Σε άρθρο μας στην «Καθημερινή» (19.12.2021) γράψαμε ότι κύριο αίτιο των καθυστερήσεων στη Δικαιοσύνη (βραδυδικία) είναι ο πληθωρισμός των δικών (πολυδικία). Εξάλλου, σε έτερο άρθρο μας, και πάλι στην «Καθημερινή» (17.1.2021), επισημάναμε την αλληλουχία μεταξύ του πληθωρισμού των δικών και του πληθωρισμού δικηγόρων – δικαστών/εισαγγελέων. Στο σημερινό άρθρο μας θα σταθούμε, για λίγο, στην πολυδικία, το εκρηκτικό αυτό κοινωνικο-δικαστικό φαινόμενο που έχει τινάξει το δικαστικό σύστημα της χώρας στον αέρα.
Τα αίτια της πολυδικίας είναι πολλά. Δεν είναι όμως εξίσου σημαντικά. Ενα από τα σημαντικότερα ευρίσκεται στην αλληλουχία που προαναφέραμε: Ο πληθωρισμός δικηγόρων – δικαστών/εισαγγελέων ευνοεί τη διόγκωση του αριθμού των δικών. Αλλα σημαντικά αίτια, τα οποία εν τινι μέτρω ενισχύονται από το προαναφερόμενο, είναι η εργαλειακή ή/και τυχοδιωκτική χρησιμοποίηση της δίκης. Τι εννοούμε: Εννοούμε ότι η προσφυγή σε δικαστήριο και η πρόκληση δίκης [σε πρώτο (πρωτοδικείο), ακολούθως σε δεύτερο (εφετείο) βαθμό και, εντέλει, κατ’ αναίρεσιν, στο ΣτΕ ή στον Α.Π.] δεν γίνεται στην πραγματικότητα για να ζητηθεί δικαστική προστασία, για να επιδιωχθεί η δικαστική επίλυση διαφοράς. Γίνεται για σκοπό άλλον, αλλότριο, η δε δίκη χρησιμοποιείται προς επίτευξη του αλλότριου αυτού σκοπού. Ποιος μπορεί να είναι αυτός;
Μπορεί να είναι η εκδήλωση εμπαθών αισθημάτων, όπως βαθιά αντιπάθεια, έντονη δυσαρέσκεια, μνησικακία και εκδικητικότητα, πληγωμένος εγωισμός και άλλα αρνητικά, ηκιστα φιλάλληλα αισθήματα. Η δίκη χρησιμοποιείται σαν «εργαλείο» προκλήσεως εντονότατης, αλγεινής όχλησης και βλάβης που θα πονέσει τον αντίδικο, που θα του επιφέρει ψυχική αναστάτωση και φθορά, περιουσιακή ζημία ή/και κοινωνική απαξία. Αυτός ο αλλότριος σκοπός, με τις πάμπολλες παραλλαγές του, δεν είναι ο μόνος. Υπάρχουν και άλλοι. Ας κατονομάσουμε, ενδεικτικώς και μόνον, ορισμένους.
Ενας από αυτούς είναι η προσφυγή σε δικαστήριο με απώτερο, και μόνο αληθινό, σκοπό ο προσφεύγων –είτε αυτός είναι ιδιώτης (φυσικό ή νομικό πρόσωπο), είτε το Δημόσιο, είτε ΟΤΑ, είτε κάποιο από τα αναρίθμητα νομικά πρόσωπα του ευρύτερου δημόσιου τομέα– να επιτύχει την αναβολή ή τη ματαίωση εκπληρώσεως μιας έγκυρης νομικής υποχρέωσης που έχει έναντι του αντιδίκου του.
Ενας άλλος σκοπός προσφυγής σε δικαστήριο είναι η δημιουργία ενός πρόσθετου πεδίου συγκρούσεως με πρόσωπο (φυσικό ή νομικό) το οποίο είναι αντίπαλο ή ανταγωνιστικό στο πεδίο της οικονομίας ή της πολιτικής ή αλλού, και τούτο προκειμένου ο προσφεύγων στο δικαστήριο να αποκτήσει έναντι του αντιπάλου – ανταγωνιστή του δυνατότητες διαπραγμάτευσης ή και εκβιασμού, τις οποίες δεν έχει καν, ή να ενισχύσει αυτές που τυχόν έχει.
Πέραν των δικών που ανοίγονται για κάποιον ή κάποιους από τους προαναφερθέντες σκοπούς, υπάρχουν δίκες που ασφαλώς αποβλέπουν στη λήψη δικαστικής προστασίας. Υπάρχουν όμως δίκες, καθ’ υπερβολήν πολλές στην Ελλάδα, ιδίως πριν από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, που έχουν συχνά τυχοδιωκτικό χαρακτήρα. Είναι δίκες με πολλές εκατοντάδες, ενίοτε χιλιάδες προσφεύγοντες, οι οποίες δεν αρχίζουν με πρωτοβουλία των προσφευγόντων και αποβλέπουν στην δικαστικώ τω τρόπω διεκδίκηση επιδομάτων και λοιπών εν γένει οικονομικού/εισοδηματικού χαρακτήρα ωφελημάτων που λαμβάνουν άλλοι.
Ο χώρος της φιλόξενης «Καθημερινής» δεν επιτρέπει ούτε να εκλεπτύνουμε ούτε να επεκτείνουμε την ανωτέρω, αδρομερή και ελλειπτική κατ’ ανάγκην, τυπολογία καταχρηστικών δικών. Γι’ αυτό περιοριζόμαστε στις κατωτέρω σκέψεις:
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι η χρησιμοποίηση της δίκης προς επίτευξη ακόμη και σκοπών όπως οι προαναφερόμενοι αναπτύσσει, κατ’ αποτέλεσμα, ευεργετική κοινωνικώς λειτουργία, αφού εκτονώνει χωρίς (ιδιωτική) βία κοινωνικές εντάσεις, συγκρούσεις και αντιπαλότητες. Αυτό μπορεί να είναι εν πολλοίς αληθές. Μόνον που η δίκη που εξυπηρετεί τέτοιους σκοπούς δεν είναι η δίκη την οποία εννοεί το Σύνταγμα στη διάταξη του άρθρου 20 παρ. 1, με την οποία κατοχυρώνει το δικαίωμα εκάστου να προσφεύγει σε δικαστήριο για να ζητήσει έννομη προστασία. Το Σύνταγμα απαιτεί η προσφυγή σε δικαστήριο να μη γίνεται ελαφρά τη καρδία, χωρίς περίσκεψη, και κυρίως με κίνητρο και σκοπούς σαν τους προαναφερθέντες.
Το Σύνταγμα αξιώνει απ’ όσους έχουν την ευθύνη της λειτουργίας των δικαστικών θεσμών της χώρας να αναζητήσουν, και από τον νομοθέτη να θεσπίσει δικονομικούς κανόνες που θα αποθαρρύνουν την καταχρηστική προσφυγή στα δικαστήρια, που θα αποτρέπουν δίκες κακόβουλες, που θα παραφυλάττουν τη δίκη, ως θεσμό του σύγχρονου κράτους δικαίου, μόνο για όσους την έχουν πράγματι ανάγκη.
Για όσο χρόνο οι θεσμοί αυτοί δεν θεσπίζονται ή, τυχόν θεσπιζόμενοι, δεν υποστηρίζονται, ακόμη και από τους ίδιους τους δικαστικούς λειτουργούς, η Δικαιοσύνη θα παραμένει στο έλεος όσων τη χρησιμοποιούν ευτελώς και θα εξακολουθεί να αδυνατεί να υπηρετεί όλους όσοι αγωνίζονται και αγωνιούν να εύρουν το δίκιο τους, να λάβουν δικαιοσύνη.
* Ο κ. Παναγιώτης Κ. Τσούκας είναι σύμβουλος της Επικρατείας.
Η κ. Ελένη Κουλεντιανού είναι πάρεδρος ΣτΕ.
Ο κ. Κωνσταντίνος Ν. Γεωργακόπουλος είναι εισηγητής ΣτΕ.
Η κ. Ειρήνη Σπανάκη είναι εισηγήτρια ΣτΕ.
Ο κ. Δημήτριος Τσαρούχας είναι πάρεδρος ΣτΕ.
Απαντες είναι μέλη του Δ.Σ. της Ενώσεως Δικαστικών Λειτουργών ΣτΕ.
