Τον περασμένο χειμώνα, αν και βιώσαμε δύο μεγάλα επιδημικά κύματα της COVID-19, η γρίπη (όπως και άλλες ιογενείς αναπνευστικές λοιμώξεις) παρέμεινε «εκτός κάδρου». Χιλιάδες εργαστηριακοί έλεγχοι, οι οποίοι πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας από τον Οκτώβριο του 2020 έως τον Μάιο του 2021 για την ανίχνευση των ιών της γρίπης, είχαν αρνητικό αποτέλεσμα. Αντίστοιχη ήταν η κατάσταση σε όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ΗΠΑ, όπου το CDC το ίδιο χρονικό διάστημα κατέγραψε λιγότερα από 2.000 περιστατικά γρίπης, ενώ την αμέσως προηγούμενη επιδημική περίοδο (2019-2020) είχαν ανιχνευθεί 38 εκατομμύρια.
Η εντυπωσιακή συρρίκνωση της γρίπης ήταν αποτέλεσμα πολλών διαφορετικών παραγόντων: των αυστηρών μέτρων δημόσιας υγείας (μάσκες και κοινωνικές αποστάσεις), των lockdowns, της τηλεργασίας, των περιορισμών στις μετακινήσεις σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο και του κλεισίματος των σχολείων για μεγάλα χρονικά διαστήματα, καθώς τα παιδιά είναι ισχυρός κρίκος στην αλυσίδα μετάδοσης της γρίπης – συνήθως το «εναρκτήριο λάκτισμα» της λεγόμενης flu season δίνεται κάθε φθινόπωρο με την επιστροφή των μαθητών στις αίθουσες. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι και ο ίδιος ο SARS-CoV-2, με την ευρεία εξάπλωσή του, δεν άφησε χώρο σε άλλους ιούς να προσβάλουν τα κύτταρα του αναπνευστικού μας συστήματος.
Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι και οι ιογενείς γαστρεντερίτιδες μειώθηκαν δραστικά τον τελευταίο χρόνο, λόγω της συστηματικής εφαρμογής των κανόνων υγιεινής των χεριών (εκτεταμένη χρήση απολυμαντικών και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών). Πώς θα διαμορφωθεί, όμως, τους επόμενους μήνες το τοπίο των ιώσεων σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, μετά το άνοιγμα της κοινωνίας και της οικονομίας, με την παρατηρούμενη χαλάρωση των μέτρων δημόσιας υγείας και την αύξηση της κινητικότητας και των ταξιδιών;
Ενας αδρός δείκτης για την πορεία της γρίπης στο βόρειο ημισφαίριο συνήθως είναι η δραστηριότητά της στο νότιο ημισφαίριο, όπου ο χειμώνας έχει προηγηθεί. Τα φετινά στοιχεία από την Αυστραλία δείχνουν πολύ χαμηλά επίπεδα της γρίπης για δεύτερη συνεχή χρονιά, αφού μόλις 462 περιστατικά έχουν καταγραφεί από το υπουργείο Υγείας της χώρας. Δεν μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν για μια ασφαλή πρόβλεψη του τι θα συμβεί στο βόρειο ημισφαίριο, μιας και στην Αυστραλία εξακολουθούν να ισχύουν πολύ αυστηρά μέτρα δημόσιας υγείας και περιορισμοί σε κάθε είδους μετακίνηση. Στην Κίνα, πάντως, που έχει επιστρέψει σε μια μερική κανονικότητα και αλληλεπιδρά εντονότερα με τον υπόλοιπο πλανήτη μέσω των αεροπορικών ταξιδιών, η αρχή της ενδημικής περιόδου δείχνει ήδη μια μέτρια δραστηριότητα της γρίπης.
Μπορούμε, λοιπόν, με σχετική βεβαιότητα να πούμε ότι τουλάχιστον αντίστοιχη θα είναι η κατάσταση στην Ευρώπη τους επόμενους μήνες. Μένει να δούμε αν η έξαρση της γρίπης θα ξεκινήσει στα τέλη της χρονιάς, ως συνήθως, ή νωρίτερα, μέσα στο φθινόπωρο, καθώς ήδη στις ΗΠΑ σποραδικά περιστατικά καταγράφηκαν ακόμα και στη διάρκεια του καλοκαιριού. Αξιοσημείωτη είναι και η απροσδόκητη αύξηση των μολύνσεων από ρινοϊούς αλλά και έναν άλλο αναπνευστικό ιό που προσβάλλει κυρίως παιδιά, τον RSV (αναπνευστικός συγκυτιακός ιός): παρατηρήθηκε σημαντική έξαρση τους θερινούς μήνες σε πολλές αμερικανικές πολιτείες, αν και η συνήθης εποχή του είναι ο χειμώνας.
Αυτό δεν εξηγείται μόνο από τη χαλάρωση των μέτρων δημόσιας υγείας. Ο RSV βρήκε φέτος πρόσφορο έδαφος σε έναν πληθυσμό «παρθένο», δηλαδή με μειωμένη ανοσία απέναντί του, λόγω της απουσίας του ιού τον περυσινό χειμώνα. Ας κρατήσουμε αυτό το στοιχείο ως μια παράμετρο που δεν αποκλείεται να μετατοπίσει χρονικά το αναμενόμενο επιδημικό κύμα της γρίπης.
Και να μην ξεχνάμε ότι τα συμπτώματα στην αρχική φάση της λοίμωξης από κορωνοϊό ή γρίπη έχουν πολλά κοινά. Η διάγνωσή τους όμως είναι αναγκαία, γιατί εντελώς διαφορετική είναι η διαχείρισή τους.
Τέλος, η πανδημία ήρθε να μας θυμίσει τη σημασία των μέτρων δημόσιας υγείας στην αντιμετώπιση των αναπνευστικών λοιμώξεων. Φανταστείτε πόσο διαφορετική θα ήταν η εξάπλωση της γρίπης διαχρονικά αν εφαρμόζαμε στοιχειωδώς τα μέτρα που εφαρμόζονται τα τελευταία δύο χρόνια.
* Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής, αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ.
