Το πρωί της Κυριακής 7 Αυγούστου, ο Δημήτρης Θεοδοσόπουλος και ο Γιώργος Καφαντάρης κατηφόρισαν με μεγάλη προσοχή μέσα στην κοίτη του Κηφισού, χαμηλά στην περιοχή του Ρέντη. Οι δύο άνδρες ανήκουν στη «Γεωμυθική», μια ερασιτεχνική ομάδα σπηλαιολόγων και μηχανικών με κοινό ενδιαφέρον την εξερεύνηση, που τα τελευταία χρόνια πραγματοποιεί, μεταξύ άλλων, αυτοψίες σε κλειστά και ανοιχτά ρέματα της Αττικής.
Η επίσκεψη δεν ήταν τυχαία. Η δυσοσμία στην περιοχή του Ρέντη και του Μοσχάτου, γύρω από την κοίτη του Κηφισού, ήταν για αρκετές ημέρες αφόρητη. «Μερικές ημέρες νωρίτερα περίοικοι επικοινώνησαν μαζί μας και ζήτησαν βοήθεια. Είμαστε και οι ίδιοι κάτοικοι της περιοχής και έτσι αποφασίσαμε να πάμε να δούμε τι γίνεται», λέει ο κ. Θεοδοσόπουλος. Δεν άργησαν πολύ: κάτω από το σημείο που η λεωφόρος Κηφισού καλύπτει και πάλι το ποτάμι, κάθετα στην κοίτη του, ανακάλυψαν έναν μεγάλο αγωγό. «Από μέσα του έτρεχαν λύματα στην κοίτη. Η δυσοσμία ήταν αφόρητη».
Αλλάζει χρώμα
Την προηγούμενη Δευτέρα η ισχυρή βροχόπτωση στην Αττική είχε ως αποτέλεσμα ο Κηφισός να «ζωντανέψει». Λίγες ώρες μετά στο σημείο εκβολής του, στον φαληρικό όρμο, η θάλασσα είχε πάρει διαφορετικό χρώμα. Δεν ήταν όμως μόνο το χώμα και η σκόνη, όπως φανέρωναν οι μεγάλες γυαλιστερές κηλίδες στη θάλασσα, αλλά και η έντονη δυσοσμία που κατέκλυσε και πάλι ολόκληρη την περιοχή. Το ίδιο συμβαίνει κάθε φορά που βρέχει, ιδίως στα πρωτοβρόχια του φθινοπώρου.
«Είναι κοινό μυστικό τι συμβαίνει», εξηγεί ο κ. Θεοδοσόπουλος. «Το “πανηγύρι” έρχεται από τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται ψηλά στην κοίτη του Κηφισού. Οταν βρέχει ανοίγουν τις δεξαμενές τους, που έχουν μέσα από μαρμαρόσκονη μέχρι χημικά, και τις αδειάζουν στο ποτάμι. Ανάλογα με το τι ρίχνουν παίρνει διαφορετικό χρώμα ο Κηφισός. Στα χαμηλότερα τμήματα, τόσο στον Κηφισό όσο και σε άλλα κλειστά ποτάμια, υπάρχουν πολλές παράνομες συνδέσεις, μικροί σωλήνες από τους οποίους αδειάζουν από αποχετεύσεις μέχρι πετρελαιοειδή ή άλλα απόβλητα».
Δεν είναι όμως οι παράνομες συνδέσεις με την κοίτη του Κηφισού οι μόνες πηγές ρύπανσης του ποταμού. Καθώς στο μεγαλύτερο μέρος του –σε μήκος 14,1 χλμ.– ο Κηφισός έχει μετατραπεί σε αγωγό, κλειστό ή ανοιχτό, δέχεται και όμβρια ύδατα από αρκετές από τις περιοχές που διασχίζει. Επίσης έχουν εκτραπεί σε αυτόν διάφορα ρέματα, όπως ο Ποδονίφτης. Επομένως, οποιοσδήποτε θέλει να «ξεφορτωθεί» κάτι, από το περιεχόμενο ενός βόθρου έως οποιοδήποτε υγρό απόβλητο, μπορεί απλά να το «ρίξει» σε ένα φρεάτιο από αυτά που βρίσκονται στις πλευρές των δρόμων. Τις ημέρες που βρέχει θα γίνει δύσκολα αντιληπτός καθώς το νερό της βροχής θα απομακρύνει γρήγορα το δύσοσμο φορτίο.
Πρόσφατα ανακαλύφθηκε ακόμη μια παράνομη σύνδεση, από την οποία αδειάζουν στο ποτάμι λύματα. Δεκάδες είναι ενεργές σε όλο το μήκος του.
Βιοτεχνίες, βιομηχανίες
Ο Θανάσης Κατσιγιάννης ασχολείται για πολλά χρόνια με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Ηταν ο πρώτος πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής (το 2005 που ιδρύθηκε) και σήμερα είναι εντεταλμένος σύμβουλος χωρικού σχεδιασμού και τεχνικών έργων της Περιφέρειας Αττικής. «Το 1994, το διάταγμα προστασίας του Κηφισού όρισε μια ζώνη Α γύρω από την ανοιχτή κοίτη του και έδωσε προθεσμία 10 ετών σε όσες βιομηχανίες ή βιοτεχνίες λειτουργούσαν εκεί νόμιμα να μετεγκατασταθούν.
Η μετεγκατάσταση αυτή δεν έχει ευοδωθεί ούτε οι παράνομες δραστηριότητες γύρω από την κοίτη του απομακρύνθηκαν. Δυστυχώς κάποιοι στην περιοχή αυτή εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να αδειάζουν απόβλητα μέσα στο ποτάμι.
Στο κομμάτι του Κηφισού που βρίσκεται μέσα στον αστικό ιστό καταλήγουν και αγωγοί ομβρίων και παράνομες συνδέσεις, ωστόσο ο εντοπισμός των παράνομων απορρίψεων είναι φοβερά δύσκολος λόγω συνθηκών. Γι’ αυτό σκοπεύουμε να προσλάβουμε εξειδικευμένους ανθρώπους, που να ελέγξουν τι συμβαίνει ακόμη και στα σκεπασμένα κομμάτια του Κηφισού».
Εκτός από τις παράνομες απορρίψεις λυμάτων στον Κηφισό, μια ακόμη από τις πηγές δυσοσμίας –ιδίως τους θερινούς μήνες– είναι τα στάσιμα νερά στα τελευταία δύο χιλιόμετρα της κοίτης πριν από τη θάλασσα, αποτέλεσμα κακής μελέτης κατά την κατασκευή των έργων εκβάθυνσης.
Εκτός απροόπτου το πρόβλημα αυτό θα πάψει να υφίσταται από την επόμενη χρονιά: στα έργα ανάπλασης του Φαληρικού Ορμου περιλαμβάνεται και ένα έργο για τον καθαρισμό της κοίτης. Πρόκειται για έναν αγωγό που θα τραβάει το καλοκαίρι νερό από τη θάλασσα και μέσω αγωγού θα το αδειάζει μέσα στην κοίτη του Κηφισού, 2,3 χλμ. από τις εκβολές του. Η κατασκευή του έργου βρίσκεται σε εξέλιξη –ήδη έχει κατασκευαστεί το αντλιοστάσιο δίπλα στις εκβολές του ποταμού– και από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί στο τέλος του έτους. Αυτό είναι μάλλον το μόνο από τα προβλήματα του Κηφισού που δείχνει να έχει ορίζοντα επίλυσης.
Δεν υπάρχει προσωπικό για ελέγχους
Τελικά ο Κηφισός είναι ποτάμι ή αγωγός ομβρίων; Παρότι το μεγαλύτερο μέρος του έχει μετατραπεί σε αγωγό, ο Κηφισός εξακολουθεί να θεωρείται ποταμός σε όλο το μήκος του και όχι μόνο στο ανώτερο τμήμα του. Η ιδιαίτερη κατάστασή του, όμως, δημιουργεί διάφορα ζητήματα, καθώς καθιστά δυσκολότερο τον έλεγχο και τις παρεμβάσεις.
Η ποιοτική κατάσταση του Κηφισού παρακολουθείται από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Οπως εξηγεί ο Πέτρος Βαρελίδης, γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, η παρακολούθησή του στην Αττική γίνεται από τον Τομέα Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ και το Γενικό Χημείο του Κράτους: σε τρία σημεία στον μέσο και άνω ρου του Κηφισού και μόλις ένα στον κάτω ρου. «Η έλλειψη περισσότερων σημείων παρακολούθησης στον κάτω ρου οφείλεται στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο τμήμα του ποταμού είναι εγκιβωτισμένο», αναφέρει. Δεν υπάρχουν σταθμοί που να μεταδίδουν δεδομένα σε «πραγματικό χρόνο», ώστε να εντοπίζεται εγκαίρως ένα περιστατικό ρύπανσης. «Ομως, για το θέμα αυτό αρμόδια είναι η Περιφέρεια Αττικής», εξηγεί ο κ. Βαρελίδης.
Η αρμόδια για τον ποταμό Περιφέρεια Αττικής κάνει αυτοψίες μόνο όταν γίνει καταγγελία για απόρριψη αποβλήτων.
Η Περιφέρεια ασχολείται με τον Κηφισό μέσω τριών διευθύνσεών της: της Διεύθυνσης Εργων για την απομάκρυνση φερτών υλικών από την κοίτη και των διευθύνσεων Περιβάλλοντος και Δημόσιας Υγείας για τα περιστατικά ρύπανσης. Οπως συνέβη στην περίπτωση της «ανακάλυψης» της Γεωμυθικής, οι αρμόδιες υπηρεσίες της Περιφέρειας πραγματοποίησαν αυτοψία και έστειλαν την υπόθεση στον εισαγγελέα. Σύμφωνα με την Περιφέρεια, ανάλογοι έλεγχοι γίνονται τις περισσότερες φορές μόνο έπειτα από καταγγελία, ελλείψει προσωπικού.
«Η ΕΥΔΑΠ δεν έχει αρμοδιότητα στον Κηφισό», λέει ο Κώστας Βουγιουκλάκης, γενικός διευθυντής Αποχέτευσης της εταιρείας. «Ωστόσο, όταν γίνονται καταγγελίες για παράνομες συνδέσεις, η ΕΥΔΑΠ παρεμβαίνει για να τις κλείσει και να εντοπίσει την πηγή προέλευσης. Εχουμε εντοπίσει πολλές “μπούκες” όλα αυτά τα χρόνια, πρόσφατα βρήκαμε έναν μεγάλο ρυπαντή στην περιοχή του Ρέντη».
Τέλος, το υπουργείο Υποδομών εκπονεί την περίοδο αυτή μελέτη για τη διευθέτηση του ανοιχτού τμήματος, από τις Τρεις Γέφυρες έως την Αττική Οδό, έργο που συναντά πολλές αντιδράσεις γιατί συνεπάγεται την καταστροφή της φυσικής κοίτης.
Πολλές πηγές ρύπανσης δείχνουν δειγματοληψίες και έρευνες
Αποσπασματική είναι η παρακολούθηση της περιβαλλοντικής κατάστασης του Κηφισού. Εκτός από τις δειγματοληψίες που πραγματοποιούν περιοδικά το ΕΛΚΕΘΕ και το Γενικό Χημείο του Κράτους, δεν υπάρχει μηχανισμός για τον άμεσο εντοπισμό πηγών ρύπανσης. Οι αναλύσεις πάντως δείχνουν το αναμενόμενο: ότι η οικολογική κατάσταση του ποταμού είναι κακή, ξεκινώντας από τα τμήματα που αγγίζουν τον αστικό ιστό.
«Το ΕΛΚΕΘΕ πραγματοποιεί δειγματοληψίες σε δύο σημεία, στο Τατόι και στο ύψος της λεωφόρου Κύμης. Το πρόβλημα είναι ότι, λόγω του εγκιβωτισμού του ποταμού, η δυνατότητα πρόσβασης είναι περιορισμένη και έτσι δεν έχουμε αρκετή πληροφορία για το τι συμβαίνει μέχρι τις εκβολές», εξηγεί ο Ηλίας Δημητρίου, γεωλόγος ερευνητής στον Τομέα Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ. «Οι αναλύσεις του νερού δείχνουν ότι η φυσικοχημική κατάσταση του Κηφισού είναι από μέτρια έως κακή. Η βιολογική του κατάσταση, όπως προκύπτει από την εξέταση οργανισμών στον πυθμένα, είναι συνήθως μέτρια. Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι υπάρχουν πολλαπλές πηγές ρύπανσης, ωστόσο χρειάζεται μια πολύ πιο εξειδικευμένη προσέγγιση ώστε να ταυτοποιηθούν οι πηγές της».
Οταν βρέχει, ο Κηφισός έχει περισσότερο νερό από αυτό που θα έπρεπε βάσει του ύψους της βροχής.
Μικροπλαστικά
Εκτός από λύματα, ο Κηφισός δέχεται και μεγάλες ποσότητες σκουπιδιών. Μια πολύ πρόσφατη δημοσίευση επιστημόνων από το ΕΛΚΕΘΕ και την ΕΥΔΑΠ αναδεικνύει το ζήτημα των μικροπλαστικών στο ποτάμι. Υπεύθυνη της επιστημονικής ομάδας ήταν η Χριστίνα Ζέρη, χημικός ωκεανογράφος και ερευνήτρια στο ΕΛΚΕΘΕ. «Πραγματοποιήσαμε δειγματοληψίες το 2018 και το 2019, από τις οποίες προέκυψε μεγάλη πυκνότητα συγκέντρωσης μικροπλαστικών, αντίστοιχη με πολύ επιβαρυμένα αστικά ποτάμια στην Ευρώπη», λέει η κ. Ζέρη. «Ο Κηφισός έχει 18 σωματίδια μικροπλαστικών ανά κυβικό μέτρο νερού, όταν ο Πηνειός έχει 1,8. Εξετάζοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σωματιδίων, είδαμε ότι τα περισσότερα είναι φιλμ πολυαιθυλενίου, υλικό που παραπέμπει στην πλαστική σακούλα».
Το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας και Υδρογεωλογίας του ΕΜΠ (Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων) ασχολείται ερευνητικά τα τελευταία 7 χρόνια με τον Κηφισό. «Από το 2016 εγκαταστήσαμε 5 σταθμούς παρακολούθησης της στάθμης του», λέει ο Ανδρέας Καλλιώρας, αναπλ. καθηγητής στο εργαστήριο. «Αυτό που γνωρίζουμε από τις δικές μας έρευνες είναι πως όταν βρέχει, ο Κηφισός έχει περισσότερο νερό από αυτό που θα έπρεπε βάσει του ύψους της βροχής. Επομένως δέχεται νερά που έχουν διαφορετική προέλευση: είτε αγωγούς ομβρίων από διάφορες περιοχές είτε και παράνομες διαθέσεις υγρών λυμάτων».
Το εργαστήριο ξεκινάει τον Νοέμβριο, σε συνεργασία με την ΕΥΔΑΠ, ένα ερευνητικό πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από την Ε.Ε., που για πρώτη φορά θα παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο ποσοτικά και ποιοτικά το ποτάμι. «Είναι πάντως απορίας άξιο πώς τη στιγμή που σε όλο τον κόσμο αποκαθιστούν τις φυσικές κοίτες των ποταμών, στη χώρα μας κινούμαστε στην αντίθετη κατεύθυνση», λέει ο κ. Καλλιώρας. «Στο Λος Αντζελες, που μοιάζει υδροκλιματικά με την Αθήνα, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα τεράστιο έργο για την αποκατάσταση της φυσικής κοίτης στο ένα πέμπτο του ποταμού. Στην Αττική εγκιβωτίζονται συνεχώς νέα κομμάτια».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
