι πως δεν υπάρχουν φυσικά ιδεολογικές διαφορές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Υπάρχουν και αποτελούν στοιχείο προόδου. Ομως η πρόοδος, όπως και η συντήρηση, δεν είναι αποκλειστική ιδιοκτησία κανενός, ούτε κομματικό μονοπώλιο. Είναι μια διαρκής αναμέτρηση με τις παθογένειες, την αναξιοκρατία και τη φαυλότητα. Το ίδιο και η συζήτηση για τον χαρακτήρα του μαθήματος της Ιστορίας. Λες και η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης είναι ξένη προς το κοινωνικό και το ευρύτερο ουμανιστικό περιεχόμενό της. Σε μια ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών η αρμονία ανάμεσα στον πατριωτισμό, τον σεβασμό στις πατρίδες των άλλων και τη διαφορετικότητα είναι δημοκρατικό κεκτημένο, αδιαπραγμάτευτο.  
 
Η κοινότητα των ιστορικών στην πατρίδα μας έχει άξια στελέχη από όλους τους ιδεολογικούς χώρους, που είναι σε θέση να προσφέρουν στη νέα γενιά παιδεία υψηλής ποιότητας και αισθητικής. Ας τους εμπιστευθούμε, δίχως αποκλεισμούς  και αντιπαλότητες. Δεν έχουμε, πιστεύω, την πολυτέλεια να πράξουμε διαφορετικά. Εχουμε ήδη συμπληρώσει σχεδόν δύο δεκαετίες ατέρμονων συζητήσεων. Ομως, στην εποχή της Τετάρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, ακόμη και η μία χαμένη μέρα έχει τη σημασία της. Την ίδια στιγμή, χώρες που υπολείπονταν αναπτυξιακά από την Ελλάδα τείνουν να την προσπεράσουν βαδίζοντας την οδό των μεταρρυθμίσεων.
 
* Ο κ. Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης είναι καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ.