Είναι 10 το πρωί όταν ο 16χρονος Φαρούκ εμφανίζεται στα γραφεία του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Συνεπής στο ραντεβού του, αδημονεί να ξεκινήσει η διαδικασία που θα θέσει τέλος στην επικίνδυνη περιπλάνησή του στους δρόμους της Αθήνας. «Εν προκειμένω, ο ίδιος ο Φαρούκ προσήλθε σε εμάς, αναφέροντας ότι ζει ως άστεγος», αναφέρει η κ. Βασιλίνα Σάρδη, από την ομάδα του Εθνικού Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης (ΕΜΕΑ). «Ο μηχανισμός, που τέθηκε σε λειτουργία τον Απρίλιο του 2021, είχε ως στόχο την αντιμετώπιση της αστεγίας των ανηλίκων αλλά και την κατάργηση της πρακτικής της “προστατευτικής κράτησης”», λέει στην «Κ» ο κ. Ηρακλής Μοσκώφ, ειδικός γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του υπουργείου. Το πρόγραμμα, που απευθύνεται σε ανηλίκους που έχουν φτάσει ως ασυνόδευτοι στη χώρα μας, συστάθηκε έπειτα από κοινή πρωτοβουλία της Ειδικής Γραμματείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και της Υπατης Αρμοστείας με χρηματοδότηση από τα EEA Grants και του ΥΠΕΞ της Δανίας. Ο μηχανισμός συνεργάζεται με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ), το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ΑΡΣΙΣ και ΜΕΤΑδραση.
Αρχικά, γίνεται ο εντοπισμός τους μέσω κλήσης στην τηλεφωνική γραμμή ή μέσω του street work. «Μας ενημερώνουν φορείς παιδικής προστασίας και νοσοκομεία, αλλά σταδιακά η ύπαρξη του μηχανισμού έχει γίνει γνωστή στους ανηλίκους, οπότε καλούν εκείνοι ή έρχονται στα γραφεία μας· συχνά έχουμε και τηλεφωνήματα πολιτών». Ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων σήμερα εκτιμάται σε 2.624 άτομα, μεταξύ των οποίων 15% είναι κορίτσια και 7% είναι κάτω των 14 ετών. «Τα κορίτσια προέρχονται κυρίως από αφρικανικές χώρες, από το Κονγκό και τη Σομαλία, ενώ τελευταία αυξήθηκαν οι αφίξεις από Αφγανιστάν», παρατηρεί η κ. Αγγελική Μαλτεζάκη από τον ΕΜΕΑ, «φθάνουν μόνες τους, ωστόσο εδώ βρίσκουν ένα καλά δομημένο υποστηρικτικό πλαίσιο αποτελούμενο από Αφρικανές γυναίκες».
Μετά τον εντοπισμό των παιδιών, ακολουθεί η ταυτοποίηση και εν συνεχεία η μεταφορά τους σε δομές επείγουσας φιλοξενίας. Ο Φαρούκ θα πηγαίνει στο Α.Τ. αναφοράς μαζί με την κινητή μονάδα, που αποτελείται από διερμηνέα και δύο κοινωνικούς επιστήμονες, για ταυτοποίηση και καταγραφή. Πρόκειται για μια τυπική αλλά ουσιαστική διαδικασία, που μέχρι πρόσφατα ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα. «Τώρα διαρκεί περίπου μία ώρα», αναφέρει ο διοικητής του τμήματος, που ανέλαβε τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων από τον Φαρούκ. Η παρουσία διερμηνέα συμβάλλει καταλυτικά στην ομαλή έκβαση της διαδικασίας που στηρίζεται κυρίως σε όσα δηλώνουν τα παιδιά, καθώς σπάνια προσκομίζουν έγγραφα από τη χώρα καταγωγής τους. «Προσπαθούμε και εμείς να τα αντιμετωπίζουμε ως παιδιά, με χαμόγελο», τονίζει ο διοικητής στην «Κ».
Οσο ο Φαρούκ βρίσκεται στο Α.Τ. οι προετοιμασίες στον ξενώνα επείγουσας φιλοξενίας στον βόρειο τομέα της Αθήνας, που διαχειρίζεται ο ΔΟΜ, είναι πυρετώδεις. Εδώ, θα μείνει για δύο με τρεις εβδομάδες. «Στο διάστημα αυτό θα καλύψουμε τις άμεσες ανάγκες του, όπως το φαγητό και το μπάνιο, τα οποία ως άστεγος έχει στερηθεί», αναφέρει η κ. Γεωργία Καπλάνη, συντονίστρια της δομής. Απαξ και ο Φαρούκ φτάνει, οι επικεφαλής του εξηγούν τους κανόνες λειτουργίας της δομής και από κοινού υπογράφουν ένα συμφωνητικό φιλοξενίας. Συνεχίζουν με λήψη του κοινωνικού του ιστορικού αλλά και ενημέρωση από τους δικηγόρους σχετικά με το ισχύον σύστημα απόδοσης ασύλου και τις προϋποθέσεις για οικογενειακή επανένωση. Ενα από τα πρώτα αιτήματα των παιδιών είναι να επικοινωνήσουν με την οικογένεια που έχουν αφήσει πίσω τους. Παράλληλα, τους ενδιαφέρει να ξεκινήσουν άμεσα μαθήματα ελληνικών και αγγλικών, όπως και να κάνουν αίτηση για άσυλο. «Μέσα στις πρώτες πέντε μέρες θέλουμε να διερευνήσουμε την κατάσταση της υγείας τους, καθώς κατά 90% ταλαιπωρούνται από προβλήματα υγείας», επισημαίνει η κ. Λούνα Εμμανουήλ από τον ΔΟΜ. Στόχος είναι, σταδιακά, οι ανήλικοι να μεταφερθούν σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας.
«Χάρη στον έγκαιρο εντοπισμό τους, τα παιδιά δεν μένουν πολύ καιρό απροστάτευτα, δηλώνουν ότι έχουν ζήσει στο φάσμα της αστεγίας έως 15 μέρες, έτσι δεν έχουν ακόμα τραυματιστεί ούτε έχουν βιώσει τη ματαίωση, όπως συνέβαινε με τα παιδιά που παραλαμβάναμε παλαιότερα από καταυλισμούς, όπου ζούσαν για πολύ καιρό», σχολιάζει η κ. Καπλάνη, «γι’ αυτό οι τωρινοί μας έφηβοι είναι πιο συνεργάσιμοι και ανοιχτοί στο να μάθουν πράγματα». Προβληματισμό, ωστόσο, προκαλεί ότι το παραπάνω δίχτυ προστασίας έχει σύντομη ημερομηνία λήξης, καθώς το δικαίωμα στέγασης παύει με την ενηλικίωση των ωφελουμένων, θέτοντας επιτακτικά ερωτήματα για την επιβίωση 20χρονων χωρίς υποστηρικτικό δίκτυο στην Ελλάδα.
Οι αριθμοί
2.624 άτομα είναι ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2023. Το 85% είναι αγόρια και το 7% είναι κάτω
των 14 ετών.
6.017 κλήσεις έλαβε από τον Απρίλιο του 2021 έως και το τέλος του 2022 ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης.
70 δομές φιλοξενίας συνολικής δυναμικότητας 1.964 ατόμων υπάρχουν σε όλη τη χώρα. Επίσης, 77 διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης με δυναμική 308 ατόμων και 6 δομές επείγουσας φιλοξενίας για 200 άτομα.
