Ποτέ άλλοτε η ποικιλία των τροφίμων δεν ήταν τόσο μεγάλη –στον ανεπτυγμένο κόσμο– και ποτέ άλλοτε η προσπάθεια να διαλέξεις το «σωστό» δεν ήταν τόσο δύσκολη. Και ο κατάλογος εμπλουτίζεται συνεχώς. Πρόσφατα εγκρίθηκε στην Ε.Ε. η κυκλοφορία εντόμων ως τροφίμου. «Οι γρύλοι, τα αλευροσκούληκα ή οι ακρίδες, που είναι παραδοσιακό φαγητό και συνηθισμένο σε κάποια μέρη του κόσμου, μπορούν να καταναλωθούν ως σνακ ή ως μέρος διαφόρων πιάτων», επισημαίνεται σε σχετική καμπάνια ενημέρωσης των καταναλωτών (#EUChooseSafeFood).
Οι καταναλωτές στο πέλαγος των διατροφικών επιλογών που τους προσφέρονται, παρά το γεγονός ότι εμπιστεύονται τους επιστήμονες, τελικά χρησιμοποιούν ως πυξίδα τις συμβουλές των φίλων και των γνωστών τους, καθώς και τις πληροφορίες που διακινούνται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, κυρίαρχο κριτήριο για τις επιλογές τους στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι η τιμή, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του ευρωβαρόμετρου, σε μια έρευνα για τον τρόπο με τον οποίο οι Ευρωπαίοι επιλέγουν τα τρόφιμα, που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 27.000 ατόμων στις χώρες της Ε.Ε. Δεν είναι καθόλου τυχαίο άλλωστε ότι ένας στους δύο καταναλωτές στην Ελλάδα επιλέγει τα προϊόντα private label στα σούπερ μάρκετ, όπως δείχνουν οι μελέτες για τις καταναλωτικές προτιμήσεις.
Πρώτα το κόστος σε ποσοστό 70% για τους Ελληνες (54% ο μέσος όρος στην Ευρώπη) και έπειτα η γεύση, με 51%, καθοδηγούν τις αγορές.
Το κόστος σε ποσοστό 70% για τους Ελληνες (54% ο μέσος όρος στην Ευρώπη) και η γεύση σε ποσοστό 51% είναι οι πρώτοι λόγοι για τους οποίους επιλέγουν ένα τρόφιμο. Η ασφάλεια των τροφίμων βρίσκεται στην τρίτη θέση ως κριτήριο επιλογής (ποσοστό 46%), στην ίδια θέση με την προέλευση των τροφίμων (46%), ενώ ακολουθούν οι θρεπτικές ουσίες (41%). Λιγότεροι από ένας στους δέκα λαμβάνουν υπόψη τους τις επιπτώσεις στο περιβάλλον ή τον τρόπο με τον οποίο παράγεται η τροφή μας.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι κατά καιρούς διατροφικοί κίνδυνοι φαίνεται ότι απασχολούν περισσότερο τους Ελληνες σε σχέση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Ετσι, το 86% των Ελλήνων καταναλωτών έχει ακούσει για τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα (έναντι 70% του ευρωπαϊκού μέσου όρου) και το 81% έχει πληροφορίες για τις χρωστικές ουσίες και τα συντηρητικά που χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα. Ωστόσο, σαφώς μικρότερο ποσοστό, 44%, έχει μάθει κάτι για τα μικροπλαστικά που εντοπίζονται στα τρόφιμα. Το 66% των Ελλήνων που ερωτήθηκαν μαθαίνει για τους κινδύνους στα τρόφιμα από συγγενείς ή φίλους και το 65% παρακολουθεί τηλεόραση ή μαθαίνει από το Διαδίκτυο. Το 49% για την ακρίβεια γκουγκλάρει αν θέλει να δει περισσότερα για ένα τρόφιμο. Ελάχιστοι –15% έως 17%– επισκέπτονται ειδικές σελίδες για την υγεία ή ιστοτόπους θεσμικών οργάνων. Είναι εντυπωσιακό ότι μόνο το 30% θεωρεί ότι τα τρόφιμα που πωλούνται είναι ασφαλή, ωστόσο το 43% εκτιμά ότι γνωρίζει αρκετά ώστε να κρίνει, ενώ το 42% χαρακτηρίζει τις πληροφορίες που αφορούν τα τρόφιμα «τεχνικές και περίπλοκες».
Ευρωπαϊκή καμπάνια
Η ευρωπαϊκή καμπάνια #EUChooseSafeFood, η οποία ξεκίνησε στην Ελλάδα τον Ιούνιο και ολοκληρώνεται στο τέλος του μήνα, έχει στόχο να βοηθήσει τους καταναλωτές να ενημερωθούν και να λάβουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σε σχέση με την ασφάλεια των τροφίμων αλλά και την υγιεινή διατροφή.
«Μαγικά χαπάκια» για όλους και για όλα
Συμπληρώματα διατροφής για να αδυνατίσεις, για να μακρύνουν τα μαλλιά σου, για γυναίκες, για άντρες, για ηλικιωμένους, για ενέργεια, για καλή διάθεση, για τόνωση του οργανισμού… Αν αναζητήσει κάποιος το σχετικό λήμμα στο Διαδίκτυο, είναι πολύ πιθανό να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι για κάθε πρόβλημα υπάρχει ένα μαγικό χάπι ή πιο συγκεκριμένα ένα «συμπλήρωμα διατροφής»;
Η κατανάλωση κάθε είδους συμπληρωμάτων διατροφής αυξάνεται διαρκώς με εκατομμύρια μαγικά χαπάκια να πωλούνται καθημερινά. Υπολογίζεται ότι πρόκειται για έναν από τους κλάδους που έχει αύξηση πωλήσεων άνω του 8% ετησίως. Στις ΗΠΑ το 76% των πολιτών δηλώνει ότι λαμβάνει κάποιου είδους συμπλήρωμα διατροφής, με βάση έρευνες που πραγματοποιήθηκαν αμέσως μετά το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού. Είναι φανερό ότι η επισήμανση που ακούγεται στο τέλος των διαφημιστικών μηνυμάτων, «τα συμπληρώματα διατροφής δεν αντικαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή», δεν λαμβάνεται ιδιαίτερα υπ’ όψιν από τους καταναλωτές.
Τα συμπληρώματα δεν εγκρίνονται με τη διαδικασία των φαρμάκων –αν και πολλές φορές διατείνονται ότι έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες–, αντίθετα αντιμετωπίζονται από τη νομοθεσία της Ε.Ε. ως τρόφιμα. Μπορούν να αγοραστούν χωρίς συνταγή γιατρού σε φαρμακεία αλλά και σούπερ μάρκετ με αποτέλεσμα να κυκλοφορούν και να καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες. Πολλά φυτικά προϊόντα και φυτικά παρασκευάσματα όπως τα φύκια, οι μύκητες ή οι λειχήνες έχουν, επίσης, γίνει ευρέως διαθέσιμα στην Ε.Ε. με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής. Για παράδειγμα, το τζίνσενγκ (ginseng), το γκίνγκο (ginkgo), το σκόρδο και το βάλσαμο (St. John’s Wort).
Τι λένε οι υπεύθυνοι
Υγιής και ασφαλής παραμένει ο ενημερωμένος καταναλωτής
Μία εικοσαετία μετά την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) αλλά και των επιμέρους φορέων στα μέλη του EΦΕΤ (Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων), η ασφάλεια των τροφίμων μοιάζει με ένα παζλ περισσότερο περίπλοκο από ποτέ. Ο Αντώνης Ζαμπέλας, πρόεδρος του ΕΦΕΤ και καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, εξηγεί πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης του καταναλωτή σε έναν κόσμο που η διατροφή μας γίνεται ολοένα και πιο περίπλοκη. «Η τεχνολογία και στον χώρο των τροφίμων αναπτύσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα η βιομηχανία τροφίμων να σχεδιάζει και να παράγει ολοένα και περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα», εξηγεί ο κ. Ζαμπέλας.
Ο καθηγητής προτείνει να παραμείνουμε «πιστοί» στο μοντέλο της μεσογειακής διατροφής, κάτι το οποίο στην πράξη δεν είναι τελικά και τόσο απλό όσο φαίνεται. Γνωρίζουμε ότι τα λαχανικά, τα φρούτα, τα όσπρια και οι ξηροί καρποί πρέπει να αποτελούν σημαντικό τμήμα της διατροφής μας, όμως πολλά από αυτά τα τρόφιμα όταν βρίσκονται σε επεξεργασμένη μορφή περιέχουν αλάτι, σάκχαρα και κορεσμένα λίπη. Θα πρέπει να επιλέγουμε τα τρόφιμα «που έχουν λιγότερο αλάτι, λιγότερα σάκχαρα, και κυρίως επιπρόσθετα σάκχαρα, λιγότερα ζωικά λιπαρά αλλά και περισσότερες φυτικές ίνες, βάσει των πληροφοριών του πίνακα διατροφικής δήλωσης», τονίζει ο κ. Ζαμπέλας.
Παραδέχεται, ωστόσο, ότι σύμφωνα με τις μελέτες που έχουν γίνει στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, «ένα σχετικά μικρό ποσοστό διαβάζει τη διατροφική επισήμανση στις συσκευασίες των τροφίμων». Είναι λογικό «οι καταναλωτές να έχουν δυσκολία στην αποκωδικοποίηση των πληροφοριών στις συσκευασίες των τροφίμων», επισημαίνει, και προς την κατεύθυνση της διευκόλυνσής τους κινούνται οι πρωτοβουλίες της Ε.Ε.
Ενιαία σήμανση στην Ε.Ε.
«Στο πλαίσιο της στρατηγικής “Από το αγρόκτημα στο πιάτο” της Ευρωπαϊκής Ενωσης γίνονται συζητήσεις για την καθιέρωση ενός ενιαίου συστήματος διατροφικής δήλωσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας, με στόχο οι διατροφικές πληροφορίες να είναι περισσότερο κατανοητές από τον καταναλωτή. Συζητείται αν σχήματα διατροφικής δήλωσης εμπρόσθιου πεδίου, όπως λέγεται, πρέπει να είναι περιγραφικά (δηλαδή να αποτυπώνουν απλά την πληροφορία), είτε αξιολογικά (δηλαδή με κάποιο τρόπο να αξιολογείται είτε χρωματικά, είτε με βαθμολόγηση, είτε με κάποιο λογότυπο η περιεκτικότητα του τροφίμου σε θρεπτικά συστατικά)», εξηγεί ο πρόεδρος του ΕΦΕΤ, ωστόσο προς το παρόν δεν υπάρχει κάποια απόφαση. Οσον αφορά την Ελλάδα, «πρόσφατη μελέτη που εκπόνησε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με τον ΕΦΕΤ έδειξε ότι οι Ελληνες φαίνεται να αντιλαμβάνονται καλύτερα ένα αξιολογικό σχήμα εμπρόσθιας διατροφικής δήλωσης. Σε παρόμοια συμπεράσματα είχε καταλήξει παλιότερα και αντίστοιχη μελέτη από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας».
Οσον αφορά την ασφάλεια των τροφίμων στην καθημερινότητά μας και το πώς μπορούμε να προστατευτούμε, ο καθηγητής είναι σαφής: «Τα περισσότερα τροφιμογενή νοσήματα οφείλονται στην κακή διαχείριση των τροφίμων στην κουζίνα μας. Για παράδειγμα, ένας γνωστός μικροβιολογικός παράγοντας κινδύνου είναι η σαλμονέλα, ένας τύπος βακτηρίου που μπορεί να προκαλέσει στον άνθρωπο μια ασθένεια που ονομάζεται σαλμονέλωση. Πρόκειται για μια κοινή αιτία επιδημιών τροφιμογενών νοσημάτων, καθώς πάνω από 91.000 περιστατικά σαλμονέλωσης αναφέρονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη. Στα τρόφιμα, η σαλμονέλα βρίσκεται κυρίως στα αυγά και στο ωμό κρέας χοίρου, γαλοπούλας και κοτόπουλου. Η τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής κατά την προετοιμασία του φαγητού, όπως το τακτικό πλύσιμο των χεριών και η διατήρηση των ωμών τροφίμων μακριά από μαγειρεμένα προϊόντα, είναι πολύ σημαντική».
Ανησυχίες και πηγές πληροφόρησης
69% ανησυχούν για τα κατάλοιπα των φυτοφαρμάκων που αφήνουν το αποτύπωμά τους στα τρόφιμα.
54% ανησυχούν για τα πρόσθετα και τα συντηρητικά που περιέχονται στα είδη διατροφής.
44% έχουν ενημερωθεί σχετικά με τα μικροπλαστικά που μπορεί να εντοπίζονται στα τρόφιμα.
66% αναφέρουν φίλους, γείτονες και συναδέλφους ως πηγή πληροφοριών σε σχέση με τις τροφές.
94% εμπιστεύονται γιατρούς και επιστήμονες δημόσιων φορέων σε σχέση με την ασφάλεια των τροφίμων.
