Δεν είναι μόνο η ψυχιατρική μου γνώση, αλλά και τα προσωπικά μου βιώματα που με προέτρεψαν να προσεγγίσω τα τεκταινόμενα στο Ευρωκοινοβούλιο από άλλη ματιά. Εχοντας διατελέσει ευρωβουλευτής, την πενταετία 1999-2004, γνωρίζω από τότε ότι οι επισκέψεις χιλιάδων εκπροσώπων από ομάδες συμφερόντων, ή από ομάδες πίεσης, ή από «λομπίστες» στους χώρους του Ευρωκοινοβουλίου είναι πιθανότατα περισσότερες συγκριτικά με εκείνες των 704 ευρωβουλευτών. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι απαραιτήτως αρνητική, εάν το ευαίσθητο επάγγελμα του «λομπίστα» υπόκειτο σε αυστηρούς κανόνες δεοντολογίας, διαφάνειας και ηθικής. Είναι όμως φανερό, από τα πρόσφατα γεγονότα, ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, φαίνεται να επικρατεί μια περιβαλλοντική «τοξικότητα» που συνδέεται, άμεσα ή έμμεσα, με αρνητικές συμπεριφορές, με απάτες, με ψυχοπαθολογίες.
Ο διακεκριμένος Αγγλος συνάδελφος, νευρολόγος-ψυχίατρος και υπουργός Εξωτερικών λόρδος Ντέιβιντ Οουεν, στο βιβλίο του «Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία» (In Sickness and in Power), περιγράφει αναλυτικά το «σύνδρομο της ύβρεως». Ειδικότερα, αναφέρει δεκατέσσερα συμπτώματα και εκτιμά πως αρκούν τρία από τα δεκατέσσερα για να τεκμηριωθεί η διάγνωση του συνδρόμου. Επισημαίνει επίσης, με συγκεκριμένες αναφορές σε γνωστούς ηγέτες, αρχηγούς κρατών ή πρωθυπουργούς, ότι το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται μόνο κατά την περίοδο μιας θριαμβευτικής ανόδου στην εξουσία και κατά κανόνα υποχωρεί μετά την απώλειά της. Ο λόρδος Οουεν ισχυρίζεται ότι η εξουσία μπορεί να επιφέρει αλλαγές στη διανοητική κατάσταση του ατόμου, οι οποίες εκδηλώνονται με τη μορφή υβριστικής συμπεριφοράς. Το σύνδρομο της ύβρεως επηρεάζει όσους αποκτούν εξουσία και μεθούν από αυτήν, δηλαδή γίνονται αλαζονικοί, αυθάδεις, περιφρονητικοί, θεωρώντας τους εαυτούς τους υπεράνω ανθρωπίνων ορίων και κάθε μορφής κοινωνικών κανόνων.
Η ύβρις δεν είναι, προς το παρόν, ιατρικός όρος. Προέρχεται από την ελληνική μυθολογία, δηλώνοντας τον επικίνδυνο συνδυασμό υπερβολικής αυτοπεποίθησης, φιλοδοξίας, υπεροψίας, έπαρσης, αλαζονείας, χαρακτηριστικά που οδηγούν συχνά σε παρερμηνεία της πραγματικότητας και τελικά σε ολέθριες συμπεριφορές ή αποφάσεις. Ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι η παράλογη «κυριαρχία των επιθυμιών» οδηγεί τους ανθρώπους στο σφάλμα των υβριστικών πράξεων. Σύμφωνα με τον Οουεν, οι πρωθυπουργοί του Ηνωμένου Βασιλείου Λόιντ Τζορτζ, Τσάμπερλεν, Θάτσερ και Μπλερ είχαν όλοι σύνδρομο ύβρεως, ενώ αρκετοί πρόεδροι των ΗΠΑ είχαν ποικίλου βαθμού σχετική ψυχοπαθολογία.
Οταν εγκαθιδρυθεί στην προσωπικότητα του φορέα εξουσίας, το αίσθημα του άτρωτου και του αήττητου, χάνεται η αίσθηση των κανόνων, της τιμωρίας και της Νέμεσης.
Στην ψυχιατρική επιστήμη, για την αξιόπιστη αξιολόγηση καταστάσεων ή συμπεριφορών σημαντικό είναι να συνεκτιμάται σε ποιο περιβάλλον, ποιο άτομο, σε ποια δεδομένη χρονική στιγμή έκανε ό,τι έκανε. Τολμώ να πω ότι, σε ένα βαθμό, ανάλογη προσέγγιση έχει και η νομική επιστήμη κατά τη διαδικασία καταλογισμού μιας αξιόποινης πράξης. Εχοντας ήδη αναφερθεί στην «τοξικότητα» του περιβάλλοντος, θα επικαλεστώ και πάλι τις γνώσεις του λόρδου Οουεν, προκειμένου να περιγράψω ποια άτομα έχουν μεγαλύτερη ευαλωτότητα όταν βρεθούν σε θέσεις διαχείρισης και άσκησης της εξουσίας. Πρόκειται, όπως ισχυρίζεται, για μια επίκτητη αλλαγή στην προσωπικότητα των ατόμων που κατέχουν ηγετικές θέσεις. Και πιο συγκεκριμένα, οι αλλαγές αφορούν την οίηση, την υπεροψία, τη μεγαλομανία, την υπερβολική αλαζονεία, την άλογη υπέρβαση του μέτρου, τη μέθη της εξουσίας, την αδιαφορία προς κάθε τι το ανθρώπινο, την τρέλα της απληστίας, την απαξίωση, την περιφρόνηση, τον κυνισμό που χαρακτηρίζουν τους «υβριστές».
Τέλος, σχετικά με τη χρονική στιγμή που εκδηλώνονται οι συμπεριφορές ύβρεως, σημαντικό στοιχείο αποτελεί η σταδιακή εγκαθίδρυση στην προσωπικότητα του υβριστή του αισθήματος του άτρωτου, του αλώβητου, του αήττητου. Τα συγκεκριμένα άτομα χάνουν την αίσθηση των κανόνων, της τιμωρίας, της Νέμεσης, και λειτουργούν ως πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας. Και όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν κόσμο που μοιάζει να έχει μετατραπεί σε αμείλικτο, όσο και ακυβέρνητο μηχανισμό ύβρεως, με τις σύγχρονες αυτοκρατορίες του Κέρδους για το Κέρδος, της Ισχύος για την Ισχύ, της Βούλησης για τη Βούληση.
Η ψυχιατρική ματιά σε καμία περίπτωση δεν υπαινίσσεται τον περιορισμό του καταλογισμού ή και το ακαταλόγιστο αξιόποινων πράξεων λόγω πιθανής ψυχοπαθολογίας. Απλώς θέλει να επισημάνει ότι η αξιόπιστη δημοσιοποίηση τέτοιων συμπεριφορών και πράξεων, δηλαδή το name and blame, είναι ευθύνη όχι μόνο των πολιτικών, των αρχών και κανόνων, των μέσων ενημέρωσης, αλλά και όλων των πολιτών όταν αντιλαμβάνονται μείζονα ή και ελάσσονα περιστατικά καθημερινών ύβρεων.
H κ. Μένη Μαλλιώρη είναι ομότιμη καθηγήτρια Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην ευρωβουλευτής.
