Στη σκιά της ενεργειακής κρίσης και όσων αυτή συνεπάγεται για το σχέδιο απεξάρτησης της χώρας από τα ορυκτά καύσιμα βρίσκει την Ελλάδα σήμερα η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Οι εκκρεμότητες της χώρας μας παραμένουν πολλές: από την αέναη μάχη με τα σκουπίδια έως την απροθυμία να λάβει σοβαρές αποφάσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε συγκρούσεις τόσο με τις τοπικές κοινωνίες, όσο και με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ας δούμε τα βασικότερα ζητήματα που βρίσκονται σε εκκρεμότητα.
• Ενεργειακή μετάβαση. Το σχέδιο απολιγνιτοποίησης στη Δυτική Μακεδονία και στη Μεγαλόπολη προχωράει. Επίσης, σταδιακά η χώρα αποκτά ένα ισχυρό χαρτοφυλάκιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και έως το τέλος του έτους έχει ανακοινωθεί ότι θα προκηρυχθούν τρία νέα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας, για επιχειρήσεις, δημόσια κτίρια και αντικατάσταση οικιακών συσκευών. Ωστόσο η διείσδυση των ΑΠΕ επιβραδύνεται από τα κορεσμένα δίκτυα ηλεκτρισμού, που χρειάζονται αναβάθμιση. Επιπλέον η αλόγιστη, χωρίς μέτρο χωροθέτηση αιολικών πάρκων σε προστατευόμενες περιοχές εξακολουθεί να αποτελεί πηγή για συγκρούσεις με τις τοπικές κοινωνίες και επιστημονικούς φορείς ή περιβαλλοντικές οργανώσεις, συγκρούσεις που καταλήγουν σε πολλές περιπτώσεις στη Δικαιοσύνη. Τέλος, ο κλιματικός νόμος που θεσπίστηκε πρόσφατα είναι μια θετική εξέλιξη. Oμως, σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, στερείται φιλοδοξίας, αφού κατά βάση ακολουθεί τις κοινοτικές δεσμεύσεις. Παρά τις αρχικές τοποθετήσεις από τη ΔΕΗ και το υπουργείο Περιβάλλοντος, ότι θα επιδιωκόταν πρόωρη απολιγνιτοποίηση από το 2023, ο στόχος όπως αποτυπώνεται στον κλιματικό νόμο παραμένει το 2028.
Σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, στη χώρα μας η προστασία της φύσης εξακολουθεί να μην αποτελεί πολι- τική προτεραιότητα.
• Προστατευόμενες περιοχές. Το 2020 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωδικαστήριο για τη μη εφαρμογή της οδηγίας για τους οικοτόπους. Η χώρα παρέβη τις υποχρεώσεις της καθότι δεν καθόρισε εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας (δηλαδή έως το 2012) τους απαιτούμενους στόχους διατήρησης και δεν θέσπισε τα αναγκαία μέτρα διατήρησης για προστατευόμενα είδη και οικοτόπους στις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000. Η προσπάθεια της Ελλάδας να δημιουργήσει ένα σύγχρονο και ουσιαστικό σύστημα ειδών και οικοτόπων κινείται σε δύο επίπεδα. Στην εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών για όλες τις προστατευόμενες περιοχές, οι οποίες με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε «ζωνοποίηση» των περιοχών Natura και στη λήψη μέτρων προστασίας (που είναι και το ζητούμενο). Και στην αναδιάρθρωση του συστήματος διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, με την απορρόφηση των φορέων διαχείρισης από έναν Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ). Ομως, οι μεν Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες παίρνουν συνεχώς νέες παρατάσεις και δεν υπάρχει η βεβαιότητα ότι το κράτος είναι σε θέση να τις ελέγξει ως οφείλει (έχει αναθέσει τον συντονισμό τους σε ιδιωτικό μελετητικό γραφείο) και να ζητήσει διορθώσεις. Ο δε ΟΦΥΠΕΚΑ ξεκινάει μεν με τη φιλοδοξία να αντιμετωπίσει τα βασικά προβλήματα του προηγούμενου συστήματος (οικονομικά, τεχνικά), ωστόσο δεν διαθέτει περισσότερο προσωπικό, ούτε περισσότερες αρμοδιότητες από τους φορείς που διαδέχθηκε και αυτή τη στιγμή είναι χωρίς σύνδεση με τις τοπικές κοινωνίες. Γενικώς, παρά την κατεύθυνση που υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, στη χώρα μας η προστασία της φύσης εξακολουθεί να μην έχει πολιτική στήριξη και να μην αποτελεί πολιτική προτεραιότητα. Σημαντικές πρωτοβουλίες της προηγούμενης χρονιάς, όπως ο καθορισμός «αποκλεισμένων» από ανθρώπινη δραστηριότητα περιοχών (πρόγραμμα «Απάτητα Βουνά»), είναι στη σωστή κατεύθυνση, αλλά μεμονωμένες. Να σημειωθεί ότι, όπως έχει αποκαλύψει η «Κ», η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα μιας νέας παραπομπής στο Ευρωδικαστήριο, επειδή εφαρμόζει με λανθασμένο τρόπο τη «δέουσα εκτίμηση» των επιπτώσεων μικρών ή μεγάλων έργων στις προστατευόμενες περιοχές, πριν ξεκινήσει η διαδικασία αδειοδότησής τους.
• Νομοθεσία. Οι αλλαγές που έγιναν στην περιβαλλοντική και πολεοδομική νομοθεσία κατά τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης είναι όλες στην κατεύθυνση του κατακερματισμού του χωροταξικού σχεδιασμού και της α λα καρτ αδειοδότησης επενδύσεων. Παρά το τέλος της περιόδου αυτής, οι διατάξεις αυτές όχι μόνο δεν έχουν καταργηθεί αλλά συνεχίζουν να ενισχύονται. Η μόνη «κόκκινη γραμμή» που έχει απομείνει σταθερή είναι εκείνη της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Τα απορρίμματα
Η πρόοδος που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια τόσο στο κλείσιμο των χωματερών, όσο και στη δημιουργία ενός σύγχρονου συστήματος διαχείρισης είναι σημαντική. Ωστόσο ορισμένες κομβικές επιλογές είναι αμφιλεγόμενες: για παράδειγμα, η δημιουργία μονάδων επεξεργασίας, οι οποίες θα διαχειρίζονται κατά κύριο λόγο σύμμεικτα απορρίμματα, παράγοντας απορριμματογενές καύσιμο (μια όχι και τόσο «πράσινη» επιλογή). Η ανακύκλωση παραμένει καθηλωμένη περίπου στο 20%, χωρίς η διαλογή στην πηγή να έχει προχωρήσει. Τέλος, η χωριστή συλλογή και διαλογή των βιοαποβλήτων (που αποτελούν το 40% του όγκου των απορριμμάτων) προχωράει με πολύ αργούς ρυθμούς και με ελάχιστη ενημέρωση. Στην Αττική, για παράδειγμα, η παράδοση καφέ κάδων από την περιφέρεια στους δήμους αντιμετωπίζεται ως αφορμή για δημοσιότητα, όπως και κάποιες άλλες πρωτοβουλίες στις οποίες δαπανώνται μεγάλα ποσά χωρίς να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός νέου μηχανισμού, όπως τα «κινητά» σημεία ανακύκλωσης (δηλαδή φορτηγά που επισκέπτονται λαϊκές αγορές και άλλα σημεία). Οσον αφορά τις χωματερές, η λειτουργία της ιδιωτικής μονάδας στην Πελοπόννησο συμβάλλει ήδη στη μείωσή τους. Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος, απομένουν μόλις τρεις ενεργοί ΧΑΔΑ (Υδρα, Σαντορίνη, Κάλυμνος) για τους οποίους δρομολογείται λύση. Ακόμα 16 χωματερές έχουν κλείσει και μένει να αποκατασταθούν.
