Ο νόμος 4957 που ψηφίστηκε τον Ιούλιο του 2022 επιδιώκει την μεταρρύθμιση και αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στα δυτικο-ευρωπαϊκά και βορειο-αμερικάνικα πρότυπα και κάνει ένα πρώτο βήμα, μέσω των προβλέψεων του, για την αναβάθμιση των ΑΕΙ.
Μια από τις πιο σημαντικές προβλέψεις του νέου νόμου είναι η θεσμοθέτηση του επισκέπτη καθηγητή. Σύμφωνα με το νόμο (αρ.171, παρ.1) ως επισκέπτης καθηγητής ορίζεται ο «Έλληνας ή αλλοδαπός επιστήμονας που κατέχει θέση καθηγητή ή ερευνητή σε οργανισμό της αλλοδαπής είτε διαθέτει τα προσόντα που απαιτούνται για την εκλογή σε θέση Επίκουρου Καθηγητή σε ΑΕΙ». Παρά την φημολογούμενη υλοποίηση του θεσμού μέσω καταξιωμένων ακαδημαϊκών/ερευνητών («Καθημερινή» Ανοίγει ο δρόμος για τους επισκέπτες καθηγητές), μία τέτοια προοπτική παρουσιάζει πρακτικές δυσκολίες όπως οι άδειες που χρειάζεται να εξασφαλίσουν οι ακαδημαϊκοί από τα οικεία τους εκπαιδευτικά ιδρύματα στο εξωτερικό ώστε να διδάξουν στα Ελληνικά πανεπιστήμια, ο χρόνος που θα πρέπει να ξοδέψουν μακριά από τις επιστημονικές τους ομάδες ώστε να βρίσκονται στην Ελλάδα κ.ά. Προτείνουμε αυτός ο πρωτοποριακός θεσμός να εξελιχθεί σε κύριο μοχλό επαναπατρισμού της μέχρι τώρα ανεκμετάλλευτης δεξαμενής Ελλήνων μεταδιδακτορικών (postdoctoral fellows) ερευνητών που ζουν και διαπρέπουν στα πανεπιστήμια του Εξωτερικού.
Ως μεταδιδακτορικός ερευνητής ορίζεται διεθνώς ο ερευνητής που έχει ολοκληρώσει τις διδακτορικές του σπουδές και συνεχίζει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων του (έρευνα, διδασκαλία, συγγραφή ερευνητικών προτάσεων) δίπλα σε ένα καθηγητή. Αυτοί οι νέοι ερευνητές στην αρχή της σταδιοδρομίας τους συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες όταν προσπαθούν να μεταβούν από την θέση του μεταδιδάκτορα σε μια θέση καθηγητή. Πολλοί Έλληνες ερευνητές στο εξωτερικό βρίσκονται σε αυτή την μεταβατική φάση της καριέρας τους η οποία διαρκεί χρόνια. Αυτοί ακριβώς οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές που ζουν και διαπρέπουν στο εξωτερικό, αποτελούν μια δεξαμενή ανθρώπων με εξαιρετικές δυνατότητες στην έρευνα και την καινοτομία που η Ελλάδα μπορεί να προσεγγίσει μέσω του νέου θεσμού του επισκέπτη καθηγητή.
Με βάση τις προβλέψεις του νέου νόμου (αρ.171, παρ.2 και 3), τα πανεπιστημιακά τμήματα μπορούν να προσλάβουν επισκέπτες καθηγητές πλήρους ή μερικής απασχόλησης με θητεία ενός ακαδημαϊκού εξαμήνου με δυνατότητα παράτασης έως τρία ακαδημαϊκά έτη και ανανέωσης για μία ακόμα τριετία, αφού ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματα του έργου τους. Σε αυτά τα πλαίσια, οι νέοι επισκέπτες καθηγητές όχι μόνο θα έχουν αρκετό χρόνο να μεταλαμπαδεύσουν στο Ελληνικό πανεπιστήμιο την τεχνογνωσία στο αντικείμενο τους και τις βέλτιστες πρακτικές στην έρευνα και την διδασκαλία αλλά μέσω αυτών η Ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα θα μπορέσει να έρθει σε περαιτέρω επαφή με ένα παγκόσμιο ακαδημαϊκό δίκτυο ενισχύοντας την εξωστρέφειά του.
Η κρατική, ευρωπαϊκή ή ιδιωτική χρηματοδότηση των επισκεπτών καθηγητών που προβλέπεται στο νέο νόμο (αρ.171, παρ.4) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να δοθεί χρηματοδότηση με μορφή ακαδημαϊκού πακέτου εκκίνησης της έρευνας (academic startup funds) στα αγγλοσαξονικά πρότυπα και είναι απαραίτητη για να μπορέσουν αρχικά να αναπτύξουν το ερευνητικό τους πρόγραμμα (αρ.171, παρ.5).
Μια ακόμη πρόταση που δεν προβλέπεται ρητά από τον νόμο αλλά θα ήταν καλό να εξεταστεί από το Υπουργείο Παιδείας είναι η πρόσληψη των νέων επισκεπτών καθηγητών να μπορεί να γίνει ατομικά ή και σε ομάδα 3-5 καθηγητών/ερευνητών ίδιου ή συγγενών επιστημονικών πεδίων (cluster hiring) με την προοπτική της διεπιστημονικής συνεργασίας. Η ιδέα της δυνατότητας πρόσληψης των νέων επισκεπτών καθηγητών και σε ομάδες μπορεί να δημιουργήσει έναν ισχυρό πυρήνα αριστείας στα κατά τόπους πανεπιστήμια και να εισάγει μια νέα ακαδημαϊκή κουλτούρα που θα μεταμορφώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα το ακαδημαϊκό τοπίο της χώρας.
Ο θεσμός του επισκέπτη καθηγητή, αν υλοποιηθεί σωστά, θα χρησιμεύσει όχι μόνο ως μια εναλλακτική για τους μεταδιδακτορικούς ερευνητές σε σύγκριση με την χρόνια στασιμότητα που βιώνουν στις μεταβατικές φάσεις της καριέρας τους, αλλά θα έδινε επίσης στα ελληνικά πανεπιστήμια την ευκαιρία να επιλέξουν τους νέους επιστήμονες που θα τα στελεχώσουν. Έτσι μια πιθανή επέκταση του θεσμού θα μπορούσε να οδηγεί στο τέλος του προγράμματος σε μια μόνιμη θέση διδακτικού ή ερευνητικού προσωπικού ανάλογα με τις επιδόσεις των συμμετεχόντων. Βεβαίως μια τέτοια επέκταση απαιτεί ένα καινούργιο νομικό πλαίσιο με αυστηρά κριτήρια και την παρέλευση κάποιου χρόνου ώστε να μελετηθεί η λειτουργία του θεσμού μέσα στο Ελληνικό ακαδημαϊκό σύστημα.
Σε αντίθεση με τους καταξιωμένους καθηγητές που κατέχουν ήδη μια μόνιμη ακαδημαϊκή θέση και διαπρέπουν σε κάποιο πανεπιστήμιο ή ερευνητικό κέντρο του εξωτερικού έχοντας αναπτύξει μόνιμους οικογενειακούς ή άλλους δεσμούς στο μέρος που κατοικούν, είναι πιο εύκολο για τα Ελληνικά πανεπιστήμια να προσεγγίσουν τους μεταδιδακτορικούς ερευνητές που βρίσκονται στα πρώιμα στάδια της σταδιοδρομίας τους και να αξιοποιήσουν τις απραγματοποίητες δυνατότητές τους. Αυτοί οι νέοι ερευνητές που εξωθήθηκαν σε μια μεγάλη επιστημονική έξοδο την περίοδο της οικονομικής κρίσης, μπορούν να επαναπατριστούν τώρα που η Ελλάδα επανέρχεται και να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη της εγχώριας ανάπτυξης και καινοτομίας.
* Ο Δρ. Ν. Τσοπουλίδης είναι βιολόγος. Απέκτησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, Βάδη-Βυρτεμβέργη Γερμανία και σήμερα εργάζεται ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στην ιατρική σχολή του Harvard στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης και είναι συνιδρυτής του νεοϊδρυθέντος Ινστιτούτου Πολιτικής «Δεσμός».
O Δρ. Γ. Λάσκαρης είναι πυρηνικός φυσικός. Απέκτησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Duke και πραγματοποίησε τις μεταδιδακτορικές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο Stanford και στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Σήμερα εργάζεται ως σύμβουλος επιχειρήσεων και είναι συνιδρυτής του νεοϊδρυθέντος Ινστιτούτου Πολιτικής «Δεσμός».
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
