Σε μία παλαιότερη έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, που διεξήχθη με την επιστημονική μου ευθύνη κατά την περίοδο 1986-1988, εξετάσθηκε η αποκλίνουσα/παραβατική συμπεριφορά ενός δείγματος 319 «ακραίων οπαδών», σε συνδυασμό και με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά τους.
Οι νεαροί που δέχθηκαν να μας δώσουν συνέντευξη εντοπίσθηκαν σε «θύρες» από όλο το φάσμα των ομάδων και οι μισοί περίπου (54,6%) δήλωσαν ότι ανήκαν σε αυτές για περίοδο μεγαλύτερη των δύο ετών. Επρόκειτο, λοιπόν, κυρίως για οργανωμένους οπαδούς, με ιδιαίτερο πάθος για την ομάδα τους. Μάλιστα, σε μεγάλο ποσοστό (89,3%) μας ανέφεραν ότι πήγαιναν να παρακολουθήσουν επί τόπου τους αγώνες της ομάδας τους, ακόμη και όταν αυτοί μεταδίδονταν από την τηλεόραση.
Ως προς την αποκλίνουσα συμπεριφορά τους, οι μισοί περίπου (49,5%) παραδέχθηκαν ότι «είχαν παίξει ξύλο ή είχαν πετάξει αντικείμενα στο γήπεδο» «συχνά» ή «πολύ συχνά», ενώ σε υψηλότερο ποσοστό δήλωσαν ότι γνώριζαν άτομα που είχαν συμμετάσχει σε τέτοιες πράξεις (94,0%) ή είχαν καταδικασθεί γι’ αυτές (85,0%). Εντυπωσιακό είναι ακόμη ότι οι νεαροί αυτοί είχαν οι ίδιοι δοκιμάσει ουσίες εξάρτησης (44,8%) ή είχαν φίλους και γνωστούς με τέτοια εμπειρία (83,4%).
Ποια είναι όμως η φυσιογνωμία («προφίλ») των ακραίων αυτών οπαδών;
Όπως προέκυψε από την έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και από αντίστοιχη βελγική έρευνα των V. Limbergen και Walgrave (1988), συνήθως οι νεαροί αυτοί προέρχονται από διαλυμένες αλλ’ όχι απαραίτητα φτωχές οικογένειες και η επικοινωνία με τους γονείς τους, τους καθηγητές ή τους συμμαθητές δεν είναι καλή. Ακόμη, στις περιπτώσεις εκείνες που εγκαταλείπουν το σχολείο – κάτι το οποίο συμβαίνει συχνά – δεν μπορούν εύκολα να βρουν μια σταθερή δουλειά ή αυτή που βρίσκουν είναι συνήθως ψυχολογικά καταπιεστική γι΄ αυτούς και χωρίς προοπτικές μέλλοντος. Συνακόλουθα, στρέφονται σε περιθωριακές ομάδες ή υποκουλτούρες και, συγκεκριμένα, στους οργανωμένους συνδέσμους ακραίων οπαδών, με την προσδοκία να βρουν εκεί ανακούφιση από τα αδιέξοδά τους. Ειδικότερα, τα νεαρά αυτά άτομα, όπως σημειώθηκε στα πορίσματα αυτής της έρευνας, «αναζητούν ομάδες συνομηλίκων στις οποίες μπορούν να αφιερωθούν ολοκληρωτικά και από όπου μπορούν να αντλήσουν ένα αυξημένο αίσθημα ότι και οι ίδιοι αξίζουν κάτι. Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες, με την ατμόσφαιρά τους της έντονης αγωνίας, του ανταγωνισμού και της σύγκρουσης, καθώς και με όλες εκείνες τις τελετουργίες και τα “τυπικά” των μαζικά συντονισμένων αντιδράσεων […] είναι, ίσως, ο καλύτερος χώρος για να αποδράσουν τα παιδιά αυτά από τη ρουτίνα της καθημερινής ζωής και να απολαύσουν την απόλυτη συγκίνηση. Ο εξευτελισμός των αντιπάλων και η συνακόλουθη αναγνώριση της ανωτερότητας της δικής τους ομάδας μπορεί να τους δώσει μια ευκαιρία για να ξαναβρούν τη χαμένη ισορροπία τους, ιδιαίτερα όταν κερδίζει η ομάδα τους». Αποκτούν τότε τα νεαρά αυτά άτομα μιαν αίσθηση ότι αξίζουν κάτι, έστω και αν αυτή η αίσθηση επιτυγχάνεται κυρίως μέσα από ενέργειές τους που συχνά συνδέονται με αρνητισμό, αποκλίνουσα ή και παραβατική συμπεριφορά. Ίσως, διότι τελικά προτιμούν μιαν αρνητική ταυτότητα, από το να μην έχουν καθόλου ταυτότητα.
Ενόψει των ανωτέρω στοιχείων, ενδιαφέρον θα είχε να διεξαγόταν εκ νέου μια τέτοια έρευνα, ώστε να διαπιστωθεί η σύγχρονη «φυσιογνωμία» αυτών των ακραίων οπαδών, που, όπως συνάγεται από το θλιβερό περιστατικό της Θεσσαλονίκης, έχουν αρχίσει πλέον να ενεργούν προμελετημένα, με κακόβουλη διάθεση, και να στήνουν ενέδρα για τους οπαδούς άλλων ομάδων σε οποιοδήποτε μέρος της πόλης, χωρίς δηλ. να εκδηλώνουν, όπως παλαιότερα, έναν απλώς αψίθυμο φανατισμό μέσα ή κοντά στον αγωνιστικό χώρο. Ισως η διάχυτη πλέον βία στην κοινωνία μας και οι προβληματικές δομές παιδείας και οικογένειας να έχουν οδηγήσει σε αυτό το νέο σκηνικό, όπου βεβαίως η αυστηρή τήρηση της σχετικής νομοθεσίας (ν. 4326/2015) δεν εγγυάται από μόνη της την αντιμετώπιση του προβλήματος.
*Ο Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών (Salzburg)
