Ενσυναίσθηση, επαγγελματισμός, ανθρωπιά. Σε αυτό το τρίπτυχο θα πρέπει να προσανατολιστεί μελλοντικά η πρόνοια στη χώρα μας, σύμφωνα με τον δρα Βασίλη Ιωακειμίδη, καθηγητή του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. «Η επικαιρότητα έχει ανακινήσει τη συζήτηση σχετικά με το πώς θα έπρεπε να λειτουργεί το σύστημα παιδικής προστασίας στην Ελλάδα», σημειώνει στην «Κ» ο δρ Ιωακειμίδης, που παλιννόστησε το 2021, έπειτα από 18 χρόνια ακαδημαϊκής πορείας στη Μ. Βρετανία. «Η διασύνδεση των υπηρεσιών είναι περιορισμένη και η στελέχωση ανεπαρκής», παρατηρεί. «Ωστόσο, δεν θα πρέπει να υιοθετήσουμε μοντέλα από το εξωτερικό, τα οποία δεν εστιάζουν στην πρόληψη».
Ο ίδιος θυμάται ακόμη το στίγμα που έφερε στη Μ. Βρετανία το επάγγελμα του κοινωνικού λειτουργού. «Στις παρέες αποφεύγαμε να αναφέρουμε την επαγγελματική μας ιδιότητα, η οποία θεωρείτο σχεδόν εφάμιλλη με του αστυνομικού», λέει. «Στην Αγγλία, προπάντων στις βιομηχανικές περιοχές, και στις ΗΠΑ, η πρόνοια θεωρείται αυτή που ελέγχει και τιμωρεί, παίρνοντας τα παιδιά από τους γονείς τους». Το ευκταίο, όμως, είναι «ο κοινωνικός λειτουργός να ταυτίζεται στο μυαλό του πολίτη με αυτόν που νοιάζεται, στηρίζει και προλαμβάνει καταστάσεις». Η υπόθεση στον Κολωνό, σύμφωνα με τον ίδιο, θα μπορούσε ίσως να είχε άλλη εξέλιξη, «αν η σχολική κοινότητα ήταν πιο ενεργή, η γειτονιά είχε δείξει ενσυναίσθηση και οι υπηρεσίες είχαν τη δυνατότητα να δουλέψουν στην “κοινότητα”».
Στη Μεγάλη Βρετανία το σύστημα πρόνοιας παραμένει σε μεγάλο βαθμό ελεγκτικό, οι έχοντες ανάγκη το αποφεύγουν, προστρέχουν σε αυτό μόνο για να αιτηθούν επιδόματα ή άλλα προνόμια. «Το 2012 ξεκινήσαμε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σε μία από τις πιο ευάλωτες περιοχές της περιφέρειας του Εσεξ και της χώρας ολόκληρης, το Southend-on-Sea», επισημαίνει ο ίδιος, που από το 2017 έως το 2021 ήταν ο επιστημονικός υπεύθυνος του πρότζεκτ. Το ποσοστό ανεργίας του ενεργού πληθυσμού τότε ήταν 10,2%, όταν το εθνικό ποσοστό ήταν 8,8%. Το Σάουθεντ, που βρίσκεται στις εκβολές του Τάμεση, είχε αναπτύξει το εμπόριο, τη ναυπηγική και τον τουρισμό έως και τη δεκαετία του ’60. Εκτοτε είχε αρχίσει η παρακμή του. «Ιδιαίτερα αυξημένη ήταν η παιδική φτώχεια, μεγάλος ήταν επίσης ο αριθμός των ανήλικων μητέρων και των ανθρώπων που ζούσαν μόνο με επιδόματα». Δεν προκαλεί, επίσης, έκπληξη ότι οι κάτοικοι, λευκοί κατά 96%, ήταν ένθερμοι οπαδοί του Brexit.
Εκδηλώσεις και δράσεις
Η υπόθεση στον Κολωνό ίσως είχε άλλη εξέλιξη, «αν η σχολική κοινότητα ήταν πιο ενεργή, η γειτονιά είχε ενσυναίσθηση και οι υπηρεσίες μπορούσαν να δουλέψουν στην «κοινότητα».
Στο δεκαετές πρότζεκτ, που χρηματοδοτήθηκε γενναιόδωρα με 36 εκατ. στερλίνες, συμμετείχαν εξίσου τα σχολεία της περιοχής, τα νοσοκομεία, οι ΜΚΟ και η τοπική αυτοδιοίκηση. Ταυτόχρονα, συνεχιζόταν κανονικά η δουλειά των 300 κοινωνικών λειτουργών που εξυπηρετούν την περιοχή των 183.000 κατοίκων. Στόχος του προγράμματος πρόληψης και ενδυνάμωσης, που όχι τυχαία ονομάστηκε «A better start – Southend», ήταν οι έγκυοι και οι οικογένειες με παιδιά έως τεσσάρων ετών. «Επενδύσαμε στη νέα γενιά», τονίζει ο ίδιος. «Εως τότε υπήρχε το στίγμα ότι όποιος πήγαινε στις κοινωνικές υπηρεσίες είχε χαμηλό εισόδημα ή ήταν βίαιος», σημειώνει, «γι’ αυτό πήγαμε εμείς σε αυτούς».
Διοργάνωναν εκδηλώσεις γνωριμίας με άξονα την τέχνη και τον αθλητισμό, όπως δημιουργική απασχόληση παιδιών ή αθλοπαιδιές, σε ανοιχτούς και ουδέτερους χώρους, σε πάρκα, δημοτικές βιβλιοθήκες, σχολεία. «Θέλαμε να μας γνωρίσουν και να αναπτύξουν σχέσεις εμπιστοσύνης μαζί μας». Η προσέλευση όλο και μεγάλωνε. «Τα προγράμματά μας κάλυπταν τέσσερις θεματικές – τη διατροφή, τις μαθησιακές δυσκολίες, την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και σωματική υγεία». Το 2019 «έτρεχαν» 20 διαφορετικά προγράμματα και μέχρι το 2022, 5.000 οικογένειες έχουν επωφεληθεί από αυτά. «Δόθηκε μεγάλη έμφαση στην ενημέρωση των γυναικών για τον θηλασμό, όπως και στην αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών, οι οποίες μέχρι τότε δεν διαγιγνώσκονταν καν». Επιπλέον, το πρότζεκτ ήταν συμμετοχικό, οι γονείς ήταν μέλη του Δ.Σ. και κατέθεταν προτάσεις. «Στο τέλος τούς κάναμε μια επιμόρφωση σχετικά με το πώς εκπονείται μια κοινωνική έρευνα, με αποτέλεσμα τελικά να τη διενεργήσουν οι ίδιοι και έτσι να μπουν για λίγο στη θέση μας».
Η ιστορία της Ρουθ
Η 19χρονη Ρουθ, μητέρα τριών παιδιών, έχοντας μόλις βγει από μια κακοποιητική σχέση, εμφανίζεται διστακτικά το 2017 σε μια εκδήλωση. «Ενδυναμώθηκε τόσο πολύ, που τρία χρόνια αργότερα της προτάθηκε από την περιφέρεια η θέση της υπεύθυνης συνηγορίας για άλλες οικογένειες, παρόλο που δεν έχει απολυτήριο λυκείου», λέει ο δρ Ιωακειμίδης. «Προσεγγίσαμε εξαρχής τον κόσμο εστιάζοντας στην κρυμμένη του δύναμη και όχι στις αδυναμίες του, των οποίων είχαμε επίγνωση». Θα μπορούσε, άραγε, κάτι ανάλογο να εφαρμοστεί και σε περιοχές της χώρας; «Σε “δύσκολες” γειτονιές μια τέτοιου τύπου προσέγγιση είναι η μόνη που μπορεί να λειτουργήσει», απαντά ο δρ Ιωακειμίδης.
«Κρυμμένη δύναμη», άλλωστε, του δικού μας συστήματος είναι οι άνθρωποί του. «Το επίπεδο των παιδιών που επιλέγουν να σπουδάσουν κοινωνική εργασία στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλό, όπως φαίνεται και από τη βάση εισαγωγής που είναι κοντά στο 17», υπογραμμίζει ο δρ Ιωακειμίδης. «Οφείλουμε να τους παρέχουμε ευέλικτα πρωτόκολλα, να ενθαρρύνουμε την κριτική και δημιουργική τους σκέψη, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν με αποτελεσματικότητα κάθε περιστατικό».
