Η Τουρκία δεν θα μπορούσε να τα είχε πάει καλύτερα με την Ευρώπη και τη Ρωσία, ενισχύοντας έτσι αργά και σταθερά την περιφερειακή της ισχύ. Ολα δείχνουν ότι Ρώσοι και Τούρκοι θα προστατεύσουν τη συνεργασία τους ακόμα κι αν η Ουάσιγκτον και η Αγκυρα διαμορφώσουν μια νέα ισορροπία στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Την ίδια ώρα, σημαντικές χώρες, όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Γερμανία, ενισχύουν τις διμερείς σχέσεις τους με την Τουρκία «απαλλαγμένες» από την υποχρέωση να υποστηρίζουν μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική. Μια τέτοια κοινή πολιτική δεν υπάρχει σήμερα από τη στιγμή που το ενταξιακό πλαίσιο δεν υφίσταται πλέον ως οργανωτική αρχή των ευρωτουρκικών σχέσεων.
Ωστόσο, το εγγύς μέλλον μπορεί να περιέχει μεταβολές. Η πολιτική που θα ακολουθήσει η νέα γερμανική κυβέρνηση και οι πρωτοβουλίες της γαλλικής προεδρίας της Ε.Ε. που ήδη άρχισε, μπορεί να σφυρηλατήσουν ένα νέο ευρωπαϊκό μέτωπο, αλλά η Αθήνα δεν θα πρέπει να περιμένει ούτε θεαματικές αλλαγές ούτε γρήγορες λύσεις. Η «Κ» επικοινώνησε με δύο ειδικούς για την Τουρκία, τον επικεφαλής του γερμανικού «Κέντρου Εφαρμοσμένων Μελετών για την Τουρκία» (Center for Applied Turkey Studies – CATS), Γκίντερ Ζόιφερτ, και τη συνεργάτιδα του CATS Ντάρια Ισατσένκο. Ο πρώτος αναλύει το νέο κεφάλαιο που ανοίγεται στις γερμανοτουρκικές σχέσεις και η δεύτερη «αποκρυπτογραφεί» τη ρωσοτουρκική συνεργασία.
Ο κ. Ζόιφερτ είναι σαφής: «Η νέα γερμανική κυβέρνηση δεν θα αλλάξει τα οικονομικά συμφέροντα της Γερμανίας στην Τουρκία, ούτε θα επηρεάσει τη συνεχιζόμενη συνεργασία ανάμεσα στην Τουρκία και σε κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Ουσιαστική αλλαγή στην πολιτική των Βρυξελλών απέναντι στην Τουρκία θα συμβεί μόνο αν η Αγκυρα προχωρήσει σε μια πολιτική μεγαλύτερης αντιπαράθεσης και στρατιωτικής επιθετικότητας απέναντι σε κράτη-μέλη της Ε.Ε. ή εάν η Τουρκία εξελιχθεί σε μια απόλυτη δικτατορία. Από την άλλη πλευρά θα δούμε μια σημαντική αλλαγή τόνου από το Βερολίνο, αφού οι Φιλελεύθεροι υποστηρίζουν τον τερματισμό των συνομιλιών για ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., ενώ οι Πράσινοι ζητούν μια πιο αυστηρή πολιτική για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για περιορισμούς στις εξαγωγές οπλικών συστημάτων σε αυταρχικά καθεστώτα. Μπορεί λοιπόν να δούμε μια κρίση στις γερμανοτουρκικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας της Ε.Ε.».
Πώς ερμηνεύεται η απρόσκοπτη εμβάθυνση των σχέσεων της Τουρκίας με κράτη όπως η Ισπανία και η Ιταλία; Κατόρθωσε η Τουρκία να διαιρέσει την Ευρώπη; «Η αιτία αυτών των εξελίξεων περισσότερο είναι ότι οι ενταξιακές συνομιλίες Ε.Ε. – Τουρκίας έχουν φτάσει σε αδιέξοδο και έτσι το πλαίσιο για μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην Τουρκία έχει χάσει τη σημασία του. Κατά συνέπεια, διαφορετικά οικονομικά συμφέροντα, αλλά και συμφέροντα ασφαλείας ορισμένων κρατών-μελών προπορεύονται και εμποδίζουν σήμερα τη διατύπωση μιας κοινής πολιτικής των Βρυξελλών απέναντι στην Αγκυρα. Η Ε.Ε. χρειάζεται ένα νέο πλαίσιο ή νέα πλαίσια για τις σχέσεις της με την Τουρκία, που επιτρέπει τη διαμόρφωση κοινών θέσεων και δράσεων».
«Μπορεί να δούμε μια κρίση στις γερμανοτουρκικές σχέσεις κατά τη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας της Ε.Ε.».
Ασφαλώς, το περιεχόμενο ενός νέου πλαισίου δεν είναι σαφές, αφού η ένταξη δεν είναι πλέον «πανάκεια» για καμία πλευρά. Την ίδια ώρα, η Τουρκία, αφού έχει μεγιστοποιήσει τα οφέλη της από την πολυπραγμοσύνη της στην ευρύτερη περιοχή αξιοποιώντας τις σχέσεις με τη Ρωσία, αλλά και τα κενά της Δύσης, επιχειρεί τώρα να φρεσκάρει τη σχέση της με την Ουάσιγκτον. «Η ετοιμότητα της Αγκυρας να συνεργαστεί με την Ουάσιγκτον στο Αφγανιστάν και η συνεργασία της σε θέματα ασφαλείας με την Ουκρανία και τη Ρουμανία είναι σημάδια ότι επιζητεί μια νέα ισορροπία με τις ΗΠΑ».
Δύο νέα Ακούγιου
Αυτό δεν σημαίνει ότι θα διακοπεί η σχέση αλληλεξάρτησης Τουρκίας και Ρωσίας, η οποία εκτείνεται από τη Συρία ώς τον Καύκασο και περιλαμβάνει πεδία όπως η οικονομία, η ενέργεια και ο τουρισμός. «Μπορεί η ρωσοτουρκική συνεργασία να επεκταθεί σε νέα πεδία;», ρωτάμε την κ. Ισατσένκο. «Ενα πεδίο όπου η Τουρκία και η Ρωσία στοχεύουν να αναπτύξουν μεγαλύτερη συνεργασία είναι η αμυντική βιομηχανία», απαντά. «Επίσης, υπάρχει μια συζήτηση για την κατασκευή δύο ακόμα σταθμών ενέργειας, μετά το Ακούγιου, το οποίο κατασκευάζεται από τη Ρωσία στην Τουρκία. Η Μόσχα ασφαλώς ενδιαφέρεται να επεκτείνει τη συνεργασία με την Αγκυρα στο στρατιωτικό πεδίο, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από το πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ».
Θα ενοχληθεί η Μόσχα αν η Αγκυρα εγκαταλείψει τους S-400; «Από την πλευρά της Ρωσίας, οι S-400 είναι μια συμφωνία που έχει ολοκληρωθεί. Οι S-400 είναι τώρα ένα ζήτημα μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ. Για την Τουρκία είναι δύσκολο να επιστρέψει τους S-400 όχι λόγω ρωσικής δυσαρέσκειας, αλλά γιατί οι S-400 έχουν παρουσιαστεί στην κοινή γνώμη ως μια “εθνική απόφαση”. Ωστόσο, πολλά παίζονται τώρα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η αποτυχία ενός συμβιβασμού εμπεριέχει το ρίσκο ότι η Τουρκία θα αναγκαστεί να απευθυνθεί στη Ρωσία για να καλύψει τις ανάγκες της σε αμυντικούς εξοπλισμούς».
«Συμφωνούν να διαφωνούν»
Η υποχώρηση της Δύσης από ολόκληρες περιοχές παρακινεί τη Ρωσία και την Τουρκία να συζητήσουν με όρους «περιφερειακής ιδιοκτησίας». Η περίφημη «δρασκελιά στην Ασία» (pivot to Asia) του Ομπάμα, αν υποθέσουμε ότι πέτυχε (κάτι για το οποίο πολλοί αμφιβάλλουν), δημιούργησε τα τελευταία χρόνια αρκετές ευκαιρίες για τις φιλόδοξες περιφερειακές δυνάμεις. «Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις εκτείνονται σε μια πρωτοφανή περιφερειακή ατζέντα», λέει η κ. Ισατσένκο. «Οι δύο χώρες συνεννοούνται στη Συρία, στη Λιβύη, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, έως τη Μαύρη Θάλασσα συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Πρόκειται κυρίως για μια συνεργασία, και όχι για συμμαχία. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι σε όλα τα θέματα η Μόσχα σε συμφωνία με την Αγκυρα, αλλά συμφωνούν να συνεννοούνται, να συντονίζουν τις θέσεις τους, να λαμβάνει υπόψη η κάθε πλευρά τις ευαισθησίες και τις διαφωνίες της άλλης. Γνωρίζουν τις ευαίσθητες ισορροπίες μεταξύ τους και δεν θέλουν να τις διαταράξουν».
