Τι να συμβαίνει αλήθεια μέσα μας –αν συμβαίνει– κάθε χρόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα; Ποιες σκέψεις, ποια συναισθήματα δίνουν τον τόνο σε αυτές τις μέρες; Είχε δίκιο ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου», όταν έγραφε ότι «σου ’ρχεται να πετάξεις ψηλά κι από κει να μοιράσεις δωρεάν την ψυχή σου»; Ή τα έλεγε καλύτερα η Κική Δημουλά, όταν παρατηρούσε στο «Γραμματείς και πρεσβύτεροι αιώνες», ότι «σταύρωσον σταύρωσον αλαλάζουν τα κρεοπωλεία οι ψησταριές κι οι φούρνοι»; Σε κάθε περίπτωση, φέτος, σαν πάλι κάτι να λείπει από την Εβδομάδα των Παθών και από τη Λαμπρή. Οχι μόνο η ανεμελιά (ή και η καταπίεση ενίοτε) του να κάνεις «Πάσχα στο χωριό», που τόσο έχει λοιδορηθεί, ούτε μόνο η υποβλητική εκκλησιαστική δραματουργία που για υγειονομικούς λόγους δεν μπορεί να χωρέσει όλους τους ενδιαφερομένους. Αυτή τη φορά, μοιάζει να περιορίζεται ακόμα περισσότερο η αίσθηση μιας κοινότητας που άλλος την ονομάζει θρησκεία, άλλος οικογένεια, άλλος, απλώς, δεσμούς αγάπης. Η εποχή επιμένει να απαιτεί από εμάς κάτι πιο εσωτερικό ή και ενθυμητικό του παρελθόντος. Αυτό ζήτησε και η «Κ» από έξι ανθρώπους του πολιτισμού: να μοιραστούν μία σταθερή συνήθειά τους, μια σκέψη ή ένα συναίσθημά τους που χαρακτηρίζει για εκείνους τη Μεγάλη Εβδομάδα και το οποίο φέτος είτε θα τους λείψει είτε θα το τιμήσουν με ακόμα περισσότερη θέρμη. Μια έμφαση δίνεται στη μνήμη, αλλά και στην προσμονή. Είναι και αυτός ένας τρόπος να συνεχίσει κανείς να πιστεύει, σε ό,τι επιθυμεί.
Χρήστος Χωμενίδης
Συγγραφέας
Μύηση μπροστά από τα ηχεία του πικάπ
Από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελούσε για μένα μουσική κυρίως μυσταγωγία. Δεν ερχόμουν σε επαφή με το Θείο Πάθος τόσο στην εκκλησία όσο εμπρός στα ηχεία του πικάπ. Ο πατέρας μου αγαπούσε τα ρέκβιεμ. Τα «Κατά Ματθαίον Πάθη» του Μπαχ, τους «Επτά Λόγους του Χριστού στον Σταυρό» του Χάιντν, την ομώνυμη, παλιότερη, σύνθεση του Χάινριχ Συτς. Ακούγαμε επίσης το «Jesus Christ Superstar», δύο διπλά άλμπουμ, τη θεατρική και την κινηματογραφική εκδοχή. Μα και τον «Σκληρό Απρίλη του ’45», τη σπαραχτική διασκευή ρεμπέτικων από τον Μάνο Χατζιδάκι. Τα τελευταία προ της πανδημίας χρόνια, απολάμβανα κάθε Μεγάλη Παρασκευή τις φιλαρμονικές στην Κέρκυρα να παιανίζουν ακολουθώντας τον Επιτάφιο. Το «Adagio» του Αλμπινόνι – που συνετέθη στην ουσία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έγινε εξαιρετικά δημοφιλές όταν ο Ορσον Ουέλς το περιέλαβε στην ταινία του τη βασισμένη στη «Δίκη» του Κάφκα. Και το «Marcia Funebre» από την Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν.
Μου έλειψαν πέρυσι. Θα μου λείψουν και φέτος.
Γιώργος Σκαμπαρδώνης
Συγγραφέας
Μας διαφεύγει κάτι ευγενές, η πίστη
Οταν ήμουν δεκατριών ετών, ο παππούς μου έσφαξε, Μεγάλη Παρασκευή, ένα μικρό κατσικάκι μπροστά στα μάτια μου. Από τότε βιώνω οδυνηρά τις μέρες του Πάσχα – θα προτιμούσα με ένα άλμα να βρίσκομαι στη δεύτερη μέρα μετά την Ανάσταση. Παρότι αυτές οι μέρες, ειδικά στην Ελλάδα και στην Ορθοδοξία, είναι συγκλονιστικές, ειδικά αν ζεις σε γειτονιά, ή σε χωριό με αυλές και ισχυρές λιακάδες. Υπάρχει αυτό το μυστηριακό αίσθημα του Γολγοθά και της αναγέννησης παντού: στις ψαλμωδίες των εκκλησιών, στα σχεδόν θερινά ρούχα, στην απαντοχή και στην πικρία της ατμόσφαιρας. Αλλά και κάτι θριαμβικό, δοξαστικό, που ευωδιάζει μοβ πασχαλιές και εθελούσιο Πάθος, χαροποιόν πένθος. Αν και ακόμα δυσκολεύομαι να αντέξω την εικόνα των αρνιών που σουβλίζονται με αυτόματη, ηλεκτρική σούβλα επιτείνοντας τον κυνισμό, τον Καζαντζίδη στα μαγνητόφωνα που μου ήταν πάντα ανυπόφορος. Τις καρότσες των αγροτικών, τους σκυμμένους στα κινητά, τον πολύ κόσμο, τις κλισέ κουβέντες, τη μανία του φαγητού. Ισως μας διαφεύγει, πια, κάτι ευγενές: εκείνη η μυσταγωγία και η ιερότητα των τελετών που γινότανε παλιότερα, η συμμετοχή που ήταν ενεργή, πιο βουβή, λιγότερο προσχηματική. Η πίστη. Αλλά ωστόσο βιώνω ακόμα το Πάσχα υπαρξιακά και με βαθύ αίσθημα – παρά το τραύμα μου: είναι οι εξαίσιες ακολουθίες της Μεγάλης Βδομάδας, τα τζιν και λευκά πουκάμισα, τα κόκκινα αυγά, η τραγωδία των Ωρών και η ανάσταση της μνήμης. Η πυρετική νεότητα των αγρών, γύρω, η σφοδρότητα των χρωμάτων. Νιώθω αυτή την έξω και την ένδον έγερση, τον τυφλό και μάταιο πόθο που αστραφτογεννιέται πάλι, θανάτω θάνατον πατήσας.
Λίνα Νικολακοπούλου
Στιχουργός- ποιήτρια
Η μεταδοτική χαρά της Ανάστασης
Οσο περνούν τα χρόνια με αναπαύουν τα λίγα λόγια και η λεγόμενη περισυλλογή. Η Μεγάλη Εβδομάδα μου δίνει το βάθος πεδίου που είναι αγαπητό στο είναι μου. Η περσινή και η φετινή χρονιά είναι ιδιαίτερες. Η πόλη τη νύχτα ήταν πρωτόγνωρα άηχη, σχεδόν με τους ήχους των παιδικών χρόνων. Με το τάμπλετ ανοιχτό διάλεγα τις φωνές των ψαλτών που μου έμοιαζαν ικανές να μεταδώσουν την πολύτιμη κατάνυξη και ευχαριστούσα μέσα μου και γύρω μου όσους μου έμαθαν να βιώνω αυτή την εσωτερική ζωή με χάρη. Μια Μεγάλη Παρασκευή, θυμάμαι, είχα γράψει το τραγούδι «Θεός αν είναι» και μετά πήγα στη Μονή Πετράκη, στον επιτάφιο.
Και άλλη μια φορά, θυμάμαι την ομορφιά όταν συναντήθηκαν οι επιτάφιοι των Αγίων Ασωμάτων, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Τριάδας στους άδειους δρόμους της Αθήνας, με την Ακρόπολη στο βάθος φωτισμένη και επιβλητική. Φέτος θα βάλω τη μάσκα και θα βγω να πάρω το Αγιο Φως. Ολα είναι άλλα. Η Ανάσταση έχει όμως, ευτυχώς, μεταδοτική χαρά!
Γιώργος Κουμεντάκης
Καλλιτεχνικός διευθυντής ΕΛΣ
Η ευτυχία μέσα από βυζαντινές μελωδίες
Κάθε χρόνο μέσα στη χαρά και στη χημεία της άνοιξης νωρίς το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής έψαχνα τον θρήνο του θανάτου –πού αλλού;– στις εκκλησιές. Γυρίζοντας από επιτάφιο σε επιτάφιο, από χωριό σε χωριό, από ναό σε ναό, οδοιπόρος που άφηνε πίσω τα αποθέματα της θλίψης, μέχρι να αδειάσει κάθε ανθρώπινο συναίσθημα. Και πάντα όταν άρχιζε ο επιτάφιος θρήνος γέμιζα φως και μια αστείρευτη χαρά σχεδόν ηδονική. Τη χαρά ενός μεγάλου έρωτα.
Φέτος τη μέρα εκείνη, η θλίψη θα περισσέψει για όλους αυτούς που χάθηκαν και για όλες τις ματαιώσεις που μας έπνιξαν. Σε ένα πεζοδρόμιο μπροστά από μια εκκλησιά στο Θησείο, στο Ρέθυμνο, στην Τήνο ή κλεισμένος στα λίγα τετραγωνικά του σπιτιού μου, θα αναζητήσω τη χαρά, με την ελπίδα της ανάστασης της ζωής, μέσα από τις βυζαντινές μελωδίες.
Με την προσμονή της άνοιξης που θα τρυπάει κάθε πόρο του δέρματός μου, υπενθυμίζοντας τη ζωή που προχωρά ακόμα και ερήμην μας.
Γιάννης Ξανθούλης
Συγγραφέας
Η νοσταλγία της «σταθερής συνήθειας»
Σταθερή συνήθειά μου ήταν να οικτίρω τα πλήθη που έτρεχαν σε νήσους και χερσονήσους για να νιώσουν ντε και καλά πασχαλινά… Τα δύο πανδημικά Μεγαλοβδόμαδα προσπαθώ να νοσταλγήσω τη «σταθερή συνήθεια», που ανέφερα παρά πάνω, που πιθανότατα να αξίζει μερικά μιλιγκράμ νοσταλγίας. Κατά τα άλλα, έχοντας φορτωθεί πάνω από εβδομήντα Μεγάλες Εβδομάδες, ανασύρω ήχους κατσαρολικών, φωνές που παρά τον χρόνο δεν ξεθώριασαν, ραδιοφωνικά Πάθη του Μπαχ, τη σοβαρότητα του βινυλίου στην «Εποχή της Μελισσάνθης» του Μάνου Χατζιδάκι, τη βραδινή ιερότητα της βορειοελλαδικής ψύχρας, αλλά και την ελαφρότητα των αθηναϊκών δρόμων χωρίς τη συνηθισμένη βαβούρα άλλων ημερών. Επίσης, τη μόνιμη έλλειψη πασχαλιάς από τα κεντρικά ανθοπωλεία εδώ και κάμποσα χρόνια και άλλες τέτοιες ιδιωτικές ιδιοτροπίες ερήμην των αμνοεριφίων και των διεγέρσεων που φέρνει η τσίκνα και η ακαταμάχητη λεβεντιά της σούβλας, όπως και το χαρμόσυνο άγγελμα ότι ο Χριστός Ανέστη ανυπερθέτως. Καλό Πάσχα!
Βασίλης Κεκάτος
Σκηνοθέτης
Η μικρή λιτανεία μοιάζει πάντα ίδια
Τις μέρες της Εβδομάδας των Παθών τις περνάω στα Μεταξάτα. Ενα μικρό κεφαλονίτικο χωριό, ανάμεσα σε δύο τοπία· εκείνο της πιθανής επιστροφής μου και αυτό των παιδικών μου χρόνων. Το βράδυ του Επιταφίου, κάθε χρόνο ακολουθώ τη λιτανεία της ενορίας μας. Η διαδρομή είναι πάντα η ίδια και η μνήμη μου με ξεγελάει πως τόσα χρόνια δεν έχει φιλοξενήσει καμία παραλλαγή. Είναι πάντα όλοι εκεί. Ζωντανοί και πεθαμένοι. Ανθρωποι που αγαπώ και άνθρωποι που έχω αποστηθίσει τόσο καλά τα πρόσωπά τους, αλλά ποτέ δεν μπορώ να θυμηθώ τα ονόματά τους. Η βόλτα ξεκινάει από το πατρικό μου σπίτι. Αμέσως, όμως, περνάμε από το σπίτι του Ρωμανού, ενός ταξιτζή που οδηγούσε βυθισμένος στο κάθισμά του, σαν να κρυβόταν πίσω από το πετάλι του γκαζιού ένα μικρό μαγνητικό πεδίο. Δεν είμαι βέβαιος αν ζει, αλλά κάθε χρόνο τον βλέπω εκεί. Μπροστά από το μεξικάνικο σπίτι του, ανάμεσα σε κάτι συνταξιούχους κάκτους. Υστερα, είναι το σπίτι του κύριου Τρυποκάρυδου. Τον σέβονται πολύ στο χωριό. Δεν μπορώ ποτέ να θυμηθώ γιατί, σίγουρα, όμως, έχει να κάνει κάτι με το ολόχρυσο ρολόι που φοράει και που σε κάθε χειραψία θαμπώνει τους συγχωριανούς του περισσότερο από το Αγιο Φως. Εμένα, όποτε περνάω μπροστά από το πελώριο σπίτι του, μου σφίγγει ελαφρώς την καρδιά ένα αθώο αίσθημα ζήλιας. Το παιδί του το μεγάλωνε –ή «ανάσταινε» όπως λένε στο νησί μου– η ίδια γυναίκα που ανάστησε κι εμένα. Η Κάτε. Είχε ήδη δύο δικούς της γιους, κι έναν εμένα, τρεις. Ο τέταρτος ήταν περιττός. Νομίζω πως συμφωνούμε όλοι σ’ αυτό. Πιο μετά, το παλιό παντοπωλείο του Σκρούμπου. Παντοπώλης με όνομα ψαριού. Το ’κλεισε κι έγινε ταξιτζής αργότερα. Ο Ρωμανός θα πρέπει να ’ναι πεθαμένος, τελικά, γιατί ύστερα πήρε ο Σκρούμπος το ταξί του. Κάπου άκουσα πως, από τότε που άλλαξε χέρια το τιμόνι, το αμάξι μύριζε ανεξήγητα θάλασσα. Λίγο πιο κάτω, το σπίτι του Στρατηγού Καπέλου. Δεν θυμάμαι τη μορφή του, ούτε πότε αποστρατεύτηκε, αλλά ως παιδί τον φανταζόμουν να γκαρίζει διαταγές στη γυναίκα του, φορώντας μέσα στην κουζίνα όλα του τα παράσημα μαζί με ένα υπερμέγεθες πηλήκιο. Η περιφορά τελειώνει, για μένα, έξω από το πατρικό μου. Και η μικρή λιτανεία αυτή έχει μάλλον τις μικροαλλαγές της. Κάποτε, το ρολόι του Τρυποκάρυδου ξεχνιέται και κρύβεται κάτω από το μανίκι του. Αλλοτε, ο Στρατηγός Καπέλος έχει τις αμυγδαλές του και δεν μπορεί να φωνάξει στη γυναίκα του. Πολλά αλλάζουν μάλλον μέσα στα χρόνια· η μικρή αυτή λιτανεία όμως, σε μένα μοιάζει πάντοτε η ίδια.
