Eναν πολύτιμο βυζαντινό θησαυρό χιλίων ετών ανακτά η Ελλάδα έπειτα από έναν αιώνα και σε λίγες ημέρες θα επιστρέψει στο «σπίτι» του. Πρόκειται για ένα χειρόγραφο Ευαγγέλιο των βυζαντινών χρόνων που φυλασσόταν στο μοναστήρι της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας, στη Βόρεια Ελλάδα, και επί αιώνες χρησιμοποιείτο για λατρευτικούς σκοπούς. Το μοναστήρι λεηλατήθηκε από τον βουλγαρικό στρατό δύο φορές, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και όπως είπαν στην «Κ» αρχαιολόγοι με γνώση της περιόδου, πολλά από τα κειμήλιά του λεηλατήθηκαν.
Η μονή της Εικοσιφοινίσσης, που βρίσκεται στο όρος Παγγαίο, ιδρύθηκε τον 6ο αι. μ.Χ. από τον όσιο Γερμανό. Είχε συνεχή πνευματική ακτινοβολία κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους και συνδέθηκε με οικουμενικούς πατριάρχες. Μέχρι τον 18ο αιώνα, η Παναγία Εικοσιφοίνισσα –αναφέρεται επίσης ως Μονή Κοσινίτσας– είχε συγκεντρώσει μια αξιοσημείωτη συλλογή 1.300 κωδίκων στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν 430 πολύτιμα χειρόγραφα.
Ενα από τα συγκεκριμένα σπάνια ιστορικά κειμήλια είναι το Ευαγγέλιο, που μόλις πριν από δύο ημέρες επεστράφη στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία στις ΗΠΑ, από το Μουσείο της Βίβλου (Museum of the Bible) στην Ουάσιγκτον, όπως ανέφεραν οι New York Times. Εκπρόσωπος της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας επιβεβαίωσε στην «Κ» την επιστροφή του κειμηλίου και τις προσεχείς ημέρες θα ανακοινωθεί επίσημα το πρόγραμμα επαναφοράς του στη μονή, εκεί όπου ανήκει.
Πρόκειται για χειρόγραφο βυζαντινό Ευαγγέλιο που είχαν υφαρπάξει βουλγαρικές δυνάμεις από μοναστήρι της Δράμας, το 1917.
Η απόφαση του Μουσείου της Βίβλου για τον επαναπατρισμό του χειρογράφου που οι ιδρυτές του απέκτησαν σε δημοπρασία των Christie’s το 2011, έχει ουσιαστική αλλά και συμβολική σημασία, καθώς επιβεβαιώνει έμπρακτα την επιθυμία του συγκεκριμένου μουσείου να αποδώσει στους νόμιμους ιδιοκτήτες αντικείμενα που περιέχονται στη συλλογή του, τα οποία έπειτα από διερεύνηση χρόνων αποδείχθηκε ότι είχαν ύποπτη προέλευση – στα υπό συζήτηση αποκτήματα περιλαμβάνονται επίσης έργα από τη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο, όπως αναφέρει το σχετικό ρεπορτάζ των NYT. Πρόκειται για μια πολιτική που αποκαθιστά αδικίες αιώνων και o εκπρόσωπος του μουσείου Τζέφρι Κλόα εξέφρασε στο ίδιο δημοσίευμα την ελπίδα του πως η επιστροφή του συγκεκριμένου κώδικα θα ενθαρρύνει και άλλα ιδρύματα να αποδώσουν στο μοναστήρι κλεμμένα χειρόγραφα.
Ετσι, γίνεται ένα σοβαρό βήμα για τη δικαίωση του πολύχρονου αιτήματος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προς το Πανεπιστήμιο του Πρίστον για την ανάκτηση πέντε ακόμη χειρογράφων βυζαντινής εποχής, που πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι λεηλατήθηκαν από την Παναγία Εικοσιφοίνισσα. Συγκεκριμένα, με επιστολή του 2015 προς το πανεπιστήμιο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ζητεί τον επαναπατρισμό των «Χειρογράφων της Κοσινίτσας στη Μονή, όπου θα αποθηκευτούν, θα συντηρηθούν και θα διατεθούν στο κοινό για μελέτη και επίσκεψη».
Οπως αναφέρεται στην ίδια επιστολή, βουλγαρικά στρατεύματα εισέβαλαν στη μονή στις 27 Μαρτίου 1917 και λεηλάτησαν τη βιβλιοθήκη. Ολα τα χειρόγραφα μεταφέρθηκαν στη Σόφια κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου. Το 1923, με τη Συνθήκη του Νεϊγύ, η Βουλγαρία παραχώρησε στην Ελλάδα τα εδάφη της στη Θράκη και υποχρεώθηκε να επιστρέψει στη χώρα –όπως άλλωστε και στις Σερβία, Κροατία, Σλοβενία και Ρουμανία– όλα τα αντικείμενα που είχαν κλαπεί κατά τον πόλεμο. Σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης, η Βουλγαρία επέστρεψε στην Ελλάδα 259 χειρόγραφα και άλλα κειμήλια, ωστόσο ήταν λιγότερα από τα κλαπέντα. Πολλοί από τους θησαυρούς είχαν στο μεταξύ πουληθεί σε βιβλιοθήκες και συλλογές της Δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Από τη δεκαετία του 1930, και ύστερα από εισήγηση του τότε διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας στο Πέμπτο Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Σπουδών, έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία δεκαετιών από μελετητές και κυβερνητικούς αξιωματούχους για την αναζήτηση και διευκόλυνση της επιστροφής των συγκεκριμένων μεγάλης αξίας κειμηλίων.
