Οι εκφάνσεις του φαινομένου το οποίο αποκαλείται «οργανωμένο έγκλημα» έχουν μακρά διαδρομή και βαθιές ρίζες στην οικονομική και πολιτιστική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Ο ίδιος ο όρος «οργανωμένο έγκλημα» άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως μόλις τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, η καθιέρωσή του δεν υπήρξε αποτέλεσμα επιστημονικών εξελίξεων στο πεδίο της εγκληματολογικής, οικονομικής ή πολιτικής επιστήμης σε θεωρητικό και εμπειρικό επίπεδο: στην πραγματικότητα πολύ λίγα γνωρίζουμε σε σχέση είτε με τη γενική κατάσταση είτε με την περιπτωσιολογία του «οργανωμένου εγκλήματος» στην Ελλάδα. Η επίσημη καταγραφή του φαινομένου και η εμπειρική έρευνα υπολείπονται κατά πολύ, και ποσοτικά και ποιοτικά, σε σύγκριση με άλλες χώρες παγκοσμίως.
Ετσι, η δημόσια συζήτηση για το φαινόμενο λαμβάνει συνήθως ως δεδομένο εκείνο το οποίο είναι το ζητούμενο. Επικρατεί μια αντίληψη σύμφωνα με την οποία το «οργανωμένο έγκλημα» συνδέεται πάντα με ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες και συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα, με έναν σκοτεινό «υπόκοσμο», ο οποίος δια-φέρει και διαχωρίζεται ριζικά από την κοινωνική επιφάνεια («υπέρ-κοσμο»), και την ομαλότητα και νομιμότητα που επικρατούν σε αυτή. Ασφαλώς τα στοιχεία που αναγνωρίζει η κυρίαρχη αντίληψη, δηλαδή η σκληρότητα, η βία, η απανθρωπιά και το ανθρώπινο κόστος, δεν απουσιάζουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό από εκφάνσεις του οργανωμένου εγκλήματος. Εντούτοις δεν είναι αυτά τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους.
Αντίθετα, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους είναι η επιχειρηματικότητα, η οποία καθιστά από τη φύση της ιδιαίτερα επισφαλείς τις εύκολες διακρίσεις και τους χαρακτηρισμούς που επικρατούν στη δημόσια συζήτηση για το πρόβλημα. Το «οργανωμένο έγκλημα» δεν είναι παρά ένα ακόμη πεδίο κοινωνικής δραστηριότητας, το οποίο οργανώνεται από τις αρχές της επιχειρηματικότητας και του κέρδους. Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνική οργάνωση των «οργανωμένων» εγκληματικών δραστηριοτήτων εξαρτάται αποφασιστικά από τον τρόπο με τον οποίο αρθρώνονται οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις στο ευρύτερο τοπικό, εθνικό αλλά και διεθνές πλαίσιό τους.
Είναι σοβαρό λάθος να αναζητείται το πρόβλημα του «οργανωμένου εγκλήματος» αποκλειστικά σε έναν σκοτεινό υπόκοσμο, και να αγνοούνται οι αποφασιστικής σημασίας διασυνδέσεις και τα στηρίγματα της δραστηριότητας αυτής μέσα στο κράτος και στην «επίσημη» οικονομία. Αυτό έχει συνέπειες και για την κατάστρωση της αντεγκληματικής πολιτικής, και για την οργάνωση της αστυνόμευσης και καταστολής των δραστηριοτήτων αυτών. Δεν μπορεί να νοηθεί ούτε επιστημονική ανάλυση ούτε αντιμετώπιση του «οργανωμένου εγκλήματος» χωρίς να λαμβάνεται αυτό το γενικότερο πλαίσιο υπόψη.
* Οι κ. Γιώργος Αντωνόπουλος και Γιώργος Παπανικολάου είναι καθηγητές εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Teesside (Μ. Βρετανία). Είναι οι συγγραφείς του «Organized Crime: A Very Short Introduction» (Oxford University Press, 2018).
