O ανθυποσμηναγός Θωμάς Σκαμπαρδώνης ήταν φρεσκοπαντρεμένος. Είχε μόλις πάρει άδεια και περνούσε κάποιες ήσυχες ημέρες μαζί με τη γυναίκα του, έγκυο στο πρώτο τους παιδί, όταν άκουσε στο ραδιόφωνο τις ειδήσεις.
Ο τουρκικός στρατός είχε κάνει απόβαση στην Κύπρο και η Ελλάδα κήρυξε γενική επιστράτευση. «Hταν 20 Ιουλίου 1974. Χωρίς να με ειδοποιήσουν, πήρα το αυτοκίνητο και πήγα αμέσως στο κέντρο στην Αγχίαλο. Μπήκα κατευθείαν σε επιφυλακή». Ο 27χρονος τότε πιλότος δεν ένιωθε ιδιαίτερο φόβο για αυτό που θα ακολουθούσε.
Σήμερα, 47 χρόνια μετά, αντιπτέραρχος εν αποστρατεία πλέον, μιλάει στην «Καθημερινή» για την πιο επικίνδυνη αερομαχία της ζωής του, η οποία εκτυλίχθηκε εκείνες τις ημέρες πάνω από το Αιγαίο με αντιπάλους δύο τουρκικά μαχητικά.
Παιδικό όνειρο
Ο Θωμάς Σκαμπαρδώνης ήθελε να γίνει αεροπόρος από τότε που έβλεπε τα αεροπλάνα να πετούν πάνω από το μικρό χωριό των 400 κατοίκων, στη λίμνη Πλαστήρα όπου ζούσε. «Ηταν μεράκι. Ηταν ο στόχος από τότε που ήμουν 10 ετών», θυμάται. Στα 21 του χρόνια, έδωσε στη Σχολή Ικάρων, αψηφώντας τους φόβους της μητέρας του, και πέρασε, ξεκινώντας την καριέρα του στην Πολεμική Αεροπορία. Η γενική επιστράτευση τον βρήκε στην αρχή της πορείας αυτής.
«Μόλις είχα βγει ετοιμοπόλεμος. Μετά τη Σχολή Ικάρων, τοποθετείσαι σε μια μοίρα μαχητικών αεροσκαφών και περνάς ένα στάδιο που ονομάζουμε πολεμικό». Τον Ιούλιο του 1974, ο 27χρονος ανθυποσμηναγός είχε μόλις κάποιους μήνες που είχε ολοκληρώσει την εκπαίδευση αυτή.
Φτάνοντας στην Αεροπορική Βάση της Νέας Αγχιάλου, 111 Πτέρυγα Μάχης, μπήκε αμέσως σε επιφυλακή. «Ημασταν όλοι στα αεροπλάνα και περιμέναμε το “go”.
Ημασταν δεμένοι στα αεροπλάνα των 2 λεπτών, όπως τα λέμε. […] Στο Αιγαίο μπαινόβγαιναν οι Τούρκοι». Παρά την ένταση των ημερών και τις συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου χώρου, το κλίμα στη βάση ήταν καλό και δεν υπήρχε φόβος.
«Πιστεύαμε ότι θα κάνουμε μια αναχαίτιση ειρηνικής περιόδου. Ούτε ο διοικητής της μονάδας ούτε της μοίρας, ούτε το αρχηγείο έδωσε οδηγίες ώστε να είμαστε έτοιμοι σε περίπτωση που εμπλακούμε με Τούρκους, να αμυνθούμε δηλαδή».
Στον αέρα χωρίς ασύρματο
Εχει έρθει η σειρά του να πετάξει. Είναι ζευγάρι μαζί με τον υποσμηναγό Ιωάννη Δινόπουλο, που ήταν και ο αρχηγός του ζεύγους. Είναι 22 Ιουλίου.
«Μας δίνουν την αποδέσμευση: το ζευγάρι τάδε να απογειωθεί. Βάζουμε μπροστά τα αεροπλάνα. Ερχεται ο Δινόπουλος που ήταν πιο πίσω από εμένα. Μόλις φτάνει στο ύψος μου, μου κάνει το σήμα ότι δεν έχει ασύρματο. Εκείνη την εποχή όμως, όταν υπήρχε ένταση ή πόλεμος, έπρεπε να απογειωθείς και χωρίς ασύρματο. Μου λέει αυτό και μου κάνει νόημα να περάσω μπροστά».
Τα F-5 των Σκαμπαρδώνη και Δινόπουλου απογειώνονται. Το ζευγάρι λαμβάνει οδηγίες να κατευθυνθεί στο Αιγαίο προς την περιοχή της Λήμνου. «Οι αντίπαλοι στόχοι ήταν πάρα πολλοί. Με ανεβοκατέβαζαν: “Κατέβα στα 10.000 πόδια, ανέβα στα 18.000 πόδια”. Οταν έφτασα στα 18.000 πόδια, συνάντησα δύο τουρκικά αεροπλάνα F-102. Το ανέφερα στο ραντάρ και οι εντολές ήταν ειρηνικής περιόδου, να μην έχεις δηλαδή τους διακόπτες των όπλων σου στη θέση on, προκειμένου να είναι έτοιμα τα όπλα για να πολεμήσεις αν χρειαστεί». Πρέπει να αναχαιτίσει τα δύο αεροσκάφη. «Κάνω μια στροφή προς το μέρος τους και ενώ είχα ανατολική, παίρνω δυτική πορεία. Προς στιγμήν λέω ότι εφόσον έδωσα την αναφορά μου, είμαι εντάξει.
Πονηρεύτηκα όμως και ήθελα να δω τι κάνουν αυτοί. Ξαναστρίβω και βλέπω ότι με έχουν πάρει σχεδόν από πίσω. Είναι στο πλάι μου και στην “ώρα έξι”. Αρχίζω τους ελιγμούς αποφυγής. Αναφέρω στο ραντάρ ότι έχω εμπλακεί με δύο τουρκικά. Μου λένε: “Πρόσεχε”. Πρόσεχε σημαίνει ότι πρέπει να τους αποφύγεις». Οπως περιγράφει σήμερα ο Σκαμπαρδώνης, εκείνη τη στιγμή δεν πρόλαβε να νιώσει συναισθήματα, είχε στο μυαλό του να ξεφύγει. «Οι ελιγμοί που έκανα ήταν ικανοί να αποτρέψουν την κατάρριψή μου. Αντέδρασα στιγμιαία και γλίτωσα».
Η επέμβαση Δινόπουλου
Εν τω μεταξύ, τα τουρκικά F-102 δεν είχαν ακόμα εντοπίσει το δεύτερο αεροσκάφος. «Ο Δινόπουλος από τη στιγμή που απογειωθήκαμε, πήγε υψηλότερα από εμένα και με είχε σε οπτική επαφή. Είδε –εγώ δεν το είδα– ότι μου έριξαν βλήματα, τα οποία λόγω των ελιγμών που έκανα, απέτυχαν. Τότε μπήκε από πίσω και τους έριξε. Είχε όμως και αυτός τους διακόπτες off. Εβαλε τους διακόπτες [στο on] αλλά τα όπλα, οι [πύραυλοι] σάιντ γουάιντερ, είχαν μια καθυστέρηση στο να ζεσταθούν και να λοκάρουν τον στόχο. Δεν το περίμενε αυτό. Το πρώτο βλήμα δεν πήγε στον στόχο.
Το δεύτερο όμως ζεστάθηκε».
Οπως σημειώνει ο Σκαμπαρδώνης, ο Δινόπουλος είχε το δικαίωμα να ρίξει εφόσον είχε δει από ψηλά ότι έριξαν στον συνάδελφό του. «Και εγώ να ήμουν, το ίδιο θα έκανα».
Η πτώση
Τη στιγμή όμως που ήταν στον αέρα, ο 27χρονος πιλότος δεν ήξερε τίποτε από όλα αυτά. Το μόνο που πρόλαβε να δει ήταν ένας παφλασμός στη θάλασσα. «Είπα “έριξαν τον Δινόπουλο”. Μου έδωσαν πορεία επιστροφής στην οποία έπρεπε να τον συναντήσω. Η ημέρα είχε αχλύ. Δεν είχε καλή ορατότητα. Προσπάθησα να τον συναντήσω αλλά δεν μπόρεσα». Ο ανθυποσμηναγός προσγειώθηκε με τη σκέψη ότι κατέρριψαν το σκάφος του Δινόπουλου. Υστερα από λίγο όμως στον διάδρομο προσγειώθηκε το F-5 του αρχηγού του σχηματισμού. «Η χαρά μου ήταν απερίγραπτη». Ο Σκαμπαρδώνης παρατήρησε ότι τα βλήματα έλειπαν. Είχε καταλάβει ότι ο παφλασμός που είχε δει οφειλόταν στην κατάρριψη του τουρκικού αεροσκάφους.
Οι καταθέσεις στη Λάρισα
Με το που προσγειώθηκαν, οι δύο Ελληνες πιλότοι οδηγήθηκαν χωριστά στο αρχηγείο στη Λάρισα για να δώσουν καταθέσεις. Ο Σκαμπαρδώνης αναφέρει ότι ούτε τους συνεχάρησαν αλλά και ούτε τους επέπληξαν μετά την αερομαχία. «Δεν μας επέπληξαν για το θέμα, παρότι θα μπορούσε να είχε γίνει διπλωματικό επεισόδιο».
Λίγες ημέρες αργότερα, συναντήθηκε με τον Δινόπουλο και συζήτησαν τι είχε συμβεί. Ο δεύτερος πύραυλος του Δινόπουλου βρήκε τον στόχο του και κατέρριψε το τουρκικό αεροσκάφος που έπεσε μαζί με τον πιλότο του στη θάλασσα. Μετά την πτώση, ο έτερος Τούρκος πιλότος έχασε τον προσανατολισμό του και, σύμφωνα με τον Σκαμπαρδώνη, έφτασε μέχρι την Κόρινθο. Εκεί αντιλήφθηκε ότι πήρε λάθος πορεία, επέστρεψε αλλά είχε ξεμείνει από καύσιμα και έτσι προσγειώθηκε ανώμαλα σε έναν δρόμο της Τουρκίας, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί βαριά και αργότερα να πεθάνει.
Το συμβάν, όπως υπογραμμίζει ο Σκαμπαρδώνης, αποσιωπήθηκε από την ηγεσία. «Δεν γράφτηκε ούτε στα φύλλα ποιότητάς μας».
Ο ίδιος μίλησε ξανά για αυτό όταν χρόνια μετά βρέθηκε με έναν Τούρκο συνάδελφό του, αξιωματικό, στα γραφείο του ΝΑΤΟ στη Νάπολη. «Με πλησίασε και μου είπε “Θωμά, το 1974 σας καταρρίψαμε δύο αεροπλάνα”.
«Αν σου μοιάζω για φάντασμα σίγουρα μας έχετε καταρρίψει», του απάντησα. «Εγώ είμαι αυτός που υποτίθεται ρίξατε. Δεν με πλησίασε ξανά». Οπως υποστηρίζει ο 74χρονος πια αντιπτέραρχος, η Τουρκία προσπάθησε τότε να κάνει προπαγάνδα ισχυριζόμενη πως αυτή κατάφερε να ρίξει τα ελληνικά F-5.
Από τη Νέα Αγχίαλο έως την αποστρατεία
Η μετέπειτα πορεία του Θωμά Σκαμπαρδώνη στην αεροπορία δεν ήταν αυτή που ο ίδιος ήθελε και φανταζόταν. Στη βάση της Νέας Αγχιάλου υπηρέτησε μέχρι το 1977. Επειτα πήγε στην Τανάγρα, στα Μιράζ F1, από εκεί στην Καλαμάτα στην εκπαίδευση Ικάρων, στα γραφεία του ΝΑΤΟ στη Νάπολη για δύο χρόνια και τέλος στο Ηράκλειο, όπου ολοκλήρωσε την καριέρα του ως γενικός επιθεωρητής στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας. Αποστρατεύτηκε παρά τη θέλησή του, όπως δηλώνει, έπειτα από 29 χρόνια υπηρεσίας, το 1996 με τον βαθμό του αντιπτεράρχου εν αποστρατεία.
Ηταν μόλις 48 ετών. Ο Ιωάννης Δινόπουλος τελείωσε την καριέρα του με χαμηλότερο βαθμό, με βαθμό σμηνάρχου εν αποστρατεία. «Ηταν το αντίδωρο της προσφοράς του –και της δικής του και της δικής μου– με χιλιάδες ώρες πτήσεων χωρίς ατυχήματα ποτέ. Ερχεται η στιγμή που σου λένε “τελείωσε η καριέρα σου, γύρνα σπίτι σου”».
Μέχρι σήμερα ο Θωμάς Σκαμπαρδώνης κρατάει με λεπτομέρειες στη μνήμη του το συμβάν της 22ας Ιουλίου. Η «Καθημερινή» επικοινώνησε με τον Ιωάννη Δινόπουλο, ο οποίος αρνήθηκε να μιλήσει για το συμβάν αυτό δημόσια.
