Την προπροηγούμενη Κυριακή οι παραλίες στην Αττική και στη Νότια Ελλάδα ήταν γεμάτες από κόσμο που έκανε βόλτα, ηλιοθεραπεία ή χειμερινή(;) κολύμβηση. Δεν ήταν απλώς οι πιο ζεστές χειμερινές μέρες, αλλά μέρες που σημειώθηκαν ή απειλήθηκαν ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών μέσα στο καταχείμωνο. Μία βδομάδα μετά επικρατεί παγωνιά, οι θερμοκρασίες έχουν πέσει πολύ κάτω από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα. Ακραία «πάνω-κάτω» του καιρού μέσα σε λίγες μέρες, που δεν συνέβαιναν παλιότερα πολύ συχνά, αλλά σε μια εποχή κλιματικής απορρύθμισης έχουν πιο πυκνές εμφανίσεις.
Το πρώτο «επώνυμο» κύμα κακοκαιρίας του 2021, ο «Λέανδρος», έχει «παγώσει» ήδη τα θερμόμετρα και το περιβάλλον, με τους μετεωρολόγους να προειδοποιούν πως θα επιδρά μέχρι και την Τρίτη ή την Τετάρτη, προκαλώντας εκτός από άλλα φαινόμενα και εκτεταμένο παγετό, που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.
Βεβαίως, ο Ιανουάριος στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ψυχρά κύματα, όπως για παράδειγμα το 2019, που μέχρι του Αϊ-Γιαννιού είχαν εκδηλωθεί τρία αλλεπάλληλα κύματα κακοκαιρίας, με τις θερμοκρασίες στις 7-8 Ιανουαρίου να έχουν πέσει στους -23 βαθμούς Κελσίου στη Φλώρινα, στους -21° C στο Νευροκόπι, στους -19,9° C στα Γρεβενά και στους -12,6° C στα Ιωάννινα.
Ιστορικά, οι χαμηλότερες ελάχιστες θερμοκρασίες που έχουν καταγραφεί Ιανουάριο τα τελευταία 60 έτη είναι: Πτολεμαΐδα -27,8 βαθμοί Κελσίου στις 27 Ιανουαρίου 1963, Λάρισα -21,6° C στις 15 Ιανουαρίου 1968, στην Αθήνα (Νέα Φιλαδέλφεια) -5,8° C στις 19 Ιανουαρίου 1964, στη Θεσσαλονίκη -14° C στις 26 Ιανουαρίου 1963.
Αργησε ο χειμώνας
Μπορεί ο «Λέανδρος» να έχει παγώσει τη χώρα, αλλά δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε πως ο φετινός χειμώνας άργησε πολύ να έρθει στην Ελλάδα. «Την ώρα κατά την οποία η Ιβηρική σκεπαζόταν από παχύ χιόνι, στην ανατολική πλευρά της Μεσογείου, στην Ελλάδα (με ένα φαινόμενο μετεωρολογικής “τραμπάλας”) καταγράφονταν εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες όλο τον Δεκέμβριο και το πρώτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου, κυρίως στα κεντρικά και νότια της χώρας», σημειώνει στην «Κ» ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών του Αστεροσκοπείου και επιστημονικός υπεύθυνος του meteo.gr. Στην Αθήνα, μάλιστα, έσπασαν πολυετή ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών, πάντα για τις συγκεκριμένες περιόδους.
Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε η ανακοίνωση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), σύμφωνα με την οποία «οι υψηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν κατά τον μήνα Δεκέμβριο 2020 αλλά και κατά το πρώτο 10ήμερο του Ιανουαρίου 2021 αποτελούν ρεκόρ τουλάχιστον των τελευταίων 160 ετών για την Αθήνα, σύμφωνα με το ιστορικό αρχείο του ΕΑΑ που χρονολογείται από τo 1860». Ο Δεκέμβριος του 2020 ήταν ο θερμότερος Δεκέμβριος στην περίοδο αναφοράς ως προς τη μέση ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία (11,7° C) και ο δεύτερος θερμότερος ως προς τη μέση θερμοκρασία (13,8° C), με πρώτο τον Δεκέμβριο του 1960 με 14,1° C. Οσον αφορά τις μέσες μέγιστες θερμοκρασίες, ο Δεκέμβριος του 2020 είναι στην τρίτη θέση από το 1860, με 16,8° C, πίσω μόνο από τον Δεκέμβριο του 1960 (17,5° C) και τον Δεκέμβριο του 1981 (17° C). Στην τρίτη θέση ισοβαθμεί με τους αντίστοιχους μήνες του 1950 και του 1999.
Ακόμα πιο εμφατική ήταν η χειμερινή ζέστη το πρώτο 10ήμερο του Ιανουαρίου 2021, όπου η μέση θερμοκρασία στο Θησείο ήταν 14,8° C, η μέση μέγιστη 18,3° C και η μέση ελάχιστη 12,1° C. «Οι τιμές αυτές είναι οι υψηλότερες που έχουν καταγραφεί ποτέ στην Αθήνα κατά τον τελευταίο τουλάχιστον ενάμιση αιώνα για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο του έτους, ενώ είναι μεγαλύτερες κατά περίπου 5 βαθμούς από τις αντίστοιχες μέσες κλιματικές τιμές της πιο πρόσφατης περιόδου αναφοράς, 1981-2010», τονίζεται στην ανακοίνωση του Αστεροσκοπείου.
Στις 9 Ιανουαρίου μάλιστα η θερμοκρασία στο Θησείο ξεπέρασε τους 22,2 βαθμούς, αποτελώντας επίσης ρεκόρ υψηλότερης θερμοκρασίας όλων των εποχών (μαζί με το 2010) για το πρώτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου. Θερμοκρασία-ρεκόρ ίση με 17° C σημειώθηκε και στην ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία. «Τα παραπάνω γεγονότα αποτελούν “καθαρά σημάδια” της κλιματικής αλλαγής τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως», σημειώνουν οι ερευνητές του Αστεροσκοπείου.
«Αν και το κλίμα χαρακτηρίζεται από σημαντική φυσική μεταβλητότητα, οι παρατηρούμενες τάσεις των τελευταίων ετών, αλλά και οι ασυνήθιστες ή πρωτοεμφανιζόμενες τιμές σε διάφορα κλιματικά μεγέθη, μπορούν να ενταχθούν στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής από ανθρωπογενή αίτια σε παγκόσμια αλλά και περιοχική κλίμακα», λέει στην «Κ» η δρ Δήμητρα Φουντά, κύρια ερευνήτρια του ΕΕΑ. «Ιδιαίτερα η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αναδεικνύεται σε μία από τις πλέον ευάλωτες περιοχές στον πλανήτη ως προς τον θερμικό κίνδυνο, ενώ οι αστικές περιοχές επιβαρύνονται λόγω της αθροιστικής επίδρασης του δομημένου περιβάλλοντος (Αστική Θερμική Νησίδα).
Οι αυξητικές τάσεις της θερμοκρασίας στην Αθήνα είναι πιο εμφανείς κατά τη θερμή περίοδο του έτους, παρ’ όλα αυτά και οι χειμερινοί μήνες παρουσιάζουν αυξητική τάση ιδιαίτερα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες», συμπληρώνει.
Την Πρωτοχρονιά του 2010 στην Κρήτη καταγράφηκαν οι υψηλότερες θερμοκρασίες στη χώρα μας, μήνα Ιανουάριο, από τότε που έχουμε συγκεκριμένες μετρήσεις. Στις Βρύσσες Χανίων ο μετεωρολογικός σταθμός του EAA κατέγραψε μέγιστη θερμοκρασία 30,4° C, στο Ηράκλειο 29,8° C και στην Κνωσό 29,8° C.
Φέτος, οι θερμοκρασίες πλησίασαν αλλά δεν έφτασαν αυτές του 2010. Στις 11 Ιανουαρίου το θερμόμετρο στα Χανιά έφτασε στους 29,3° C, ενώ σε πολλές περιοχές της βόρειας Κρήτης το τριήμερο 9-11 Ιανουαρίου είχε ανώτερες θερμοκρασίες άνω των 30 βαθμών Κελσίου.
Οι καταστροφικές επισκέψεις κυκλώνων
Το 2020 εκδηλώθηκαν στην Ελλάδα συνολικά 25 καιρικά επεισόδια με κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες, σύμφωνα με τον απολογισμό ερευνητών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Τέσσερα από αυτά «βαφτίστηκαν» από τους ερευνητές του ΕΕΑ. Πρόκειται για τον «Ηφαιστίωνα» (5-7/1/2020), τη «Θάλεια» (5-9/8/2020), τον «Ιανό» (16-20/09/2020) και την «Κίρκη» (28-29/10/2020). Από τα κύματα κακοκαιρίας του 2020 ξεχωρίζει ο μεσογειακός κυκλώνας «Ιανός», ο οποίος προκάλεσε μεγάλες καταστροφές, ειδικά στην περιοχή της Καρδίτσας και ευρύτερα στην Κεντρική Ελλάδα, με θλιβερό απολογισμό και τέσσερις νεκρούς. Μάλιστα, ο «Ιανός», σύμφωνα με ερευνητική εργασία του ΕΑΑ/meteo.gr που βρίσκεται σε εξέλιξη, εκτιμάται ως ο ισχυρότερος μεσογειακός κυκλώνας ο οποίος έχει καταγραφεί από το 1969 έως σήμερα, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη πως οι δυνατότητες καταγραφής έχουν εξελιχθεί πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τις προηγούμενες δεκαετίες, με αποτέλεσμα να υπάρχει ακριβέστερος υπολογισμός των μεγεθών και των συνεπειών τους. Ο «Ιανός», το βαρομετρικό χαμηλό με τα τροπικά χαρακτηριστικά, δημιουργήθηκε στο νότιο Ιόνιο και κινήθηκε προς τη χώρα μας. Στην Κεφαλονιά καταγράφηκαν θυελλώδεις άνεμοι με ριπές έως 194 χλμ./ώρα, ραγδαίες βροχοπτώσεις (πάνω από 350 χιλιοστά σε μία ημέρα), κατολισθήσεις, υψηλός κυματισμός και πλημμυρίδα. Επιπλέον, πολλές περιοχές της Κεντρικής Ελλάδας δέχθηκαν μεγάλα ύψη βροχής, όπως σε Περτούλι (317 χιλ.) Καρδίτσα και Μουζάκι άνω των 200 χιλ. σε διάστημα μικρότερο των 24 ωρών. Στην περιοχή προκλήθηκαν εκτεταμένες πλημμύρες, μεγάλες καταστροφές, ενώ κατέρρευσαν κτίρια. Ηταν ο τέταρτος μεσογειακός κυκλώνας (medicane) που επηρέασε τη χώρα μας μέσα στα πέντε τελευταία χρόνια. Το 2016, ο «Trixie» πέρασε από τη δυτική Κρήτη, το 2017 εμφανίστηκε ο «Ζήνων», το 2018 ο «Ξενοφών» («Ζορμπά» τον ονόμασαν οι Ιταλοί), το 2019 σημειώθηκε ένα διάλειμμα. Ο προηγούμενος medicane είχε σχηματιστεί το 1995, χωρίς όμως να «πατήσει» στεριά.
«Θάλεια», η φονικότερη κακοκαιρία στην Ελλάδα το 2020
Κανένα έτος δεν μοιάζει με κάποιο άλλο μετεωρολογικά, όλα έχουν τις διαφοροποιήσεις τους, σε αυτό το τόσο ευμετάβλητο και υπέροχο στην πολυμορφία του φαινόμενο που ονομάζουμε «καιρό».
Ετσι και το 2020 μπορεί να είχε πολλούς μήνες με ήπιο κλίμα και να μην έδωσε σε πανελλαδικό επίπεδο πολλές καιρικές αιχμές και ρεκόρ, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως έλειψαν τα ξεχωριστά φαινόμενα, με πιο έντονο τον μεσογειακό κυκλώνα «Ιανό». Ανατρέχουμε, λοιπόν, στο ιδιαίτερο 2020, με τη βοήθεια στοιχείων ερευνητών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (Στρ. Βουγιούκας, Χρ. Πετρόπουλος, Κ. Λαγουβάρδος, Κ. Παπαγιαννάκη Ι. Κωλέτσης, Αθ. Καραγιαννίδης και Θ. Κοπανία).
Το κύμα κακοκαιρίας το οποίο προκάλεσε τους περισσότερους νεκρούς ήταν η «Θάλεια» (5-9 Αυγούστου), που έπληξε την Εύβοια με έντονη βροχή, πλημμύρες και κατολισθήσεις και άφησε πίσω της οκτώ νεκρούς, 2.500 σπίτια με ζημιές και εκτεταμένες καταστροφές. Πάνω από 100 άτομα απεγκλωβίστηκαν από την Πυροσβεστική.
Οσον αφορά τις θερμοκρασίες του 2020, εντύπωση προκαλεί το κύμα καύσωνα που καταγράφηκε από 15 έως 19 Μαΐου, κάτι ασυνήθιστο για την εποχή, με αποτέλεσμα να σπάσουν πολλά θερμοκρασιακά ρεκόρ και να ξεπεραστούν οι ανώτερες τιμές περίπου στους μισούς από τους 400 σταθμούς του δικτύου του Αστεροσκοπείου. Αν και πολλοί από τους σταθμούς έχουν λίγα χρόνια λειτουργίας, τα ρεκόρ που καταγράφηκαν υποδηλώνουν το ξεχωριστό του φαινομένου.
Τα ρεκόρ του Μαΐου
Ενδεικτικά, στις 16 Μαΐου, στον Πύργο Ηλείας με 36,8° C σημειώθηκε ρεκόρ 14 ετών λειτουργίας, όπως και στους Τζερμιάδες Λασιθίου με 34,9° C. Στο Ψυχικό Αθηνών καταγράφηκε ρεκόρ 12 ετών με 39,3° C, ενώ στις Μοίρες Ηρακλείου με 40,2° C, στη Μεγαλόπολη με 39,3° C και στους Μολάους με 38,9° C σημειώθηκαν ρεκόρ 11 ετών λειτουργίας.
Παρά το πρώιμο αυτό θερμό κύμα, το θέρος του 2020 δεν είχε πολλές ημέρες με το θερμόμετρο στα κόκκινα. Σημειώθηκε μόνο ένα ακόμα θερμό επεισόδιο το διήμερο 31 Ιουλίου-1 Αυγούστου (με το θερμόμετρο να ξεπερνά τους 40 βαθμούς Κελσίου κυρίως στην Πελοπόννησο), με την ιδιαιτερότητα ότι την 1η Αυγούστου οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες συνοδεύτηκαν από ισχυρές καταιγίδες, όπως σημειώνουν οι ερευνητές του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Οσον αφορά τις χαμηλότερες θερμοκρασίες του έτους, αυτές καταγράφηκαν μεταξύ 5-7 Ιανουαρίου (κακοκαιρία «Ηφαιστίων») και 5-9 Φεβρουαρίου 2020. Οι χαμηλότερες τιμές σημειώθηκαν, όπως αναμενόταν, στα ορεινά της Βόρειας και της Κεντρικής Ελλάδας.
Σχετικά με τις βροχοπτώσεις, αξίζει να υπογραμμιστεί το γεγονός πως για μία ακόμα χρονιά η Κρήτη είναι η περιοχή που πλήττεται περισσότερο από τις έντονες βροχοπτώσεις και στην οποία καταγράφηκαν τα μεγαλύτερα ετήσια ύψη βροχής.
Δεν είναι τυχαίο πως μεταξύ των 10 σταθμών πανελλαδικά με τη μεγαλύτερη βροχόπτωση, οι έξι είναι στην Κρήτη, με εκείνον στην Ασή Γωνιά και στον Ασκύφου της περιφερειακής ενότητας Χανίων να είναι στις πρώτες θέσεις. Οι έντονες βροχοπτώσεις στην Κρήτη, σε μεγάλο βαθμό, ήταν αποτέλεσμα δύο ισχυρών και «επώνυμων» συμβάντων κακοκαιρίας (σύμφωνα με την ονοματοδοσία του ΕΕΑ), του «Ηφαιστίωνα» τον Ιανουάριο (5-7/1/2020) και της «Κίρκης» τον Οκτώβριο (28-29/10/2020), αλλά και άσχημων καιρικών συνθηκών τον Νοέμβριο και το πρώτο μισό του Δεκεμβρίου. Συνολικά είχαν ως αποτέλεσμα σημαντικά προβλήματα και καταστροφές, τα οποία μάλιστα προστέθηκαν στις περυσινές ζημιές από πλημμύρες, οι οποίες δεν είχαν επιδιορθωθεί ακόμα, πλήρως τουλάχιστον.
Βλέποντας συνολικά τον χάρτη των βροχοπτώσεων το 2020, είναι εμφανής η διαμόρφωση δύο ζωνών υψηλών κατακρημνίσεων, η μία στην Κρήτη και η άλλη στην Εύβοια και στο Πήλιο. Από την άλλη, τα μικρότερα ετήσια ύψη βροχόπτωσης εντοπίζονται στις Κυκλάδες και στα Δωδεκάνησα.
