Σε πρόσφατη συνάντηση πανεπιστημιακών δασκάλων παρουσιάζεται εισήγηση με θέμα την αναγκαιότητα και βιωσιμότητα μιας νεοσύστατης πανεπιστημιακής ερευνητικής δομής. Προς το τέλος της εισήγησης, όπως συχνά συμβαίνει, εμφανίζονται εν είδει διαφάνειας τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία της μέχρι τώρα πορείας και μελλοντικής προοπτικής του όλου εγχειρήματος. Αίφνης, η προσοχή πέφτει στο αρνητικό στοιχείο που διατυπώνεται μονολεκτικά ως «Επαρχιωτισμός». Το ενδιαφέρον εστιάζεται σε αυτό, με τα υπόλοιπα να χάνουν την όποια αξία τους, περιμένοντας να αποδοθεί η αρνητική ερμηνεία του όρου και να συσχετιστεί με το θέμα της εισήγησης. Μάταια όμως! Ο όρος παρακάμπτεται από τον εισηγητή – ίσως λόγω έλλειψης χρόνου.
Η εμφάνιση του όρου «επαρχιωτισμός» στην εισήγηση του συγκεκριμένου θέματος άρχισε να πολλαπλασιάζει εκθετικά, τουλάχιστον στο δικό μου νου, τις πιθανές συσχετίσεις του με το εν λόγω θέμα και να διευρύνει το πεδίο των αρνητικών επιπτώσεών του στο πανεπιστημιακό γίγνεσθαι –συνέβαλε εν μέρει σε αυτό και η παράκαμψή του.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο προβληματισμού εύλογα αναρωτιέται κανείς: διέπεται από «επαρχιωτισμό» το ελληνικό πανεπιστήμιο; Το ερώτημα δεν είναι τετριμμένο και ίσως να μην απαντάται εύκολα, καθώς o «επαρχιωτισμός», αυστηρά εννοούμενος, δεν προσδιορίζει γεωγραφικό τόπο αλλά νοοτροπία. Προσδιορίζει τη νοοτροπία ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από έλλειψη οικουμενικότητας, άκαμπτες αντιλήψεις, παγιωμένες στάσεις ζωής, σκεπτικισμό απέναντι στο νέο και στις εξελίξεις που διαρκώς αναδύονται στον αέναο γίγνεσθαι της κοινωνίας και της επιστήμης. Είναι η νοοτροπία που εκλαμβάνει τη σπατάλη για δημιουργία και προβάλλει το αυτονόητο για επίτευγμα.
Ας μου επιτραπεί να αναπολήσω τα φοιτητικά μου χρόνια και να θυμηθώ ότι αν κάτι με ενθουσίαζε στο πανεπιστήμιο, τουλάχιστον στην δική μου νεανική αντίληψη, ήταν η αίσθηση μιας αναδυόμενη κουλτούρας ξένης προς τον επαρχιωτισμό. Στα μετέπειτα χρόνια μου, διέκρινα σε αυτό μια άλλη κουλτούρα και εναλλακτικό ήθος που του επέτρεπαν, και συνεχίζουν να του επιτρέπουν, να σκέφτεται πέρα από τα στενά σύνορα της χώρας του και ταυτόχρονα να διαμορφώνει την παιδεία της νέας γενιάς ενσωματώνοντας κριτικά την πολιτισμική ταυτότητα και την ιδιαίτερη καταγωγή της. Και είναι ακριβώς αυτό που θαυμάζει κάποιος στο ελληνικό πανεπιστήμιο, το ότι μπορεί ταυτόχρονα να συνυπάρχει σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, να αυτοτοποθετείται σε μελλοντικό και ιστορικό χρόνο, να πορεύεται με προοδευτικό και συνάμα παραδοσιακό τρόπο – είναι η εθνική ταυτότητα, η ιστορική συνέχεια και η ακαδημαϊκή παράδοση στοιχεία «επαρχιωτισμού»;
Η πρόσφατη οικονομική κρίση υποχρέωσε το ελληνικό πανεπιστήμιο σε μια ακούσια και ιδιαιτέρως επώδυνη εσωστρέφεια. Η διεθνής κοινότητα έπαψε να είναι ο ζωτικός του χώρος και οχυρώθηκε εντός των τειχών. Από δημιουργική δύναμη Παιδείας και διαμόρφωσης του αύριο μετατράπηκε σταδιακά σε θλιβερό υπερασπιστή μιας περίκλειστης νοοτροπίας απομονωτισμού, δυστυχώς όχι αποκλειστικά και μόνο επιστημονικής. Αλλά και πριν την κρίση, η οικονομική ευμάρεια παρέσυρε το πανεπιστήμιο σε μία κακώς εννοούμενη και άνευ περιεχομένου κοσμοπολίτικη εξωστρέφεια, η οποία δεν του επέτρεψε να εδραιωθεί ως σημείο πνευματικής αναφοράς και, εντέλει, έπαψε να είναι πόλος έλξης, έμπνευσης, στοχασμού και οραματισμού.
Δεν θέλουμε, και δεν πρέπει, το ελληνικό πανεπιστήμιο να συνεχίσει έτσι. Πρέπει να εκσυγχρονιστεί, να ανοίξει τους ορίζοντές του, να αλλάξει νοοτροπία. Σήμερα το πανεπιστήμιο προσπαθεί με σοβαρότητα και αυτογνωσία να εισέλθει σε μια νέας ακαδημαϊκή τροχιά ανάπτυξης: επιδιώκει διεθνείς συνεργασίες, προσελκύει επιστήμονες υψηλού κύρους, εξελίσσει τα προγράμματα σπουδών του, αναπτύσσει νέες ερευνητικές δομές ενθαρρύνοντας τη διεπιστημονικότητα, αξιολογεί αμερόληπτα τις επιδόσεις του, διασφαλίζει την ποιότητα του έργου του, αφουγκράζεται την αγορά εργασίας, νοιάζεται για τους αποφοίτους του. Εν ολίγοις, προσπαθεί να αποτινάξει από επάνω του τον όποιο «επαρχιωτισμό» του.
Σε αυτή την προσπάθεια το ελληνικό πανεπιστήμιο θα πρέπει να έχει ισότιμο συνομιλητή και αρωγό την πολιτεία, η οποία οφείλει πρωτίστως να εξασφαλίσει την προοπτική εκσυγχρονισμού του μέσα από μια θεσμική σταθερότητα και να δει το μέλλον του μέσα από την ιστορία του. Εγκυμονεί κινδύνους η εσπευσμένη αποδοχή μιας απόλυτα κοσμοπολίτικης και εν πολλοίς κενής περιεχομένου πορείας. Κάτι τέτοιο ίσως να αναγκάσει το ελληνικό πανεπιστήμιο να υιοθετήσει άθελά του έναν άλλο θλιβερότερο «επαρχιωτισμό» –αυτόν τον ιδιότυπο επαρχιωτισμό, τον καλυμμένο με έναν κοσμοπολίτικο καλαίσθητο μανδύα!
* Ο Σταύρος Δ. Νικολόπουλος είναι καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής της Πολυτεχνικής Σχολής και Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
