Οι πολύ σοβαρές καταγγελίες που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας για την κατάσταση στο ίδρυμα «Κιβωτός του Κόσμου» έχουν δυναμώσει τη συζήτηση για την ανάγκη αποϊδρυματοποίησης της παιδικής προστασίας και φροντίδας. «Μελέτες για τις βλαπτικές επιδράσεις των ιδρυμάτων, ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά, γίνονται εδώ και πάνω από 70 χρόνια. Και όλες καταλήγουν στα ίδια λίγο-πολύ συμπεράσματα σε ολόκληρο τον κόσμο: Η διαβίωση στην παιδική ηλικία στα ιδρύματα είναι βλαπτική», λέει στην «Κ» ο ψυχίατρος Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού. Μάλιστα, όπως υπογραμμίζει, «βρέφη και νεογνά που μεγάλωσαν σε ιδρύματα έχουν μη αναστρέψιμες βλάβες ανιχνεύσιμες με νευροαπεικονιστικές μελέτες στους εγκεφάλους τους».
«Ηδη εδώ και 20 χρόνια γνωρίζουμε από πολλαπλές μελέτες (αρχικά στη Ρουμανία και μετέπειτα και αλλού) για τις βιολογικές επιπτώσεις του ιδρυματισμού στα νεογνά και στα βρέφη, επιπτώσεις που οι μέχρι σήμερα γνώσεις του θέματος παρουσιάζουν ως μη αναστρέψιμες. Αυτό άλλωστε οδήγησε και τον ΟΗΕ να εκδώσει την παγκόσμια οδηγία του κάνοντας έκκληση στα κράτη να τερματίσουν την ιδρυματική παραμονή νεογνών ή βρεφών», σημειώνει ο κ. Νικολαΐδης. Παρά την αναντίρρητη ανάγκη πολύ περισσότερων ερευνών και στη χώρα μας, αναφέρει πως για το θέμα αυτό υπάρχουν ήδη «αδιαμφισβήτητα δεδομένα και από την Ελλάδα. Σε μια από τις πιο γνωστές στο εξωτερικό (αν και όχι τόσο γνωστή στο εσωτερικό) έρευνα για τη μακροχρόνια ανάπτυξη παιδιών τα οποία ως βρέφη διαβιούσαν σε ιδρύματα στην Ελλάδα βρέθηκε ότι οι ψυχοπαθολογικές επιπτώσεις παρέμεναν και διαρκούσαν και μετά την ενηλικίωση των παιδιών».
Η αναδοχή
Σύμφωνα με τον διευθυντή της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, «η διαβίωση σε ανάδοχες οικογένειες ενέχει περισσότερους κινδύνους από την παραμονή στη φυσική οικογένεια, όμως σε περιπτώσεις κακοποίησης του παιδιού από τους γονείς του και όταν δεν υπάρχουν εναλλακτικές οικογενειακής τοποθέτησης, η αναδοχή είναι το λιγότερο βλαπτικό μέσο προστασίας των παιδιών».
Ενα ερώτημα που τίθεται είναι το εάν πρέπει τα παιδιά που μεγάλωσαν σε ιδρύματα να ακούσουν για τις επιπτώσεις που πιθανόν να προκάλεσε η παραμονή τους εκεί. «Πρέπει να παραδεχθούμε ότι ποτέ, όσο πικρή κι αν είναι, η αλήθεια δεν κάνει περισσότερη ζημιά από ένα πιο εύηχο ψεύδος. Είναι πια δεδομένο πως η διαβίωση στα ιδρύματα στην παιδική ηλικία είναι βλαπτική. Είναι άραγε κακό να το ακούσουν αυτό τα παιδιά τα ίδια όταν ενηλικιωθούν; Να το ακούσουν οι θετοί γονείς; Οι υποψήφιοι θετοί γονείς; Η άποψή μας είναι πως όχι. Αλλωστε την ψυχική τους οδύνη οι ίδιοι τη γνωρίζουν πολύ καλύτερα από οποιονδήποτε ακαδημαϊκό. Αυτό που θα ακούσουν όταν γίνονται τέτοιες αναφορές στον δημόσιο λόγο είναι μάλλον ότι επιτέλους κάποιος αναγνωρίζει τον διαρκή και εξακολουθητικό πόνο με τον οποίο έχουν καταδικαστεί να ζουν. Και μπορούν να ελπίζουν ότι θα είναι ίσως οι τελευταίοι που θα υποστούν μια τέτοια επιπρόσθετη θυματοποίηση, πάνω στα αρχικά τους τραύματα, εκείνα που οδήγησαν στην απομάκρυνσή τους από τις οικογένειές τους», υπογραμμίζει ο κ. Νικολαΐδης. «Τα υπόλοιπα, πολύ φοβούμαστε, είναι απλώς επιχειρήματα για να εξακολουθούν να αναπαράγονται τα ιδρύματα εσαεί…».
Κακοποίηση μ’ ένα βλέμμα
Πώς λειτουργεί όμως η επικέντρωση των ΜΜΕ και της δημοσιότητας σε υποθέσεις παιδικής κακοποίησης, όπως αυτές που ερευνώνται στην «Κιβωτό του Κόσμου»; «Κάθε φορά που δημοσιοποιείται μια υπόθεση κακοποίησης παιδιών, τα παιδιά-θύματα κακοποιούνται ξανά και ξανά, ανάμεσα στα άλλα και από την έκθεσή τους στο δημόσιο βλέμμα. Ενα βλέμμα που στην περίπτωση αυτή μόνο βλαπτικές επιδράσεις μπορεί να έχει πάνω τους: Κανένας δεν αντέχει να είναι αντικείμενο λύπησης», σημειώνει το στέλεχος του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, θέτοντας ακόμη μία παράμετρο: «Στην πραγματικότητα της χώρας μας, τα παιδιά που έχουν απασχολήσει τα ΜΜΕ στην πράξη καταδικάζονται να ενηλικιωθούν ζώντας σε ίδρυμα, καθώς συνήθως καμία οικογένεια δεν τα παίρνει. Καταδικάζονται να αντιμετωπίζονται συχνά ως “ιδιαιτερότητες” από τους ομηλίκους τους. Τα παιδιά αυτά, ακόμη, δεν βοηθιούνται σε ατομικό επίπεδο όταν, μόλις ενηλικιωθούν, μιλούν δημόσια για τις τραυματικές εμπειρίες τους: σε αντιδιαστολή με άλλα είδη ψυχικού τραυματισμού, η διαρκής συνηγορία στα θυματοποιημένα παιδιά που ενηλικιώθηκαν μάλλον ξανανοίγει αενάως ψυχικά τραύματα παρά τα επουλώνει». Αν όμως αυτή η έκθεση των παιδιών στη δημοσιότητα είναι σίγουρα αρνητική, λέει ο κ. Νικολαΐδης, υπάρχει και μια άλλη πλευρά, η οποία αξίζει περαιτέρω προσοχής: «Μπορεί άραγε η δημόσια αναφορά στις άμεσες και μεσομακροπρόθεσμες επιπτώσεις του ιδρυματισμού στα παιδιά να δημιουργήσει απογοητεύσεις; Μπορεί να αισθανθούν “καταδικασμένα”; Το αποτέλεσμα θα κριθεί από τη συνολική υποστήριξη που θα έχουν, αλλά η αλήθεια λειτουργεί πιο θετικά από μια ωραιοποιημένη εικόνα».
