Από την εποχή ήδη της «Γέρμας» του Λόρκα, κάθε φορά που ένα ζευγάρι δυσκολεύεται να αποκτήσει παιδί, το βλέμμα της κοινωνίας, και της επιστήμης κατ’ επέκταση, εστιάζει στη γυναίκα. Είναι εκείνη που «έκανε κάτι λάθος» και είναι πρωτίστως εκείνη που θα υποβληθεί σε θεραπείες για να επιτευχθεί μια εγκυμοσύνη. «Η ανδρική υπογονιμότητα έχει υποτιμηθεί, μέχρι σήμερα η επιστήμη έχει ασχοληθεί με την αντιμετώπιση κυρίως της γυναικείας υπογονιμότητας», επισημαίνει στην «Κ» η Αλεξία Χατζηπαρασίδου, σύμβουλος Κλινικής Εμβρυολογίας και διευθύντρια του Embryolab Academy, στη Θεσσαλονίκη.
Τα τελευταία δέκα χρόνια, όμως, έχει σημάνει σήμα κινδύνου συνολικά για τη μείωση της ανδρικής γονιμότητας. Σύμφωνα με δημοσίευση στο Human Reproduction Update το 2017, η πτώση της παραγωγής σπέρματος μεταξύ 1973 και 2011 προσδιορίζεται σε 52,4% (ως προς τη συγκέντρωση σπέρματος) και 59,3% (ως προς τον συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων). Οι επιστήμονες συνέκριναν τα δεδομένα από τα σπερμοδιαγράμματα της δεκαετίας του ’70, όταν η εν λόγω εξέταση άρχισε να εφαρμόζεται, έως και σήμερα. «Οι Αγγλοσάξονες το αποκαλούν the male fertility crisis, μια κρίση με πολλές μακροπρόθεσμες συνέπειες», σχολιάζει η κ. Χατζηπαρασίδου, «η κατάσταση φαίνεται να επιδεινώνεται συλλογικά χρόνο με τον χρόνο». Η επιστημονική κοινότητα αποδίδει τη μείωση της γονιμότητας σε παράγοντες που συνδέονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος και το στρες, χωρίς να έχει έως τώρα διερευνήσει επαρκώς άλλες παραμέτρους.
Φιλοδοξώντας να χαρτογραφήσει τις αιτίες της ανδρικής υπογονιμότητας, η ομάδα της κ. Χατζηπαρασίδου ένωσε τις δυνάμεις της με το ΒΙΟΖ, το εργαστήριο Γενετικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Προϊόν της επιστημονικής σύμπραξης είναι το πρόγραμμα Spermogene, που χρηματοδοτήθηκε από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ» και ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο. «Πρόκειται για την πρώτη μελέτη τέτοιας έκτασης στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια και μία από τις λίγες στην Ευρώπη», εξηγεί στην «Κ» ο καθηγητής Γενετικής και πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, δρ Ζήσης Μαμούρης.
52,4% μικρότερη κατά μέσον όρο είναι η παραγωγή σπέρματος από το 1973 έως το 2011 στον δυτικό κόσμο 16,6% των ζευγαριών, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι υπογόνιμα 10% των υπογόνιμων ανδρών έχουν αζωοσπερμία
Γενετική ανάλυση
«Θελήσαμε να συμβάλουμε στη διάγνωση της ανδρικής υπογονιμότητας με εργαλεία της γενετικής και γονιδιωματικής ανάλυσης, καθώς οι υφιστάμενες ερμηνείες ήταν πολύ γενικές». Στόχος της δεκαμελούς ομάδας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ήταν ο εντοπισμός των γονιδίων που καθορίζουν την υπογονιμότητα και η επιβεβαίωσή τους σε ένα μεγάλο δείγμα πληθυσμού. Για τις ανάγκες του προγράμματος δημιουργήθηκε για πρώτη φορά μια βάση δεδομένων από τον πληθυσμό στην Ελλάδα, καθώς περισσότεροι από 1.800 άνδρες, 18 έως 55 ετών, ανταποκρίθηκαν εθελοντικά στο κάλεσμα του Embryolab δίνοντας δείγμα αίματος και σπέρματος. «Επαληθεύσαμε τους γενετικούς δείκτες που ανιχνεύσαμε με βάσεις δεδομένων από το εξωτερικό και με τα νέα δεδομένα από τους 1.800 εθελοντές», διευκρινίζει ο δρ Μαμούρης. «Θα δημιουργήσουμε ένα τεστ, σε μορφή τσιπ, όπου με δείγμα από αίμα ή σάλιο θα μπορεί να γίνει μια πρώτη αξιολόγηση της γονιμότητας του ενδιαφερομένου, δηλαδή ανάλογα με τα γενετικά δεδομένα που θα ανακτούμε από το τσιπ, θα έχουμε μια πρώτη ένδειξη», αναφέρει ο ίδιος. «Τη δεδομένη στιγμή διερευνούμε τον παράγοντα της κληρονομικότητας, δεδομένης της δυσκολίας εύρεσης δεδομένων από ανιόντες συγγενείς, μελετάμε υπογόνιμα δίδυμα και αδέλφια».
Στο ερώτημα «τι συντελεί τελικά στην ανδρική υπογονιμότητα», ο πρύτανης διευκρινίζει ότι πρόκειται για συνδυασμό περιβαλλοντικών και γενετικών παραγόντων, εξ ου και απαιτείται εξατομικευμένη προσέγγιση και θεραπεία. «Σκεπτόμαστε μελλοντικά τη δυνατότητα δημιουργίας μιας εταιρείας για αξιοποίηση των ευρημάτων μας», καταλήγει ο κ. Μαμούρης.
«Αισιοδοξώ ότι τα δεδομένα του προγράμματός μας θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων και έτσι θα ευνοηθούν εκατομμύρια άνδρες σε όλο τον κόσμο», σχολιάζει η κ. Χατζηπαρασίδου. Μέχρι σήμερα η εξωσωματική είναι μονόδρομος για τους υπογόνιμους άνδρες. «Είναι όμως σημαντικό να μπορούμε να τους χορηγήσουμε εγκαίρως μια θεραπεία, για να έχει το ζευγάρι τη δυνατότητα να προσπαθήσει μόνο του».
Οι νέοι σιγά σιγά σπάνε τα ταμπού
Η ανδρική υπογονιμότητα υπήρξε επί μακρόν ένα θέμα ταμπού, καθώς συνδεόταν συνειρμικά με την ανικανότητα και τη σεξουαλικότητα. «Πρόκειται για μια εντελώς λανθασμένη θεώρηση, η εκσπερμάτιση όπως και η περίοδος δεν αποτελούν επαρκείς ενδείξεις για τη γονιμότητα ανδρών και γυναικών», υπενθυμίζει η κ. Χατζηπαρασίδου. Στο Embryolab τα ζευγάρια που ξεκινούν εξωσωματική κάνουν από κοινού μία συνεδρία με την ψυχολόγο του κέντρου. «Συνεχίζω, όμως, μόνο με τη γυναίκα», σημειώνει η ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια Gestalt, Εύη Καλουτά. Οι άνδρες δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους στη διάρκεια αυτής της ψυχοφθόρας διαδικασίας. Οι γυναίκες μοιράζονται την απογοήτευσή τους επειδή «δεν τα κατάφεραν», την αγωνία τους για τα οικονομικά της οικογένειας, αλλά και την «έγνοια» τους για τον σύντροφο που δεν μιλάει. «Οι άνδρες πάλι νιώθουν ότι φταίνε και ταυτόχρονα ότι είναι αυτοί που πρέπει να στηρίξουν τη γυναίκα τους», εξηγεί. Και συμπληρώνει: «Πολύ συχνά προκύπτουν προβλήματα επικοινωνίας στη σχέση». Τα τελευταία πέντε χρόνια ελάχιστοι άνδρες έχουν ζητήσει ατομική συνεδρία από την κ. Καλουτά, «κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι ήταν νέοι».
Με μόνο δύο άνδρες έχει «δουλέψει» το θέμα της υπογονιμότητας και η ψυχολόγος με ειδίκευση στη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία Χρύσα Καρακάνα. «Από το 2010 και κυρίως μετά το 2015 οι άνδρες αποφασίζουν συχνότερα να ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία, όμως δεν θέλουν να αγγίξουν το συγκεκριμένο θέμα». Πιο «ανοιχτοί» στο θέμα είναι όσοι είναι κάτω των 35 ετών ή όσοι βρίσκονται σε μια καλή σχέση, «στην οποία η γυναίκα τούς ανατροφοδοτεί συνεχώς θετικά για να συνεχίσουν». Το θέμα της τεκνοποιίας, όχι σπάνια, «στοιχειώνει» τα ζευγάρια. «Οι γυναίκες, κάποιες φορές, εμμένουν στο θέμα αυτό, με συνέπεια να ακυρώνουν τον σύντροφό τους. Αν ο ίδιος γνωρίζει ότι η υπαιτιότητα είναι δική του, ισοπεδώνεται ψυχολογικά».
Εγκαιρη αντιμετώπιση
Ολοι συγκλίνουν ότι η αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας θα είναι πιο ομαλή αν οι άνδρες από νεαρή ηλικία αρχίσουν να επισκέπτονται ανδρολόγο. «Θα μπορούν να προλαμβάνουν και να θεραπεύουν πιθανές λοιμώξεις, οι οποίες αν αφεθούν επιβαρύνουν σωρευτικά το αναπαραγωγικό σύστημα. Με ένα σπερμοδιάγραμμα σε νεαρή ηλικία θα έχουν μια ρεαλιστική εικόνα της γονιμότητάς τους και αν χρειάζεται θα έχουν την επιλογή της κρυοσυντήρησης», αναφέρει ενδεικτικά η κ. Χατζηπαρασίδου. «Δεν αποκλείεται μελλοντικά να υπάρχει και κάποιο θεραπευτικό σκεύασμα». Ζητούμενο είναι να μη συνειδητοποιούν σε μια προχωρημένη ηλικία ότι έχουν λίγες επιλογές. Η ποιότητα του σπέρματος, άλλωστε, μπορεί να θεωρηθεί ένας θεμελιώδης βιοδείκτης της συνολικής ανδρικής υγείας, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο American Journal of Epidemology με δείγμα 50.000 άνδρες στη Δανία. Συνεπώς, όσο πιο πολλά γνωρίζουν οι άνδρες για την αναπαραγωγική τους υγεία, τόσο καλύτερα για την υγεία τους συνολικότερα.
