Η έντονη συζήτηση που ξέσπασε μετά τη δημοσιοποίηση της ετήσιας έκθεσης των «Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα» εγείρει δύο βασικά ζητήματα. Το πρώτο είναι η αξιοπιστία της έκθεσης αυτής και η πολιτική χρήση της οποίας έτυχε. Το δεύτερο είναι το κατά πόσο το ζητούμενο της ελευθερίας του Τύπου σε δημοκρατικές κοινωνίες και την εποχή της ψηφιακής επανάστασης θα έπρεπε να είναι το βασικό αντικείμενο προβληματισμού. Το γεγονός ότι η έκθεση κατατάσσει πολλές χώρες οργανωμένων δυτικών δημοκρατικών κοινωνιών (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) σε πολύ χαμηλότερη θέση από χώρες με περιορισμένα μέχρι ανύπαρκτα δημοκρατικά δικαιώματα σίγουρα δημιουργεί εύλογα ερωτήματα για τη μεθοδολογία και την πρόθεση της όλης έρευνας. Η απλή ποσοτική καταγραφή περιστατικών παρεμπόδισης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος χωρίς κάποια αξιολόγηση και ταξινόμηση των μορφών και του περιεχομένου αυτών των περιστατικών φαντάζει από αφελής μέχρι ερευνητικά επιλήψιμη.
Το γεγονός ότι διώκονται δημοσιογράφοι για παραπληροφόρηση και καταδικάζονται από τη Δικαιοσύνη κάτω από δημοκρατική νομοθεσία, δεν μπορεί να μπαίνει στην ίδια ζυγαριά με την περίπτωση βίαιων περιστατικών εναντίον δημοσιογράφων από αγανακτισμένους πολίτες ή φορείς. Η όποια αγαθή πρόθεση αναζήτησης της πολυφωνίας από την έκθεση ματαιώνεται από την απροθυμία της να διαπιστώσει και να ξεχωρίσει τις περιπτώσεις εκείνες που ο δημοσιογραφικός λόγος εμπλέκεται, εάν δεν πρωτοστατεί, σε διασπορά ψευδών ειδήσεων, θεωριών συνωμοσίας και ρητορικής μίσους.
Αυτό μας οδηγεί και στο δεύτερο ζήτημα, αυτό της πρόταξης του ζητήματος της ελευθερίας του λόγου ως καθοριστικού σε σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες. Η εξομοίωση που επιφέρει η έκθεση μεταξύ αυταρχικών και δημοκρατικών κοινωνιών, καθώς και η σχεδόν πλήρης παραμέληση του ρόλου του Διαδικτύου και των social media ως διαύλων επικοινωνίας και πληροφόρησης, εγείρει πολλές απορίες. Ο στόχος να αναδειχτούν οι σκοτεινές πλευρές στη λειτουργία της ενημέρωσης, ακόμη και κάτω από συνθήκες θεσμικά και τεχνολογικά κατοχυρωμένου πλουραλισμού, είναι σημαντικός. Oμως σε αυτές τις σκοτεινές πτυχές δεν φαίνεται με κανέναν τρόπο να συμπεριλαμβάνονται οι ίδιες οι δυσλειτουργίες του δημοσιογραφικού ρόλου είτε ως προς την απλή αναπαραγωγή κρατικής ή άλλης προπαγάνδας είτε, ακόμη περισσότερο, στην εμπέδωση του καθεστώτος μετα-αλήθειας και της χαοτικής επικοινωνίας, στα οποία παρεισδύουν πολλοί και διάφοροι παράγοντες παραπληροφόρησης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πόλεμος της Ρωσίας του Πούτιν πήρε πρώτα πληροφοριακή μορφή και μετά στρατιωτική.
Η ελευθερία του Tύπου και η πολυφωνία παραμένουν ένα μεγάλο στοίχημα για την εμπέδωση της δημοκρατίας. Επίσης σημαντικό, αν όχι σημαντικότερο, διακύβευμα στις μέρες μας είναι όχι απλώς η διαπίστωση του όποιου αυθαίρετου περιορισμού της ελευθερίας του Τύπου, αλλά και του πότε αυτός ο ίδιος αυθαιρετεί, ανοίγοντας την πίσω πόρτα σε διάφορες μορφές αυταρχισμού με το προσωπείο της δημοκρατικότητας.
* Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής της Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
